Državni zavod za statistiku Crne Gore, Monstat, objavio je rezultate popisa iz 2023. godine, godinu i po dana nakon što je popis sproveden. Iako su neki podaci objavljeni ranije, pitanja vezana za nacionalni, etnički identitet, vjeru i jezik znatno su kasnila. Ovi rezultati su otkrili značajan pad onih koji se izjašnjavaju kao Crnogorci, zajedno sa porastom onih koji se izjašnjavaju kao Srbi. Mnogi ovaj trend pripisuju činjenici da Crnom Gorom od 2020. godine upravljaju parlamentarne većine koje djelimično podržavaju Srpska pravoslavna crkva i srpska država.
U svom prethodnom tekstu za CWBS, pisao sam o ulozi Srpske pravoslavne crkve u crnogorskoj politici. Rezultati popisa nude dodatne dokaze o tome kako je Crkva postala dominantna u političkim i društvenim procesima u zemlji. Crnogorski identitet je pod opsadom srpskog nacionalizma, koji na Crnogorce gleda kao na subetnicitet unutar većeg srpskog etnosa. Ova ideologija, koju su prihvatili aktuelni režim u Beogradu i Srpska pravoslavna crkva, nastoji da potkopa crnogorski identitet pod maskom zaštite srpskog identiteta.
Crnogorski identitet je dugo bio fluidan, i kao takav, tema mnogih naučnih debata. Proces njegovog formiranja i konsolidacije je dobro dokumentovan, kako u popularnoj tako i u akademskoj literaturi. Međutim, ono što se često zanemaruje jeste uloga srpske države i Srpske crkve u njenom oblikovanju. Na popisu iz 1948. godine Crnogorci su činili 90% stanovništva Crne Gore. Do 1981. ovaj broj je pao na oko 70%, dok su Srbi činili samo 3%. Srpski nacionalistički preporod u kasnim 1980-im dodatno je umanjio crnogorski identitet, pri čemu je broj Crnogoraca pao na 60%, a Srba porastao na 10%. U deceniji pod Slobodanom Miloševićem crnogorski identitet je pao na 42%, dok je broj Srba porastao na 32%.
Nakon što je Crna Gora povratila svoju nezavisnost 2006. godine, popis stanovništva iz 2011. pokazao je preokret ovog trenda. Zastupljenost Crnogoraca porasla je na 45%, dok su Srbi pali na 29%. Međutim, nakon političkih pomaka iz 2020. godine, najnoviji popis pokazuje povećanje broja Srba za 4% i iznosi 33%, a procenat Crnogoraca je porastao za 4%, na 41%.
Ovaj trend nije ograničen samo na Crnu Goru. Širom regiona, broj ljudi koji se izjašnjavaju kao Crnogorci je u opadanju. U Srbiji je, na primjer, stanovništvo Crne Gore palo sa 140.000 u 1991. na manje od 20.000 u 2021. S obzirom da u svijetu ima samo oko 300.000 Crnogoraca, nije pretjerano reći da je naš narod suočen sa izumiranjem.
Glavni pokretač ovog trenda je etnocidna kampanja koju vodi srpski nacionalizam. Srpska crkva u Crnoj Gori promoviše srpski identitet, jezik i nacionalnu mitologiju. Srpsko sveštenstvo često odbacuje Crnogorce kao “kopilad komunističke ideologije”.
Ove promjene nisu vođene migracijom; one odražavaju promjenu u načinu na koji se isti ljudi identifikuju od popisa do popisa. Srpska crkva i srpska država odigrale su ključnu ulogu u oblikovanju najnovijih rezultata popisa, koje je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić nedavno slavio u obraćanju Bezbjednosno-obavještajnoj agenciji Srbije (BIA).
Najveća frakcija crnogorske vladajuće koalicije nakon izbora 2020. godine, koalicija “Za budućnost Crne Gore”, svoju kampanju imala je u “Srpskoj kući” u Podgorici. Ovu zgradu, koja dominira skromnim horizontom grada, u potpunosti je finansirala Vlada Srbije i na njenom ulazu je istaknuta ploča zahvalnice predsjedniku Vučiću. Ministar u Vladi Srbije Selaković, prisustvovao je i uz počasti otvorio ovu zgradu 2019. godine. Ovo je samo jedna od ilustracija aktivnog ulaganja Srbije u srpske organizacije u Crnoj Gori.
