Nakon političkih promjena 2020. godine u Crnoj Gori, dio građane je počeo da koristi naziv Crkva Srbije, kako bi istakao ulogu Srpske pravoslavne crkve (SPC) kao oruđa spoljne politike države Srbije. SPC je po ugledu na Rusku pravoslavnu crkvu (RPC) neformalna instuticja države i produžena ruka državnog djelovanja. Ponekad se ne zna đe prestaje crkva i počinje država, i obratno.
Osim toga, SPC je institucija srpskog nacionalizma. Njegove agresivne forme etničkog nacionalizma, koji je isključiv po pitanju etničke, ali i religijske pripadnosti.
Crna Gora je poslije 2020. godine potpala pod snažni uticaj SPC, što znači da je posredno uticaj Srbije i Rusije u ovoj zemlji porastao.
Dokaz za to je porast broja nacionalističkih organizacija, uzajamna podrška ruskih i srpskih ambasadora sa SPC i česte manifestacije podrške Rusiji u režiji velikodostonika Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, a posbno eparhije budimljansko-nikšićke pod rukovodstvom episkopa Metodija (Ostojića).
Srpska crkva u Crnoj Gori je drugačije ustrojena nego ruska crkva u Ukrajini. Ona u Crnoj Gori nema centralizovanu i hijerarhizovanu strukturu. U sklopu srpske crkve ne postoji Crnogorska pravoslavna crkva ni u formi ni u suštini, kako je to bio slučaj u Ukrajini sa takozvanom Ukrajinskom pravoslavnom ckrvom. Postoje četiri eparhije koje operišu na teritoriji Crne Gore. Od njih su dvije vođene unutar same Crne Gore, a centrale druge dvije se nalaze u Srbiji i u entitetu Republika Srpska u Bosni i Hercegovini.
Južnom polovinom Crne Gore upravlja mitropolit koji stoluje u staroj kraljevskoj prijestonici Cetinju, a na sjeveru stoluje gorepomenuti Metodije.
Upravo je taj Metodije prije par dana napravio pritisak na crnogorsku ministarku kulture da preinači prvobitnu negativnu odluku i dozvali gradu Kolašinu da podigne spomenik Amfilohiju, pokojnom mitropolitu srpske crkve u Crnoj Gori.
Amfilohije je bio suvereni vođa srpske crkve u Crnoj Gori, i njegov lični autoritet je činio da se crkva Srbije u Crnoj Gori ponaša autentično i da djeluje samostalno. Ne na dobro Crne Gore naravno, jer se ta stečena samostalnost koristila za predvođenje srpski nacionalizmom, posebno tokom devedesetih godina.
Amfilohije je predvodio protestni pokret 2020. godine i dao kritični doprinos da se vlast u Crnoj Gori promjeni. U tome mu je pomogao i ruski mitropolit u Ukrajini, Onufrije, koji je tada, tokom protesta, dolazio u Crnu Goru i učestvovao u njima.
Tokom tih protesta, Crna Gora je bila pod intenzivnim pritiscima koji su dolazili iz Srbije i Rusije. Medijski, društveni i bezbjednosni pritisci, imali su za rezultat masovni protestni pokret, koji je imao za cilj zaustavljanje povratka vlasništva nad crkvama i hramovima u državno vlasništvo kako je to bio slučaj do 1918. godine. Ovakav potez vlade imao je za cilj slabljenje uticaja Srpske pravoslavne crkve i otvaranje vrata za jačanje strukture Crnogorske pravoslavne crkve, koja je za razliku od SPC lojalna Crnoj Gori.
Protesti su imali formu religijskog obreda i šetnje sa ikonama u ponoj crkvenoj koreografiji su organizovani dvaput neđeljno. Protesti su korespondirali sa izbornom kampanjom i crkva je aktivno učestvovala u njoj.
Nova vlast je formirana dogovorom u jednom manastiru u Crnoj Gori, i njom je rukovodio mitropolit Amfilohije. Novi premijer, novi ministri obrazovanja, pravde, kao i šef Agencije za nacionalnu bezbjednosti birani su iz redova najužih Amfilohijevih saradnika i prijatelja.
