Prvi svesrpski sabor pod nazivom “Jedan narod, Jedno vijeće – Srbija i (Republika) Srpska” održan je prije nekoliko dana, ali se još uvijek vodi žustra rasprava oko tog događaja. Glavno pitanje na koje komentatori pokušavaju da odgovore jeste koliko je opasna ova inicijativa koju je pokrenuo Beograd?
“Mapa puta” za Srbe
Centralni događaj Svesrpskog sabora bilo je usvajanje Deklaracije od 49 tačaka o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda. Dokument tek treba da ratifikuju parlamenti Srbije i Republike Srpske, ali je već ispunio svoju glavnu ulogu političkog manifesta.
Sastanak u Beogradu nije bio rezervisan samo za donošenje Deklaracije. Na marginama manifestacije služen je moleban u Sabornom hramu Svetog Save, nastupili su folklorni ansambli, upriličen je svečani prijem kod predsjednice Skupštine Srbije, prelet srpskih ratnih aviona, sastanak predsjednika Srbije i Republike Srpska, Aleksandra Vučića i Milorada Dodika, sa srpskim veteranima iz ratova 1990-ih…
Predsjednik Boračke organizacije Republike Srpske rekao je da Sabor ima za cilj da pokaže jedinstvo i slogu svih Srba i smjer u kojem treba da se kreću u budućnosti. Inicijatori Prvog svesrpskog sabora pokušali su da okupe Srbe i istaknu relevantan kurs. Deklaracija koju je donio Svesrpski sabor zamišljena je kao sredstvo za postizanje ovih ciljeva, kao „mapa puta” za srpske lidere u regionu i svakog predstavnika srpskog naroda, gdje god živjeli.
Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničke budućnosti srpskog naroda proglašava jedinstvo svih Srba, promovišući ideju kolektivnog identiteta koji prevazilazi državne granice. Koncept „srpskog sveta“, koji se dugo posmatrao kao nešto čisto virtuelno, materijalizovao se u Deklaraciji u vidu formulisanih rečenica, počevši da dobija konkretan oblik. Srpski jezik, kultura, tradicija, Srpska pravoslavna crkva i čisto srpski pogled na historijske događaje, uključujući i modernu historiju (npr. “u Srebrenici nije bilo genocida”), definirani su kao ključni markeri pripadnosti srpskom narodu, stubovi onoga što se naziva “srpstvom”.
Deklaracija detaljno opisuje „srpski svet“, uz izbjegavanje uporabe ovog termina. Zapravo, radi se o proglašenju prekogranične zajednice Srba, pri čemu se Vučić i Dodik pozicioniraju kao njihovi lideri.
Briga za region
Međutim, sadržaj Deklaracije nije bio ograničen samo na mapiranje „srpskog sveta“. Veliki dio dokumenta posvećen je političkim temama, situaciji u Bosni i Hercegovini vezanoj za Republiku Srpsku, te pitanju Kosova i Metohije. (Uzgred, ovaj region, kako je propisano u Deklaraciji, trebalo bi da se zove upravo tako – Kosovo i Metohija (KiM). O pitanju naziva se posebno govori).
Generalno, tačke posvećene RS i KiM nisu iznenađujuće. Ističu potrebu da se poštuje Dejtonski sporazum i da se zalaže za veća prava RS od onih predviđenih zakonima koji su trenutno na snazi u BiH. Također, u dokumentu se ističe da Kosovo pripada Srbiji.
Ni u Deklaraciji, ni tokom Sabora uopće, pitanju Crne Gore nije bilo posvećeno toliko pažnje kao KiM i RS. Međutim, moćna delegacija Srba iz Crne Gore (treba napomenuti da je na Saboru zabranjen termin „crnogorski Srbi“, kao i svi drugi regionalni pridjevi uz riječ „Srbi“) i izjave predsjednika Skupštine Andrije Mandića poslužile su kao elokventna dopuna zvaničnim porukama koje su stizale sa Sabora u Beogradu.
Kombinacija strategije izgradnje jedinstvene prekogranične srpske zajednice i akcionih planova za region stvorila je snažan déjà vu efekat. Memorandum Srpske nacionalne akademije nauka, Miloševićev govor na Gazimestanu i opći procvat velikosrpske ideje krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina – upravo to najžešće pominju oni koji kritikuju beogradsku skupštinu. Pravac kretanja koji je odredio Sabor uznemirio je mnoge u regionu i šire.
