Një diplomat rus, i cili u dëbua nga Brukseli nga BE-ja për spiunazh, me shpjegimin se u angazhua në aktivitete të paligjshme dhe subversive, u bë vëzhgues në zgjedhjet e ardhshme parlamentare dhe zgjedhjet lokale në Serbi si pjesë e misionit të OSBE-së, organi më i rëndësishëm i sigurisë në Evropë. Oleksandr Studenikin, 49 vjeç, ishte këshilltar në Misionin e Përhershëm të Rusisë në BE kur, në prill 2022, dy muaj pas pushtimit rus të Ukrainës, ai u shpall persona non grata së bashku me 18 diplomatë të tjerë rusë. BE-ja tha se ata të gjithë kishin vepruar kundër interesave dhe sigurisë së BE-së dhe shteteve të saj anëtare.
Studenikin aktualisht është pjesë e një grupi prej 30 vëzhguesish zgjedhor që përfaqësojnë OSBE-në në zgjedhjet serbe për parlamentin dhe 65 këshillat komunalë. Më parë, disa media raportuan se Studenikin ishte një operativ i Shërbimit të Inteligjencës së Jashtme Ruse (SVR), por ai ende u bë një nga katër rusët në listën e vëzhguesve afatgjatë në misionin e Zyrës së OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR). Këta vëzhgues janë përgjegjës për monitorimin e të gjithë procesit zgjedhor, domethënë për mbledhjen e informacionit dhe kuptimin më të thellë të procedurave të përgjithshme administrative dhe rrethanave të fushatës zgjedhore. Grupi përfshin gjithashtu vëzhgues nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Gjermania, Franca, Danimarka, Bjellorusia dhe shtatë vende të tjera. Emërimi i Studenikin është i përkohshëm, por ka disa indikacione se Serbia është bërë një destinacion i shpeshtë për diplomatët rusë të dëbuar nga BE.
Të paktën tre diplomatë rusë të lidhur me agjencitë ruse të inteligjencës dhe të futur në listën e zezë nga vendet anëtare të BE-së vazhduan rrugën e tyre të karrierës si diplomatë rusë të akredituar në Serbi. Serbia është një nga vendet e pakta evropiane që kurrë nuk vendosi sanksione ndaj Rusisë për pushtimin e Ukrainës. Dëbimi i diplomatëve rusë erdhi pasi qeveritë e BE-së futën në listën e zezë qindra anëtarë të trupit diplomatik rus pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt 2022, me disa vende anëtare të BE-së që përmendën spiunazhin si bazë për dëbimin. Zgjedhjet në Serbi po zhvillohen në sfondin e presionit të shtuar nga demokracitë perëndimore ndaj Serbisë për të vendosur sanksione ndaj Rusisë. Partia Progresive Serbe në pushtet dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiç mbeten në një koalicion me partitë që konsiderohen pro-ruse. Aleksandar Vuçiq ka theksuar vazhdimisht se është pro anëtarësimit në BE, duke ruajtur lidhjet miqësore me Rusinë, e cila ka mbështetur Serbinë në disa mosmarrëveshje me Perëndimin në të kaluarën. Rusët që punojnë në OSBE tashmë kanë pasur probleme me hyrjen në disa vende të BE-së. Vitin e kaluar, autoritetet polake shpallën personae non grata dy punonjës rusë të Asamblesë Parlamentare të OSBE-së, duke shpjeguar se ata paraqesin një “kërcënim për sigurinë e shtetit”. Daria Boyarska, një punonjëse ruse në OSBE, u ndalua në kufirin Lituano-Rusi ndërsa përpiqej të kalonte në Kaliningrad.
Shtetet anëtare të OSBE-së janë përgjegjëse për përzgjedhjen e individëve që dëshirojnë t’i bashkohen një misioni vëzhgues të zgjedhjeve, kështu që OSBE nuk e menaxhon drejtpërdrejt procesin e punësimit. Studenikin, i cili punon për Organizatën për Ndalimin e Armëve Kimike (OPCW) në Hagë, mbërriti në Serbi më 19 nëntor për të filluar misionin e tij si vëzhgues i zgjedhjeve të OSBE-së. Grupi i monitorimit të Studenikin është përgjegjës për disa komuna në Serbinë lindore dhe ai tashmë është takuar me përfaqësuesit politikë lokalë në Zajeçar dhe Klladovë, pranë kufijve me Bullgarinë dhe Rumaninë. Ai ishte i pranishëm në aktivitetet e fushatës të organizuara nga partitë në pushtet dhe opozitë në rajonin e Zajeçarit. Studenikin tha se arsyeja e përjashtimit të tij nga lista e vëzhguesve ishin informacionet nga llogaria e tij publike në LinkedIn, ku tregohet se ai punon për Organizatën për Ndalimin e Armëve Kimike.
