U prvom tekstu od 8. novembra objavili smo da je u Srbiji počela predizborna kampanja za parlamentarne i lokalne izbore. Tada su 4 stranke dostavile svoje liste kandidata Republičkoj izbornoj komisiji (RIK).
RIK je 26. novembra završio registraciju izbornih lista – prihvaćeno je 18 lista stranaka, blokova i pokreta, koje je Komisija odobrila 2. decembra, odnosno dvije sedmice prije datuma izbora – 17. decembra.
Za mjesta u Narodnoj skupštini Srbije bori se 18 stranaka. Oni su veoma različiti i „šarolike“ – od komunista do ekstremnih radikala-velikosrba, od liberala do konzervativaca i monarhista, od pristalica evroatlantskih integracija do otvorenih saveznika Rusije.
Dakle, nastavljamo sa kratkim osvrtom na učesnike narednih vanrednih parlamentarnih izbora. Istovremeno, treba napomenuti da među njima nema velikih razlika po unutrašnjim pitanjima – gotovo svi se zalažu za poboljšanje kvaliteta života, otvaranje novih radnih mjesta, povećanje plata i penzija, reformu obrazovnog i zdravstvenog sistema, osiguranje sigurnosti svakog građanina i tako dalje.
Lideri su “teškaće”. Već smo govorili o tri bloka iz ove grupe u prvoj publikaciji. Riječ je o blokovima A. Vučića (sakupljeno 92.637 potpisa), I. Dačića (skoro 20.000) i Zavetniki-Dveri (12.368).
Među njima je i “Narodna stranka – Vjerni izbor. Ozbiljni ljudi“ na čijem je čelu Vuk Jeremić, bivši ministar spoljnih poslova Srbije. Međunarodni ciljevi odgovaraju zahtjevu većine stanovništva i političara zemlje – “Kosovo je Srbija”, odbacivanje najnovijih prijedloga za rješavanje kosovskog problema, “ne” antiruskim sankcijama. Jeremić se od drugih izdvaja po odbrani ideje vojne i političke neutralnosti Srbije – mi (Srbija) nismo ni za NATO ni za Rusiju. Istovremeno, on predlaže obnavljanje opšte vojne obaveze. Jeremić smatra da je preporučljivo preispitati odnose sa EU i pridružiti se Evropskom ekonomskom prostoru umjesto evropskim integracijama. U borbi za birače, Jeremić aktivno koristi populističke slogane u vezi sa zabranom rudarenja litijuma, koji je navodno opasan po zdravlje stanovništva.
O proevropskom pokretu “Za Srbiju bez nasilja” smo govorili u prethodnoj publikaciji, čak i pre njegove registracije. Ne samo autor, već i mnogi politikolozi očekivali su veći broj potpisa pod listom kandidata za Skupštinu. Međutim, uspjeli su okupiti tek oko 20.000 potpisa, iako je ponekad na skupovima bilo i nekoliko puta više učesnika. Da, nije malo, ali nije dovoljno formirati čak i tehničku vladu uz pomoć opozicionih partija koje se zalažu za promjenu vlasti. Različiti pristupi u većini pitanja unutrašnje i spoljne politike učesnika pokreta biće prepreka. Obećanja da će ispuniti sve zahtjeve protesta iz kojih je izrastao blok mogu im donijeti dodatne glasove. Ali postoje sumnje – da li će to biti dovoljno za poraz Vučića i njegovih saveznika. Dakle, pred članovima bloka nije samo zadatak pobjede na izborima, već i prevazilaženje unutrašnjih kontradikcija i očuvanje bloka i nakon izbora.
Stranke “druge linije”. Ove stranke jedva su prikupile potrebnih 10.000 potpisa pod kandidatskim listama, što im omogućava izlazak na izbore, ali ih čeka teška borba za poslaničke mandate. Tu spadaju: “Mi glas iz naroda” doktora Branimira Nestorovića; “Mora drugačije” Čedomira Jovanovića; blok više partija “Srbija na Zapadu” čiju izbornu listu vodi Vladimir Kovačević; “Srpska radikalna stranka” V. Šešelja, o kojoj smo već govorili; koalicija tri stranke “Dobro jutro, Srbijo” pod vođstvom Saše Radulovića; koalicija dve stranke “Nada za Srbiju” na čelu sa Milošem Jovanovićem.
