U subotu je održan najveći protest u modernoj hhistoriji srpske demokratije. U posljednjih pet mjeseci, u Srbiji se širi talas nezadovoljstva javnosti nakon što je 15 ljudi poginulo na rekonstruisanoj željezničkoj stanici u Novom Sadu.
Studenti predvode antikorupcijske proteste koji su se proširili na veće gradove širom Srbije i okupili sve slojeve stanovništva. Studenti traže da se javno objavi sva papirologija o rekonstrukciji stanice u Novom Sadu, da se uhapse odgovorni za 15 smrtnih slučajeva i ukine krivična odgovornost za demonstrante. Oni, također, pozivaju vladu na reformu visokog obrazovanja.
Veliki protest u Beogradu počeo je kao miran skup, prije nego što je došlo do nekoliko incidenata i eksplozije tokom bdenja za novosadske žrtve. Postoje nepotvrđeni izvještaji da su vlasti upotrijebile zvučni top protiv demonstranata, pošto je eksplozija izazvala paniku u masi, efektivno je rastjeravši. Kako se očekivalo, vlasti su demantovale optužbe.
Nakon toga, organizatori su skinuli reflektirajuće prsluke, priznajući da ne mogu da garantuju javnu bezbednost na događaju, čime je studentski protest u Beogradu prekinut.
Srpski studenti su ranije pozvali na miran protest i istakli da ne žele da se obračunavaju sa vladom, niti da smjene predsjednika Aleksandra Vučića. Autokratski proruski lider, Vučić je viđen kao neko ko pokušava da sjedi na dvije stolice istovremeno, jer također ima tendenciju da održava dobre odnose sa Vašingtonom i Briselom.
Predsjednik Vučić tvrdi da su srpske vlasti ispunile sve zahtjeve studenata i da je krajnji cilj protesta bio da se pokrene „obojena revolucija“ i da se on svrgne sa vlasti uz podršku Zapada.
Srbi se generalno protive konceptu „obojenih revolucija“, poput onih koje su ranije viđene u Gruziji, Ukrajini i Kirgistanu početkom 2000-ih, jer se na njih gleda kao na udare koje su podstaknule Sjedinjene Države i Europska unija. Ovaj narativ je dominirao Srbijom kao rezultat propagandnih napora ruskih medija i ukupnog uticaja Moskve na Zapadnom Balkanu.
Studenti smatraju da bi se pravosuđe i drugi organi vlasti u Srbiji mogli unaprediti bez skidanja autoritarnog režima Aleksandra Vučića. Studenti takođe smatraju da su srpski opozicioni političari kompromitovani, pa ih demonstranti ne žele na protestima.
Studenti ne razmatraju opciju formiranja privremene stručne vlade koja bi organizovala slobodne i demokratske izbore. A evo i „Kvake 22“: studenti de facto imaju građansku moć i uticaj, birajući da ga ne eksploatišu u političkoj areni i u Skupštini Srbije, Narodnom vijeću.
Vlasti pokušavaju potkopati proteste selektivnim hapšenjima. Vučićeva stranka je posljednjih mjeseci okupljala nasilnike iz kriminalnog podzemlja da napadaju aktiviste i obaraju ih automobilima po ulicama, što je taktika koja je veoma ličila na onu koju je primijenila vlada osramoćenog Vitkora Janukoviča u Ukrajini 2014. godine kada su bili raspoređeni ozloglašeni „tituški“.
Međutim, ovi potezi su samo eskalirali situaciju.
Srpska varijanta tituški igra mnogo važniju ulogu za Aleksandra Vučića od onih ukrajinskih nasilnika za Janukovičevu vladavinu u Ukrajini. Vučićev režim je posljednjih 12 godina angažovao nasilnike da bi vršio pritisak na birače tokom izbora ili zastrašivao aktiviste na antivladinim skupovima.
Uprkos kriminalnim dosijeima, srpski tituški su na kraju dobili poslove u državnim kompanijama i potpisivali unosne ugovore sa vladom za svoje privatne poslove. Bliske veze između vlasti i kriminalnih mreža, kao dio sistemske korupcije, jedan su od razloga za masovno nezadovoljstvo javnosti.
Incidente na subotnjem protestu u Beogradu navodno su izazvali Vučićevi nasilnici, koji su nekoliko dana ranije, očigledno uz podršku organa reda, podigli šatorski kamp između Skupštine Srbije i predsjedničke rezidencije.
Sada se čini da je Vlada Srbije uspjela da potkopa najveći studentski protest ikada, šaljući poruku da vlasti neće ići na kompromise – uključujući i formiranje privremene vlade. Također, jasno su stavili do znanja da im je potpuno u redu da upotrijebe silu, uključujući i moderno oružje, protiv demonstranata.
EU već dugo pasivno reaguje na proteste u Srbiji, iako Vučićev režim od samog početka ovih skupova primjenjuje nasilje nad aktivistima. Od strane Brisela, reakcija na srpske proteste bila je mnogo suzdržanija od one na proteste koji su se u isto vrijeme odvijali u Gruziji.
Generalno, protesti u Srbiji predstavljaju okupljanja na javnoj lokaciji ili nekoliko sati šetnje. Ne radi se o postavljanju dugoročnih šatorskih kampova, kao što je bio slučaj tokom ukrajinske „narandžaste revolucije“ ili „revolucije dostojanstva“. Ukrajinci znaju recept: Ostaćemo dok diktator ne padne.
Mnogi srpski aktivisti, koji su u subotu stigli u Beograd, očekivali su da će masovni protesti na kraju dovesti do kraja vladavine Aleksandra Vučića. Slično je bilo i 2000. godine, kada je relativno mirnim protestima srušen režim Slobodana Miloševića. Ali tada su aktivisti zapravo preuzeli sjedište parlamenta, dok su vojska i policija stali na stranu naroda.
Ipak, nema sumnje da Vučić gubi ogromnu podršku javnosti koju je nekada uživao, a njegovi nedavni istupi u medijima odaju njegovu nervozu po tom pitanju.
Za srpske studente, koji predvode proteste 2024-2025, političke promjene nisu rješenje, a tvrde da će nastaviti da izlaze na ulice dok vlasti ne ispune sve njihove zahtjeve. U međuvremenu, analitičari tvrde da bi korupcijski trag iza radova na rekonstrukciji željezničke stanice u Novom Sadu zapravo mogao da dovede do kabineta predsjednika Srbije.
Boris Varga. Serbian political scientist and journalist.
Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne trebaju se smatrati službenim stavom Centra