“Rreth 500 qytetarë rusë u dëbuan nga Evropa. Doli që nëse je rus, je edhe spiun. Nëse je diplomat apo jo, nuk ka rëndësi”, tha Studenikin për Radion Evropa e Lirë. Zëdhënësja e ODIHR-it Katya Andrusz raportoi se organizata nuk ishte në dijeni që BE-ja e kishte shpallur Studenikin persona non grata. Vëzhguesit e zgjedhjeve zgjidhen nga vendet e tyre dhe duhet t’i përmbahen kodit të sjelljes së vëzhguesve, shtoi ajo. Çdo shkelje serioze e kodit do të çojë në tërheqjen e menjëhershme të akreditimit të vëzhguesit, vuri në dukje Andrusz. Radio Evropa e Lirë dërgoi pyetje për rolin e Studenikin si vëzhgues i zgjedhjeve në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Serbisë, Komisionin Zgjedhor të Serbisë dhe Misionin e Përhershëm të Rusisë në OSBE në Vjenë, por nuk mori asnjë përgjigje.
Studenikin u fut në listën e zezë nga BE në prill 2022, pasi u publikuan për herë të parë rezultatet e një hetimi të përbashkët nga EU Observer (Vëzhguesi I BE-së) dhe grupi kërkimor i Qendrës Dossier. EU Observer (Vëzhguesi I BE-së) deklaroi se Studenikin punon për SVR, megjithëse vetë Studenikin e mohoi këtë. “Ndoshta do të doja të punoja për dikë të tillë, por deri më tani në karrierën time kjo mundësi nuk më është krijuar. Prandaj, jo, definitivisht jo,” i tha ai Radios Evropa e Lirë. Në përgjigje të pyetjes së Radios Evropa e Lirë për Studenikin, SVR në një email të shkurtër refuzoi të komentojë mbi akuzat. BE-ja nuk i publikoi emrat e saktë të 19 diplomatëve rusë në listën e zezë. ose i akuzojnë drejtpërdrejt për spiunazh, por thanë se janë përfshirë në “aktivitete në kundërshtim me statusin e tyre diplomatik”. Bashkimi Evropian i përgjigjet veprimeve të paligjshme dhe subversive të anëtarëve të emëruar të misionit rus, të cilat janë në kundërshtim me interesat dhe sigurinë e BE-ja dhe vendet e saj anëtare, thuhet në deklaratën e BE-së.
Kështu, ne mund të konstatojmë interesin e lartë të Moskës për rezultatin e zgjedhjeve në Serbi. Rusia në Beograd ka qenë prej kohësh e angazhuar si me partitë në pushtet ashtu edhe me ato opozitare. Kremlini beson se kushdo që të fitojë zgjedhjet, Moska do të vazhdojë të ketë një ndikim vendimtar në rrjedhën e ngjarjeve politike në Serbi. Duke qenë se Beogradi, ndryshe nga kryeqytetet perëndimore, nuk ka dëbuar asnjë diplomat rus për spiunazh, mund të supozohet se asetet e inteligjencës ruse janë infiltruar thellë në elitën politike dhe të biznesit në pushtet. Moska gjithashtu nuk harron të veprojë aktivisht mes liderëve të opozitës, ndaj analistët parashikojnë se edhe nëse opozita fiton, Beogradi do të ndjekë politikën e tij pro-ruse. Përgjigja e Studenikin duke pretenduar se ai nuk është një operativ SVR nuk duket e çuditshme. Është praktikë e zakonshme që operativët rusë të mohojnë përfshirjen në SVR. Por Studenikin shkoi edhe më tej. Kur hodhi poshtë akuzat, ai madje deklaroi se nuk do ta kishte problem të ishte agjent i SVR-së, por, për fat të keq, nuk është. Guximi thjesht e jep atë si një agjent special pasi kjo është pikërisht një lëvizje nënshkrimi nga SVR. Moska tashmë ka formuar dhe emëruar për zgjedhjet serb, Partinë Ruse, mbrojtëse e interesave të Kremlinit. Mbetet vetëm të zëvendësohet presidenti i Serbisë me një rus të vërtetë dhe më pas Kremlini do të festojë triumfin e tij…
