Mađarska aktivno širi svoj utjecaj na Zapadnom Balkanu primjenom složenog pristupa koji kombinira ekonomske, političke, geopolitičke i sigurnosne instrumente. Ovaj proces je dio strateških proračuna vlade pod premijerom Viktorom Orbanom, koji igra složenu, višenamjensku domaću, vanjsku i geopolitičku igru.
Diplomatija
Diplomatski kontakti između Mađarske i zemalja Zapadnog Balkana značajno su se intenzivirali posljednjih mjeseci. Od 1. juna do 1. jula 2025. godine, visoki mađarski zvaničnici – uključujući premijera Viktora Orbana, ministra vanjskih poslova Petera Sijatra i ministra nacionalne ekonomije Martona Nađa – održali su više sastanaka s liderima velike većine zemalja u regiji.
Dok su odnosi sa Srbijom, Republikom Srpskom u Bosni i Hercegovini i Sjevernom Makedonijom tradicionalno bliski, Mađarska sada aktivno radi na produbljivanju veza i s drugim državama u regiji.
Poseban naglasak stavlja se na Crnu Goru, čija je vlada nedavno potpisala sporazume o saradnji s Mađarskom u razvoju infrastrukture, telekomunikacija, informacionih tehnologija i provođenju zakona. Na taj način, Crna Gora se pojavila kao novi prioritet za Orbana.
Sigurnosno partnerstvo
Mađarska je dugo bila uključena u rješavanje sigurnosnih pitanja na Zapadnom Balkanu. Mađarske trupe aktivno učestvuju u mirovnim misijama EUFOR-a i KFOR-a. Štaviše, Mađari često zauzimaju vodeće pozicije u ovim misijama, što naglašava interes Budimpešte za oblikovanje regionalne sigurnosti.
Pored međunarodnih misija, glavni regionalni sigurnosni partner Mađarske je Srbija. Beograd i Budimpešta su 2023. godine potpisali sporazum o strateškoj odbrambenoj saradnji. U junu 2025. godine finalizirali su bilateralni plan vojne saradnje za 2025. godinu, u kojem je predviđeno skoro osamdeset zajedničkih aktivnosti – od vojnih vježbi i raspoređivanja mirovnih snaga do saradnje u odbrambenoj industriji.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić opisao je sporazum kao korak ka vojnom savezu između dvije zemlje, što odražava i produbljivanje političkih sigurnosnih veza i šire ambicije Budimpešte na Balkanu i u jugoistočnoj Europi.
Energetika
U svojoj ekonomskoj saradnji sa Zapadnim Balkanom, Mađarska se fokusira na nekoliko ključnih sektora, a među njima energetika ima vitalnu ulogu. Nakon rata Rusije protiv Ukrajine i rezultirajućih promjena u rutama snabdijevanja energijom u Europu, Mađarska Balkan doživljava kao strateški koridor za uvoz energije. Srbija je ključni saveznik u tom pogledu: Mađarska sada prima ruski plin preko Srbije putem plinovoda „Turski tok“.
Još jedan zajednički mađarsko-srpski projekt je izgradnja novog naftovoda, čiji je početak planiran za 2026. godinu. Teoretski, ova ruta bi mogla poslužiti kao alternativni izvor za Mađarsku, koja je trenutno gotovo u potpunosti ovisna o ruskoj nafti. Projekt uključuje bivši jugoslavenski plinovod JANAF, preko kojeg bi se nafta iz hrvatskih luka na Jadranu mogla transportirati ne samo u Srbiju već i dalje.
Međutim, u ovoj fazi, jedina opcija o kojoj razgovaraju mađarski i srbijanski zvaničnici je efektivno produženje plinovoda Družba na srpsku teritoriju. Ovaj plinovod trenutno isporučuje rusku naftu Mađarskoj preko Ukrajine.
Iako se razmatra mogućnost zatvaranja ove rute, još nije donesena nikakva odluka, a od Budimpešte se očito očekuje da će aktivno lobirati za nastavak ovih isporuka.
Mađarski zvaničnici opravdavaju svoj fokus na rusku energiju isključivo ekonomskim razlozima. Međutim, ova politika de facto održava, pa čak i proširuje utjecaj Rusije u jugoistočnoj i istočnoj Europi, istovremeno ometajući napore da se Moskvi nametnu strože sankcije.
