Nakon političkih promjena 2020. godine u Crnoj Gori, dio građana počeo je koristiti naziv Crkva Srbije, kako bi istakao ulogu Srpske pravoslavne crkve (SPC) kao oruđa spoljne politike države Srbije. SPC je neformalna institucija države i produžena ruka državnog delovanja, po uzoru na Rusku pravoslavnu crkvu (RPC). Ponekad se ne zna gdje prestaje crkva i počinje država, i obrnuto.
Osim toga, SPC je institucija srpskog nacionalizma. Njegove agresivne forme etničkog nacionalizma, koji je isključiv u pogledu etničke i religijske pripadnosti.
Crna Gora je nakon 2020. godine došla pod jak uticaj Srpske pravoslavne crkve, što znači da je indirektno povećan uticaj Srbije i Rusije u ovoj zemlji.
Dokaz za to je porast broja nacionalističkih organizacija, međusobna podrška ruskih i srpskih ambasadora sa SPC, te česte manifestacije podrške Rusiji pod upravom arhijereja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, a posebno eparhije budimljansko-nikšićke pod rukovodstvom episkopa Metodija (Ostojića).
Srpska crkva u Crnoj Gori uređena je drugačije od Ruske crkve u Ukrajini. U Crnoj Gori nema centralizovane i hijerarhijske strukture. Unutar Srpske crkve ne postoji Crnogorska pravoslavna crkva, ni po formi ni po sadržaju, kao što je to bio slučaj u Ukrajini sa takozvanom Ukrajinskom pravoslavnom crkvom. Na teritoriji Crne Gore djeluju četiri eparhije. Dvije od njih vode se u samoj Crnoj Gori, a sjedišta druge dvije nalaze se u Srbiji i u entitetu Republika Srpska u Bosni i Hercegovini.
Južnom polovinom Crne Gore vlada mitropolit koji vlada u staroj kraljevskoj prestonici Cetinju, a na sjeveru već pomenuti Metodije.
Upravo ovaj Metodije je prije nekoliko dana izvršio pritisak na crnogorskog ministra kulture da promijeni prvobitnu negativnu odluku i dozvoli gradu Kolašinu da podigne spomenik Amfilohiju, pokojnom mitropolitu Srpske crkve u Crnoj Gori.
Amfilohije je bio suvereni poglavar Srpske crkve u Crnoj Gori, a njegov lični autoritet učinio je da se Srpska crkva u Crnoj Gori ponaša autentično i samostalno djeluje. Ne za dobro Crne Gore, naravno, jer je ova stečena neovisnost iskorišćena za vođenje srpskog nacionalizma, posebno tokom devedesetih.
Amfilohije je predvodio protestni pokret 2020. godine i dao kritički doprinos u promjeni vlasti u Crnoj Gori. U tome mu je pomogao i ruski mitropolit u Ukrajini Onufrije, koji je tokom protesta dolazio u Crnu Goru i učestvovao u njima.
Tokom tih protesta, Crna Gora je bila pod jakim pritiscima koji su dolazili iz Srbije i Rusije. Medijski, socijalni i sigurnosni pritisci rezultirali su masovnim protestnim pokretom, koji je imao za cilj da zaustavi vraćanje vlasništva crkava i hramova u državno vlasništvo, kao što je bio slučaj do 1918. godine. Ovaj potez vlasti imao je za cilj slabljenje uticaja Srpske pravoslavne crkve i otvaranje vrata jačanju strukture Crnogorske pravoslavne crkve, koja je, za razliku od SPC, lojalna Crnoj Gori.
Protesti su imali oblik vjerske ceremonije, uz šetnje sa ikonama u crkvenoj koreografiji organizirane su dva puta sedmično. Protesti su korespondirali sa predizbornom kampanjom i crkva je u njoj aktivno učestvovala.
