Pas ndryshimeve politike në vitin 2020, disa qytetarë të Malit të Zi filluan t’i referohen Kishës Ortodokse Serbe (KOS) si “Kisha e Serbisë” për të theksuar rolin e saj si instrument i politikës së jashtme të Serbisë. KOS, ashtu si Kisha Ortodokse Ruse (ROC), shërben si një institucion joformal i shtetit dhe një shtrirje e veprimeve shtetërore. Ndonjëherë, është e paqartë se ku mbaron kisha dhe fillon shteti, dhe anasjelltas.
Për më tepër, KOS-i është një institucion i nacionalizmit serb, i cili shpesh manifestohet si një formë agresive e nacionalizmit etnik, që diskriminon si me etni ashtu edhe me fe.
Pas vitit 2020, Mali i Zi ra nën sferën e influencës së KOS-it, që do të thotë se ndikimi indirekt i Serbisë dhe Rusisë në vend është rritur.
Dëshmitë për këtë përfshijnë ngritjen e organizatave nacionaliste, mbështetjen e ndërsjellë midis ambasadorëve rusë e serb dhe KOS-it, si dhe demonstratat e shpeshta në mbështetje të Rusisë të orkestruara nga zyrtarë të lartë të Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi, veçanërisht të Dioqezës së Budimlja-Nikshiq, e udhëhequr nga Peshkopi Metodije (Ostojiq).
Kisha Serbe në Mal të Zi është e strukturuar ndryshe nga ajo ruse në Ukrainë. Në Mal të Zi, KOS-it i mungon një strukturë e centralizuar dhe hierarkike. Nuk ka një Kishë Ortodokse Malazeze brenda Kishës Serbe, siç ishte rasti me të ashtuquajturën Kishë Ortodokse Ukrainase në Ukrainë. Në territorin malazez funksionojnë katër dioqeza. Prej tyre, dy drejtohen nga Mali i Zi, ndërsa dy të tjerat kanë selinë në Serbi dhe në Republika Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë.
Gjysma jugore e Malit të Zi mbikëqyret nga një metropolit që banon në kryeqytetin e vjetër mbretëror të Cetinjes, ndërsa Metodija e lartpërmendur drejton veriun.
Kohët e fundit, Metodija ushtroi presion mbi ministrin malazez të kulturës për të anuluar një vendim negativ për ta dhe për të lejuar qytetin e Kolashinit t’i ngrejë një monument Amfilohijes, metropolitit të ndjerë të Kishës Serbe në Mal të Zi.
Amfilohije ishte udhëheqësi sovran i Kishës Serbe në Mal të Zi dhe nën udhëheqjen e tij, Kisha e Serbisë në Mal të Zi filloi të sillet në mënyrë autonome dhe të vepronte në mënyrë të pavarur nga selia e KOS-it në Beograd. Kjo nuk ishte në interesin më të mirë të Malit të Zi, pasi kjo autonomi shpesh përdorej për të udhëhequr dhe promovuar nacionalizmin serb, veçanërisht gjatë viteve 1990.
Amfilohije udhëhoqi lëvizjen protestuese në vitin 2020 dhe dha një kontribut kritik në ndryshimin e qeverisë në Mal të Zi. Ai u mbështet nga metropoliti rus në Ukrainë, Onufriy, i cili erdhi në Mal të Zi gjatë protestave dhe mori pjesë në to.
Gjatë këtyre protestave, Mali i Zi u përball me presion të madh nga Serbia dhe Rusia. Sfidat mediatike, sociale dhe të sigurisë të nxitura nga këto dy vende rezultuan në një protestë masive që synonte të parandalonte dorëzimin e pronësisë së kishave dhe tempujve nën kontrollin e shtetit, siç kishte ndodhur përpara vitit 1918. Ky veprim i qeverisë synonte të dobësonte ndikimin e Kishës Ortodokse Serbe (KOS) dhe forcimin e Kishës Ortodokse Malazeze, e cila, ndryshe nga KOS, është besnike ndaj Malit të Zi.
Protestat morën formën e ritualeve fetare, me procesione që mbanin ikona dhe performonin koreografi të plota kishtare, të organizuara dy herë në javë. Këto protesta ndodhën në të njejtën kohë me fushatën zgjedhore dhe kisha u përfshi aktivisht në të.
Qeveria e re u formua me një marrëveshje në një manastir në Mal të Zi, të udhëhequr nga metropoliti Amfilohije. Kryeministri i ri, ministrat e Arsimit dhe të Drejtësisë dhe kreu i Agjencisë së Sigurisë Kombëtare u zgjodhën nga bashkëpunëtorët dhe miqtë më të ngushtë të Amfilohijes.