Lidera “Mi glas iz naroda” B. Nestorovića, otvoreno proruskog političara, nominovala je grupa građana koja se protivi članstvu u Evropskoj uniji, priznavanju nezavisnosti Kosova i uvođenju anti- ruskih sankcija. Pokušava dokazati postojanje paralelnih svjetova, crnih rupa i portala u druge dimenzije.
“Mora drugačije” i blok “Srbija na Zapadu” su proevropske snage i zalažu se za članstvo Srbije u EU, normalizaciju odnosa sa Kosovom, usklađivanje spoljne i bezbjednosne politike zemlje sa zahtjevima EU i pridruživanje za anti- ruske sankcije. A organizacija “Glas”, članica bloka, čak se nada da će uskoro vidjeti Srbiju u NATO. Č.Jovanović je nakon početka široke ruske agresije na Ukrajinu rekao da Beograd treba da napravi “istorijski raskid sa kontinuitetom pogrešnih političkih odluka u održavanju nezdravih odnosa” (sa Rusijom). Nažalost, takve ideje nisu popularne u Srbiji, gdje većina stanovništva zastupa radikalno suprotne stavove.
Koalicije “Dobro jutro Srbijo” i “Nada za Srbiju” zauzimaju slične stavove po nekoliko pitanja. Negativno se odnose prema planovima zapadnih zemalja da pomognu u rješavanju kosovskog problema, antiruskim sankcijama, odbrani teritorijalnog integriteta Srbije uz očuvanje Kosova kao njegovog djela, dubokoj decentralizaciji zemlje. Imaju različite stavove o evropskim integracijama – od obaveznog članstva u Evropskoj uniji (bivši predsjednik Srbije B. Tadić “Dobro jutro, Srbijo”) do prijedloga da se članstvo u Evropskoj uniji zamjeni razvojem saradnje sa EU u različitim oblastima. Dve činjenice privlače posebnu pažnju: 1. Drugi na listi kandidata “Nada za Srbiju” je Voislav Mihajlović, unuk vođe srpskih četnika Draže Mihajlovića; 2. Član koalicije je i “Pokret obnove Kraljevine Srbije”.
Stranke nacionalnih manjina. Kao što smo već rekli, ima ih 7: “Ruska stranka” S. Nikolića; bosanska “Sandžačka stranka demokratske akcije” (SDA Sandžaka), na čelu sa Sulejmanom Ugljaninom; bosansko-hrvatska koalicija “Ujedinjeni za pravdu“ koju predvode Usama Zukorlić i Tomislav Žigmanov; blok predstavnika 13 nacionalnih manjina “Zajedno za budućnost i razvoj“, 2 albanske stranke – blok “Politička borba Albanaca se nastavlja” pod vođstvom Šaipa Kamberija (4 stranke) i “Albanska demokratska alternativa”, čiju izbornu listu predvodi Visar Mehmeti.
Albanske stranke predstavljaju srpske Albance koji žive u Preševskoj dolini na jugu Srbije. Na prethodnim izborima 2022. godine, zahvaljujući liderima Albanije i Kosova, dogovorili su se da se zajedno bore za mjesta u Skupštini jer imaju mnogo toga zajedničkog, a što je najvažnije – zaštitu prava Albanaca u Srbiji u oblasti obrazovanja i kulture, integracija u državne institucije, razvoj juga zemlje. Žele ne samo da izdvajaju probleme, već i da učestvuju u njihovom rješavanju.