Mogao bi se steći utisak da su inicijatori Sabora zapravo očekivali da će događaj imati upravo takav efekat. Zato su glavni govornici na skupu isticali mir – ni u dokumentima koje je donio Sabor, niti u govorima srpskih lidera nema poziva na nasilnu akciju. Također, nije bilo govora o ponovnom preuzimanju kontrole nad Kosovom silom ili o otcjepljenju RS-a od Bosne i Hercegovine po svaku cijenu.
“U 20. stoljeću nas je stradalo više nego svih drugih naroda u cijelom svijetu. Hajde da razumnom politikom pokušamo da sačuvamo glave našoj djeci, da sačuvamo mir i slobodu i ostvarimo naše vitalne nacionalne ciljeve i interese”, rekao je Vučić.
Ali sjećanja na protekli rat su se pokazala kao presvježa, a povjerenje u srpske lidere – prenisko da bi se publika izvan kruga Vučićevih i Dodikovih pristalica radovala najavljenoj strategiji razvoja „Srpskog sveta“. Oni koji Sabor i predstavljene ideje smatraju reinkarnacijom ideologije „velike Srbije“ beogradski skup su shvatili kao uzbunu koja signalizira prijetnju miru u regionu, i kao najavu još veće prijetnje u budućnosti.
Pozdrav od Putina
Šta se može reći o onima koji su iznosili alarmantne ocjene o Svesrpskom saboru?
Prvo, unutar Srbije postoji protivljenje aktualnoj politici vlasti u Beogradu. Politički protivnici srpskih vlasti bili su kritični prema planovima za održavanje Sabora i ogradili su se od tih događaja. Odnosno, politički pluralizam i dalje postoji u Srbiji i postoji šansa da srpska javnost neće dozvoliti da se realizuje najgori scenario.
Drugo, nisu sve srpske manjine iz bivših jugoslovenskih republika podržale ideju “okupljanja oko Beograda”. Zaista, srpska delegacija iz Hrvatske, kako tvrde i srpski i hrvatski mediji, uopće nije došla na Sabor. To znači da etnički Srbi sa hrvatskim putovnicama osjećaju da ne pripadaju „srpskom svetu“ i da neće oživljavati iredentističke ideje od prije tri desetljeća u okviru države članice NATO-a i EU.
Podsjetimo, nije samo Hrvatska članica NATO-a, već i Crna Gora. Na Kosovu je prisutan kontingent NATO-a, a u Bosni i Hercegovini vojna misija EU. Dakle, format izgradnje “Srpskog sveta” po definiciji neće moći da prati obrazac iz 1991. Međutim, hibridni format je moguć.
Hibridnost će u ovom slučaju, prije svega, podrazumjevati aktivnu promociju ideje „srpskog sveta“ u humanitarnim oblastima – informativnim, kulturnim, obrazovnim i akademskim (historijskim). Rad na tome će se odvijati u bliskoj suradnji sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Cilj će biti okupljanje Srba oko “srpske sekularne” ideologije zapisane u Deklaraciji. Poseban cilj za Srbe van Srbije biće spriječavanje njihove asimilacije, očuvanje „odobrenog“ srpskog identiteta u bilo kojoj njegovoj manifestaciji – vjeri, jeziku, historijskim narativima, uključujući i ocjenu najvažnijih historijskih događaja novije historije.
Drugi ciljevi – stvarna neovisnost Republike Srpske i srpskog Kosova – uključivali bi diplomatske korake i lobiranje na međunarodnim platformama za promoviranje pozicije Beograda, ali bez primjene vojne sile.
Do zaoštravanja konfrontacije na Zapadnom Balkanu i prelaska sa „hladnih“ metoda izgradnje „srpskog sveta“ na „vruće“ došlo bi samo u jednom slučaju, što bi bila direktna intervencija Rusije koja bi otvorila još jedno žarište nestabilnosti u Evropi.
Inače, Dodik je u srpsku prijestonicu stigao direktno iz Sankt Peterburga, prenijevši učesnicima Sabora pozdrave Vladimira Putina, sa kojim se sastao uoči događaja.