Još jedno potencijalno područje za mađarsko-srpsku saradnju – uz učešće Rusije – je nuklearna energija. Trenutno (uprkos prigovorima EU), Budimpešta unapređuje projekat Paks II – veliko proširenje jedine mađarske nuklearne elektrane, koju je izgradila ruska državna korporacija Rosatom, a finansira se pretežno (80%) ruskim državnim kreditom. Svako učešće Srbije u nuklearnom razvoju s Mađarskom neizbježno bi uključivalo Rusiju i uglavnom bi služilo ruskim interesima.
Telekomunikacije
4iG Grupa, sa sjedištem u Budimpešti i pod kontrolom mađarskih investitora, posjeduje vodeće telekomunikacijske operatere u Mađarskoj i širom Zapadnog Balkana – kao što su ONE Crna Gora u Crnoj Gori, ONE Albania u Albaniji i, u novije vrijeme, One Macedonia Telecommunications.
Uprava 4iG-a smatra se dijelom Orbanovog užeg kruga, a medijski izvještaji sugeriraju da je brzi rast kompanije, uključujući širenje na Balkan, imao koristi od podrške premijera.
Poseban status 4iG-a ukazuje na to da, osim čisto poslovnih razmatranja, strategija razvoja Balkana može poslužiti za povećanje utjecaja Mađarske u regiji. S obzirom na to da je telekomunikacijski sektor strateški ne samo sa ekonomskog već i sa sigurnosnog stanovišta, te da je 4iG Grupa uključena u vojne aktivnosti, rast mađarskog utjecaja ima značajan potencijal.
Treba napomenuti da unutar 4iG Grupe postoji 4iG Space and Defense Technologies (4iG SDT) – zasebna holding kompanija koja konsoliduje svemirske i odbrambene interese Grupe. 4iG SDT je već uspostavio stratešku saradnju s vodećim globalnim igračima u industriji, uključujući Rheinmetall, kao i EDGE Group iz UAE, L3 Harris Technologies i Boeing. U bliskoj budućnosti, tržišna pozicija kompanije će se značajno ojačati – 4iG SDT i državna kompanija N7 Holding dogovorili su se o stvaranju prve javno-privatne holding kompanije za odbrambeno-industrijsku industriju u Mađarskoj. Kao rezultat sporazuma, 75% dionica državnog odbrambenog holdinga bit će preneseno na 4iG.
Infrastruktura
Kada je riječ o mađarskom učešću u infrastrukturi, vrijedi spomenuti brzu željezničku prugu Budimpešta-Beograd.
Obnova željezničke veze između Srbije i Mađarske je veliki regionalni razvojni projekat koji obećava izborne dividende za Vučića i Orbana. Što je još važnije, ova željeznička pruga je dio kineske inicijative „Pojas i put“. Ukupno 85% troškova rekonstrukcije finansira se kineskim kreditima, a Mađarska pokriva preostalih 15% iz vlastitog budžeta.
Uključenost Budimpešte signalizira podršku kineskim geopolitičkim ambicijama i uvodi Zapadni Balkan u njihovu realizaciju.
Nedavni sporazumi s Podgoricom u vezi s modernizacijom željeznice sugeriraju da bi se pruga mogla produžiti do Bara na Jadranu, povezujući srpsku i mađarsku prijestolnicu s crnogorskom lukom, ali i uključujući je u kinesku logistiku. To ne bi samo koristilo crnogorskoj ekonomiji, već bi i povećalo utjecaj Budimpešte i Pekinga.
U aprilu 2024. godine, mađarska vlada je izdvojila 140 miliona eura za niz projekata u Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini. Ova sredstva su usmjerena na infrastrukturne, poljoprivredne i energetske inicijative, s ciljem ne samo promoviranja ekonomskog razvoja u ovom dijelu BiH, već i podrške savezniku Miloradu Dodiku.
U julu 2024. godine, mađarska državna Eximbanka izdala je kredit od 500 miliona eura za razvoj transportne infrastrukture i podršku ekonomiji Sjeverne Makedonije, gdje je na vlasti stranka VMRO-DPMNE, dugogodišnji saveznik Orbána.
Kredit je namijenjen podršci razvoju transportne infrastrukture i ekonomskom rastu.