Paradoksalno, većina srpskih političara i lidera u Crnoj Gori nije iz Srbije. Oni su etnički Crnogorci, koji tvrde da je Crna Gora srpska država, a ne poseban entitet.
Srpski nacionalizam je dobio zamah i u crnogorskim medijima. Tri od četiri najveće TV stanice sa nacionalnim frekvencijama su u vlasništvu srpskih kompanija, od kojih dvije kontrolišu pojedinci bliski Vučiću. Tokom nedavne posjete Crnoj Gori, Vučić se osjećao kao kod kuće, vrijeđajući zvaničnike crnogorske vlade, novinare i civilno društvo dok su ga intervjuisale upravo ove medijske kuće.
Od 2020. godine, mnogo energije je potrošeno na spriječavanje proruskih srpskih nacionalističkih elemenata da preuzmu kontrolu nad sektorom bezbjednosti i odbrane Crne Gore. No, Srpska crkva i nacionalistički pokreti svoju su pažnju sada usmjerili na crnogorske kulturne i obrazovne institucije. Istaknuti proruski srpski nacionalista imenovan je za rektora jedinog državnog univerziteta u zemlji, dok je druga ekstremno desničarska aktivistknjinja postala ministarka obrazovanja. Kroz visoko centralizovani obrazovni sistem, ova je ministarka zamijenila brojne direktore škola nacionalističkim lojalistima. Jedan od ishoda ove promjene bio je uznemirujući trend maturskih proslava u srednjima školama gdje su 18-godišnjaci mahali šu srpskim nacionalističkim obilježjima i pjevali nacionalističke pjesme.
Srpske nacionalističke organizacije i kulturni događaji su se proširili širom Crne Gore od 2020. godine, što je dovelo do novog kulturnog pejzaža kojim dominira srpski uticaj. Crnogorski glumci i pjevači koji podržavaju ovu nacionalističku agendu pronašli su platforme za uspjeh, ne samo u Srbiji već i u Moskvi. Srpske kompanije su takođe stekle visoku poziciju u Crnoj Gori, a posebno MTEL, telekomunikacijska kompanija koja je postala veliki provajder mobilnih, internet i kablovskih usluga. MTEL koristi svoj marketinški budžet kako bi izvršio politički uticaj, dok se druge kulturne ikone poput teniske zvijezde Novaka Đokovića koriste da podstaknu crnogorsko javno mnjenje u korist Srbije.
Srpska crkva i državni ciljevi u Crnoj Gori su daleko od ostvarenja. Na svom dnevnom redu imaju nekoliko ciljeva da dalje konsoliduju svoj uticaj u Crnoj Gori. Predsjednik crnogorskog parlamenta zalaže se za izgradnju srpske kapele na Lovćenu, planini od dubokog značaja u crnogorskoj nacionalnoj mitologiji. Pored toga, postoji snažan pritisak na liberalizaciju zakona o državljanstvu kako bi se građanima Srbije omogućilo da dobiju crnogorske pasoše. Ovaj potez bi mogao dramatično promijeniti političku slike Crne Gore, te potencijalno dovesti do ustavnih promjena koje bi zemlju bliže uskladile sa Srbijom.
Ovi napori, kombinovani sa podmetanjima Srbije na putu Crne Gore ka evropskim integracijama, stvorili su savršenu oluju koja ugrožava dugoročnu nezavisnost Crne Gore. Ako se ovi trendovi nastave, Crnogorci rizikuju da postanu manjina u vlastitoj zemlji, sa svojim identitetom apsorbovanim u srpsku nacionalističku agendu i eksploatisanim za interese režima u Beogradu. Ovo ne bi bilo prvi put –prisjetimo se samo sramne uloge Crne Gore u ratovima 1990-ih.
Članci objavljeni u rubrici „Mišljenja“ odražavaju lično mišljenje autora i ne moraju se podudarati sa stavom Centra.
Lubomir Filipovič.
Crnogorski politikolog