Ali ovoga puta Albanci su otišli u dve kolone. Mehmetijeva stranka liči na provladinu snagu i ne postavlja ciljeve koji su u suprotnosti sa interesima Vučića. Ali blok koji predvodi Kamberi mogao bi se nakon izbora pretvoriti u opozicionu snagu. On je nedavno rekao da je Kosovo priznata država i da bi evropske integracije trebalo da budu glavni spoljnopolitički cilj vlade, što mnogima u Srbiji neće odgovarati. Stranke bloka takođe insistiraju ne samo na decentralizaciji Srbije, već i na stvaranju autonomije za albanske opštine u Srbiji, po ugledu na Zajednicu srpskih opština na Kosovu.
Blok dvije bošnjačke stranke je u velikoj mjeri tipično provladin. Imaju svoje predstavnike u Vladi Srbije, podržavaju decentralizaciju zemlje, zalažu se za razvoj bošnjačkog i hrvatskog obrazovanja i kulture, podržavaju integraciju u Evropsku uniju. Istovremeno, Zukorlić brani specijalni status Sandžaka kroz stvaranje transgranične regije (po uzoru na Evropu) kao rezultat pregovora između vlada Srbije i Crne Gore. Sigurno je da ovakav scenario ne izaziva zadovoljstvo ni u Beogradu ni u Podgorici. Štaviše, nedavno je u intervjuu za list Politika on je izjavio da očekuje pomirenje Beograda i Prištine, članstvo Srbije u EU i NATO.
Lider SDA Sanđaka Ugljanin, čija se stranka smatra opozicionom, izgleda radikalnije. To je, da tako kažemo, “podružnica” SDA BiH, koju je početkom 90-ih godina prošlog vijeka stvorio A. Izetbegović, postojala je u Crnoj Gori do 2002. godine, a potom je svoje nasljeđe predala Bošnjačkoj stranci. SDA će se boriti da Bošnjacima obezbijedi proporcionalnu zastupljenost u državnim organima i osigura njihova prava u Srbiji. Ali njen glavni zahtjev je autonomija Sandžaka, koju Vlada Srbije ne prihvata, pa se zato Ugljanin nada dolasku na vlast „novih ljudi“ koji mogu da razumiju takav scenario.
“Ruska stranka” je otvoreno proruska partija na čijem je čelu S. Nikolić, bivši direktor bračne agencije koja je radila sa Rusijom i Bjelorusijom. Dve komunističke stranke su pristupile partiji. Obećavaju da će štititi prava ruske manjine u Srbiji i razvijati odnose sa Rusijom, gurajući Beograd da se pridruži ODKB-u.
Stranka vojvođanskih Mađara je jedna od partija koje predstavljaju 250.000 mađarske manjine, najveću nacionalnu manjinu u Srbiji. Otvoreno provladina snaga, koju podržavaju i mađarski premijer V. Orban i njegova stranka FIDES. Na primer, od 2011. do 2020. godine dobila je 12 miliona evra od Mađarske za podršku mađarskim medijima u Srbiji. Nema ničeg posebnog u programu stranke – on je sastavni deo Vučićeve moći i njegovog odnosa sa Orbanom. Borba protiv ilegalnih migranata, evropske integracije Srbije, zaštita prava nacionalnih manjina.
Za kraj – “Zajedno za budućnost i razvoj”. To je koalicija 13 nacionalnih manjina Srbije – Crnogoraca, Vlaha, Roma, Mađara, Hrvata, Grka, Bošnjaka i drugih. Osnovni cilj koalicije je zaštita i osiguranje prava nacionalnih manjina stvaranjem odgovarajućeg zakonodavnog okvira i očuvanjem individualnosti svake od njih. Nadaju se da će nacionalna raznolikost samo doprinijeti rješavanju mnogih problema s kojima se suočavaju nacionalne manjine. Ovakva koalicija je prvi put stvorena u Srbiji.
Predizborna kampanja je ušla u odlučujuću fazu i borba se zaoštrava svakim danom koji je bliži glasanju. Njezini rezultati mogu da ostave Srbiju u današnjem danu ili da dovedu do suštinskih promjena.