Nova vlast formirana je dogovorom u jednom manastiru u Crnoj Gori, a predvodio ju je mitropolit Amfilohije. Novi premijer, novi ministri obrazovanja i pravde, kao i čelnik Agencije za nacionalnu bezbjednost izabrani su među Amfilohijevim najbližim saradnicima i prijateljima.
Od tada su se promijenile dvije vlade, a politička scena personalno izgleda drugačije, no vladajuća ideologija i dalje je pod jakim uticajem SPC.
Dokaz za to je i činjenica da je crnogorska Vlada upravo sada dala saglasnost za podizanje spomenika poglavaru srpske crkve u gradu Beranama, pod režijom gradske uprave i uz pomoć javnih sredstava.
Ovo nije duhovni već politički čin i označava podršku politici i političkom angažmanu pokojnog srpskog mitropolita.
A kakva je bila? To najbolje ilustruju reakcije manjinskih partija u Crnoj Gori, koje paradoksalno učestvuju u vladajućoj koaliciji. Naime, albanski i bošnjački političari osudili su ovaj čin, podsjećajući na govor mržnje i diskriminaciju koju je zastupao mitropolit Amfilohije u svojim javnim nastupima. Posebno prema muslimanskim Albancima i Bošnjacima.
Mitropolit Amfilohije je negirao postojanje posebne crnogorske nacije i identiteta, često ne birajući riječi da uvrijedi i ponizi one Crnogorce koji sebe ne smatraju Srbima. Crnogorsku naciju je nazivao komunističkom izmišljotinom, a Crnogorce kopiladima Milovana Đilasa (jugoslovenskog komunističkog vođe i kasnije disidenta).
Amfilohije je bio poznat po podršci i zastupanju osuđenih ratnih zločinaca. Devedesetih je na Cetinju ugostio paravojne jedinice pod vođstvom ozloglašenog Željka Ražnatovića Arkana, a za heroje je proglasio Radovana Karadžića i Ratka Mladića.
Kritikovao je vlast u Srbiji što je “popustila” Kosovu, a psovao i prijetio onima koji ne podržavaju Rusiju. Bio je pristalica antizapadnih stavova i poredio je NATO sa nacističkom Njemačkom.
Vlada Crne Gore podiže spomenik ličnosti takvog opredjeljenja, a njeni prvaci ističu Amfilohija kao primjer karakternog vođstva.
To je realnost Crne Gore danas.
Ovakve vladine politike značajno narušavaju socijalnu koheziju u Crnoj Gori, jer je Crna Gora multietničko i multikonfesionalno društvo. Kršenjem sekularizma, u temelje crnogorske državnosti i suvereniteta postavlja se tempirana bomba.
Pored ove odluke, čelnici vladajuće većine najavljuju podizanje crkve na vrhu planine Lovćen, simbolično značajnom mjestu za crnogorski nacionalni mit. Pored toga, intenzivno se radi na uvođenju dvojnog državljanstva sa ciljem uvođenja velikog broja sprskih državljana u politički sistem Crne Gore.
Dugoročno, ovakvo djelovanje stvara uslove za promjenu crnogorskog ustava. Sve to dovodi do gubitka neovisnosti i potčinjavanja Crne Gore Srbiji. To su javni i neskriveni politički ciljevi srpske nacionalističke politike i Srpske crkve u Crnoj Gori.
Ova politika šteti odnosima Crne Gore sa drugim zemljama u regionu, prvenstveno sa Hrvatskom i Kosovom. Narušeni odnosi sa Hrvatskom prijete da ugroze put Crne Gore ka EU, što bi vlastodršci u Beogradu jedva dočekali.
Kao što Putin ne želi da vidi uspješnu i naprednu Ukrajinu, jer takva Ukrajina može ugroziti njegovu moć u Rusiji, tako ni Aleksandar Vučić iz sličnih razloga ne može dozvoliti da Crna Gora prije Srbije uđe u EU.
Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne trebaju se smatrati službenim stavom Centra
Lubomir Filipovič.
Crnogorski politikolog