Od tada su se promijenile dvije vlade, i politička scena personalno izgleda drugačije, ali je upravljajuća ideologija i dalje pod snažnim uticajem SPC.
Dokaz za to je i činjenica da crnogorska vlada baš sada daje saglasnost da se u gradu Beranama, u režiji gradske uprave i javnim sredstvima podigne spomenik srpskom crkvenom lideru.
Ovo nije duhovni nego politički čin i označava podršku politici i političkom angažmanu pokojnog srpskog mitropolita.
A kakva je ona bila? O tome najbolje govore reakcije manjinskih stranaka u Crnoj Gori, koje paradoksalno učestvuju u vladajućoj koaliciji. Naime, albanski i bošnjački političari su osudili ovaj čin podsjećajući na govor mržnje i diskriminaciju koju je u svojim javnim nastupima zastupao mitropolit Amfilohije. Posebno prema muslimanima Albancima i Bošnjacima.
Mitropolit Amfilohije je negirao postojanje posebne crnogorske nacije i identiteta, često ne birajući riječi da uvrijedi i ponizi one Crnogorce koji se ne osjećaju Srbima. Nazivao je crnogorsku naciju komunističkom izmišljotinom, a Crnogorce kopiladima Milovana Đilasa (jugoslovenskog komunističkog lidera i kasnije disidenta).
Amfilohije je bio poznat po svojoj podršci i zastupanju osuđenih ratnih zločinaca. Tokom devedesetih je na Cetinju ugošćavao paravojne jedinice pod vođstvom ozloglašenog Željka Ražnatovića Arkana, a Radovana Karadžića i Ratka Mladića je proglašavao za heroje.
Kritikovao je vlast u Srbiji zbog “popuštanja” prema Kosovu, a upućivao kletve i prijetnje onima koji ne podržavaju Rusiju. Bio je pobornik antizapadnih stavova, a NATO upoređivao sa nacističkom Njemačkom.
Ličnošću sa takvim bekgraundom Vlada Crne Gore podiže spomenik, a njeni prvaci Amfilohija istaču kao primjer karakternog liderstva.
To je realnost Crne gore danas.
Ovakve politike vlade značajno narušavaju društvenu koheziju u Crnoj Gori, jer je Crna Gora multietničko i multikonfesionalno društvo. Narušavanjem sekularizma, postavlja se tempirana bomba u temelje crnogorske državnosti i suverenosti.
Osim ove odluke, prvaci vladajuće većine najavljuju postavljanje crkve na vrhu planine Lovćen, simbolički važnom mjestu za crnogorski nacionalni mit. Pored toga, intenzivno se radi na uvođenju dvojnog državljanstva sa ciljem uvođenja velikog broja srpskih državljana u crnogorski politički sistem.
Ovim djelovanjem se na duže staze stvaraju uslovi za promjenu crnogorskog ustava. Sve to vodi gubljenju nezavisnosti i pokoravanju Crne Gore Srbiji. To su javni i neskriveni politički ciljevi srpske nacionalističke politike i srpske crkve u Crnoj Gori.
Ova politika narušava crnogorske odnose sa drugim državama u regionu, u prvom redu sa Hrvatskom i Kosovom. Narušeni odnosi sa Hrvatskom prijete da ugroze put Crne Gore ka EU, što bi vlastodršci u Beogradu jedva dočekali.
Slično kao što Putin ne želi da vidi uspješnu i naprednu Ukrajinu, jer takva Ukrajina može ugroziti njegovu vlast u Rusiji, tako i Aleksandar Vučić iz sličnih razloga ne može da dopušti ulazak Crne Gore u EU prije Srbije.
Članci objavljeni u rubrici „Mišljenja“ odražavaju lično mišljenje autora i ne moraju se podudarati sa stavom Centra.
Lubomir Filipovič.
Crnogorski politikolog