Opozicione stranke i mediji u Sjevernoj Makedoniji doveli su u pitanje porijeklo sredstava, sugerirajući da je Eximbanka možda koristila kreditna sredstva dobijena od Kine. Ipak, kineski faktor u ovom slučaju nije presudan. Pružanje koncesijskih kredita i grantova vladama lojalnim Viktoru Orbanu postalo je alat budimpeštanske „ekonomske diplomatije“. Ova strategija omogućava Mađarskoj da ojača ne samo ekonomske veze već i političke saveze u regiji.
Široko poznati slučaj davanja azila bivšem lideru VMRO-DPMNE-a, Nikoli Gruevskom, ilustruje ovaj trend. Ali u slučaju Dodika, Budimpešta se čini ništa manje odlučnom. Pored ekonomske podrške, predsjednik Republike Srpske, čini se, može računati i na druge oblike podrške. Priča o namjeri mađarskih vlasti da pruže zaštitu Dodiku i spriječe njegovo hapšenje u februaru ove godine – kada je grupa mađarskih specijalnih snaga navodno posjetila Republiku Srpsku upravo s tom misijom – potvrđuje ozbiljnost namjera Budimpešte da zaštiti svog saveznika u regiji.
S obzirom na to da je Milorad Dodik trenutno najizrazitije proruski politički lider u regiji, podrška koju dobija od Budimpešte može se posmatrati ne samo kao nezavisna politika mađarskog rukovodstva već i kao produžetak ruskih interesa.
Europske integracije
Europske integracije postale su još jedan kontroverzan pravac u politici Mađarske na Zapadnom Balkanu. Na prvi pogled, promocija pristupanja EU za zemlje Zapadnog Balkana djeluje nekontroverzno – to je pozitivan znak da mađarski zvaničnici aktivno lobiraju za proširenje Europske unije u regiju, posebno imajući u vidu da države Zapadnog Balkana decenijama čekaju napredak u tom pravcu.
Međutim, nedavno je tim Viktora Orbana istovremeno podržao europske integracije Zapadnog Balkana, a istovremeno se zalagao protiv pristupanja Ukrajine EU, suprotstavljajući ta dva procesa jedan drugom.
Ne postoje objektivni ili racionalni argumenti koji bi podržali ideju da pristupanje Ukrajine EU nekako stvara prepreke na europskom putu za balkanske države. Svaka zemlja u regiji ima svoje jedinstveno iskustvo s integracijama u EU i svoj vlastiti skup izazova, a Ukrajina ne utiče i ne može uticati na taj proces za druge zemlje kandidate.
Štaviše, sama Mađarska nije uspjela da unaprijedi ključne balkanske kandidate tokom svog nedavnog predsjedavanja Vijećem EU:
– Pregovori o pristupanju Sjeverne Makedonije i dalje su u zastoju zbog veta Bugarske;
– Srbija nije otvorila nova poglavlja usljed problema s normalizacijom između Beograda i Prištine i odbijanja Srbije da sankcioniše Rusiju;
Zašto onda Mađarska promovira balkansku integraciju? Preovlađuju dvije teorije:
Prvo – jačanje svog utjecaja: Orban teži regionalnom prestižu predstavljajući se kao glavni zagovornik europske budućnosti Balkana.
Alternativni pogled – Orbanov tim, prije svega, pokušava izazvati antiukrajinsko raspoloženje među državama kandidatima, njegujući „antiukrajinsku koaliciju“ u regiji, koristeći proširenje EU kao izgovor.
Shodno tome, postavlja se pitanje: je li antiukrajinski pokret Orbanova vlastita inicijativa ili djeluje po nalogu Moskve?
Zaključci
• Budimpeštanska politika prema Balkanu spaja ekonomske, političke, geopolitičke i sigurnosne interese. Mađarska proširuje svoj utjecaj kroz povoljne kredite, jača političku saradnju i produbljuje sigurnosnu saradnju.
• Očigledan je izrazit disbalans: neke zemlje (Srbija, Sjeverna Makedonija i Crna Gora) ili djelovi zemalja (Republika Srpska u BiH) su strateški partneri Mađarske, dok druge (Albanija, Kosovo, centralne institucije Bosne i Hercegovine, Federacija BiH) dobijaju manje pažnje i podrške.
• Mađarski lideri prikazuju svoju balkansku strategiju kao suverenu i pragmatičnu, usmjerenu na osiguranje ekonomskih i političkih dividendi. U stvarnosti, mađarske akcije na Zapadnom Balkanu su usko isprepletene s napredovanjem ruskih i kineskih interesa – čak i ako to nikada nisu bili eksplicitni ciljevi Budimpešte.