Që atëherë, qeveria ka ndryshuar dy herë dhe peizazhi politik ka ndryshuar për sa i përket personelit, por ideologjia në pushtet mbetet e ndikuar fuqishëm nga KOS.
Dëshmi për këtë është fakti se qeveria malazeze tani po jep miratimin për ngritjen e një monumenti të një udhëheqësi kishtar serb në qytetin e Beranës, të financuar nga administrata e qytetit dhe fondet publike.
Ky nuk është një akt fetar, por politik, që sinjalizon mbështetjen ndaj politikës dhe angazhimit politik të mitropolitit të ndjerë serb. Çfarë mbështeste ai me politikën e tij?
Përgjigja më e mirë për këtë vjen nga reagimet e partive minoritare në Mal të Zi, të cilat në mënyrë paradoksale marrin pjesë në koalicionin qeverisës. Politikanët shqiptarë dhe boshnjakë e dënuan këtë veprim, duke kujtuar gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin që Amfilohije përdorte haptazi në deklaratat e tij publike, veçanërisht kundër shqiptarëve myslimanë dhe boshnjakëve.
Amfilohije mohoi ekzistencën e një kombi dhe identiteti të veçantë malazez, duke përdorur shpesh gjuhë fyese dhe poshtëruese për të nënçmuar malazezët që nuk identifikoheshin si serbë. Ai iu referua kombit malazez si një shpikje komuniste dhe i quajti malazezët “bastardët e Milovan Djilas” (udhëheqës komunist jugosllav dhe më vonë disident).
Amfilohije ishte gjithashtu i njohur për mbështetjen dhe avokimin e tij ndaj kriminelëve të dënuar të luftës. Gjatë viteve 1990, ai priti njësitë paraushtarake të udhëhequra nga famëkeqi Željko Ražnatović Arkan në Cetinje, si dhe i shpalli Radovan Karaxhiqin dhe Ratko Mlladiqin si heronj.
Ai ka kritikuar qeverinë serbe sepse i është dorëzuar Kosovës dhe ka fyer e kërcënuar ata që nuk e kanë përkrahur Rusinë. Ai ishte një mbrojtës i pikëpamjeve anti-perëndimore dhe e krahasoi NATO-n me Gjermaninë naziste.
Tani, qeveria malazeze po i ngre një monument një figure me një prejardhje të tillë dhe drejtuesit e saj po e promovojnë Amfilohijen si shembull të lidershipit me karakter.
Ky është realiteti i Malit të Zi sot.
Politika të tilla qeveritare minojnë ndjeshëm kohezionin social në Mal të Zi, pasi vendi është shtëpia e një shoqërie multietnike dhe multikonfesionale. Duke gërryer sekularizmin në këtë mënyrë, po vendoset një bombë me sahat në themelin e shtetësisë dhe sovranitetit malazez.
Krahas këtij vendimi, liderët e mazhorancës qeverisëse po shpallin plane për të ndërtuar një kishë në majën e malit Lovçen, një vend me rëndësi simbolike në mitologjinë kombëtare malazeze.
Për më tepër, po bëhen përpjekje për të futur shtetësinë e dyfishtë me qëllim të integrimit të një numri të madh të qytetarëve serbë në sistemin politik të Malit të Zi.
Këto veprime janë duke hedhur bazat për një ndryshim afatgjatë të kushtetutës malazeze. E gjithë kjo do të çojë në humbjen e pavarësisë dhe nënshtrimin e Malit të Zi ndaj Serbisë. Këto janë qëllimet politike të hapura dhe të pambuluara të politikave nacionaliste serbe dhe të kishës serbe në Mal të Zi.
Kjo politikë po dëmton marrëdhëniet e Malit të Zi me vendet e tjera të rajonit, veçanërisht me Kroacinë dhe Kosovën. Përkeqësimi i marrëdhënieve me Kroacinë kërcënon të rrezikojë rrugën e Malit të Zi drejt anëtarësimit në BE, diçka që autoritetet në Beograd do ta mirëprisnin.
Ashtu siç Putini nuk dëshiron të shohë një Ukrainë të begatë, sepse një Ukrainë e tillë mund të kërcënojë sundimin e tij në Rusi, në mënyrë të ngjashme Aleksandar Vuçiq refuzon të lejojë Malin e Zi të anëtarësohet në BE para Serbisë.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
