Samit BRIKS-a u Kazanju nije se ispostavio odlučujućim za Srbiju u pogledu geopolitičkih izbora. Kao i ranije, zemlja je vodila politiku balansiranja između EU i Rusije. Međutim, odnosi Beograda sa evropskim i ruskim partnerima doživljavaju pomak.
Moskva u fokusu
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, kao što je poznato, nije lično prisustvovao samitu BRIKS-a u Kazanju u Rusiji zbog sastanaka sa šefovima evropskih vlada. Formalno, posjeta Beogradu premijera Grčke i Poljske mogla bi poslužiti kao izgovor za otkazivanje putovanja u Rusiju. Međutim, to je bio jasan signal koji je Vučić uputio Moskvi: EU je trenutno prioritetni spoljnopolitički pravac Srbije.
Međutim, „prioritetni“ pravac ne znači „isključivi“.
Stoga je, u skladu sa viševektorskom spoljnom politikom Srbije, u Kazanj otputovala moćna delegacija Vlade Srbije na čelu sa potpredsjednikom Vlade Aleksandrom Vulinom. U timu su bili i ministar odbrane Bratislav Gašić, ministarka ekonomije Adrijana Mesarović i ministar bez portfelja Nenad Popović, koji je ruskim medijima dao mnoštvo intervjua u kojima je naširoko hvalio Rusiju.
Iako Srbija nije spremna za ulazak u BRIKS, signal Beograda Moskvi je bio očigledan: jasna je namjera da se proširi i produbi srpsko-ruska saradnja.
Poruka je neočekivano pojačana i konfliktom koji je nastao tokom posjete predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen Srbiji, u okviru diplomatske turneje po Zapadnom Balkanu.
Šefica Evropske komisije otkazala je sastanak sa premijerom Milošem Vučevićem, jer je, neposredno prije zakazanog sastanka sa njom, šef srpske vlade razgovarao sa ruskim ministrom za ekonomski razvoj Maksimom Rešetnjikovim. Predsjednica EK je otkazala sastanak sa premijerom Vučevićem nakon objave na njegovom sajtu o sastanku sa ministrom ekonomije Rusije, objasnila je portparolka EK Ana Pisonero. U saopštenju se navodi da dvije zemlje planiraju jačanje saradnje u ekonomskim i drugim oblastima. U tom kontekstu, nije imalo smisla održati prvobitno zakazani sastanak, dodala je portparolka.
Prije toga je, međutim, Fon der Lajen održala prilično srdačan sastanak sa Vučićem, pa je srpsko rukovodstvo i ovoga puta uspjelo da održi balans. I pored toga, Beograd je uspio da ubijedi Moskvu da je razvoj srpsko-ruskih odnosa u fokusu srpske vlade.
Pragmatizam Beograda
Motivacija za „kretanje u različitim pravcima odjednom“, koju srpske vlasti danas pokušavaju da sprovedu, leži u čisto pragmatičnoj prirodi odnosa Srbije sa partnerima i, shodno tome, u najpragmatičnijoj spoljnoj politici. Rukovodstvo Srbije pokazuje povjerenje da spajanje evropskih integracija i prijateljskih odnosa sa Rusijom nije kontradikcija, već, naprotiv, garancija dobijanja beneficija i preferencija iz oba ova pravca: prije svega, radi se o osiguranju finansiranja iz EU kao dijela evropskih integracionih procesa, i o jeftinom ruskom gasu, koji je naplata za lojalnost Beograda.
Geopolitička multivektornost za Srbiju u praksi znači ne toliko egzistencijalni izbor između Zapada i Istoka, već pristup resursima i EU i Rusije. Ova politika uspješno funkcioniše godinama, a najnovija dostignuća srpske privrede posljedica su i ovakvog spoljnopolitičkog kursa.
S obzirom na to da je aktualna spoljna politika korisna za Srbiju, nema razloga očekivati da će Beograd samoinicijativno napustiti svoju multivektorsku prirodu. Samo promjena u spoljnom okruženju ili, tačnije, promjena politike spoljnih aktera prema Srbiji može da stane na kraj ovom manevrisanju između istočnog i zapadnog puta.
Pauza za evropske integracije
Odbijanje šefice Evropske komisije da se sastane sa srpskim premijerom donekle se može shvatiti i kao upozorenje Beogradu. Sadržaj ove poruke je jednostavan: u današnjim geopolitičkim uslovima, razvoj odnosa sa Rusijom je nespojiv sa evropskim integracijama.
Ako se Beograd kladi na produbljivanje srpsko-ruske saradnje, Brisel bi mogao da pređe sa simboličnih upozorenja na konkretnije korake u budućnosti. To bi moglo uključivati ograničavanje finansiranja Srbije iz budžeta EU.
O takvom potezu se dugo razgovaralo u vezi sa odbijanjem Beograda da svoju spoljnu politiku uskladi sa politikom EU, odnosno oklijevanjem da uvede sankcije Rusiji.
Lojalnost Srbije Rusiji je već faktički zaustavila proces evropskih integracija – nova pregovaračka poglavlja nisu otvorena treću godinu zaredom – ali odlučnost Evropljana još nije dovoljna da se evropske integracije Srbije zvanično stave na čekanje, ili da blokiraju dodjelu sredstava Beogradu po evropskim programima.
Ako Evropska unija bude odlučnija u zahtjevu da sve zemlje kandidati za članstvo usaglase svoju spoljnu politiku, mogla bi uslijediti opcija obustave evropskih integracija Srbije. Svakako, nakon beogradskog demarša Ursule fon der Lajen, takav razvoj događaja izgleda nešto realnije.
Ruski prijedlozi
U međuvremenu, za Rusiju više nije dovoljno da vidi lojalnost Beograda koja uključuje ukidanje sankcija EU, više nije dovoljno da održava saradnju u ekonomskoj, a posebno u energetskoj oblasti. Dakle, Beograd će morati da plati dodatnu cijenu za jeftin gas, a ne radi se o novcu. Zauzvrat, Moskva želi da vidi Beograd u taboru svojih geopolitičkih saveznika, među zemljama koje se pozicioniraju kao alternativa zapadnom svijetu.
Prethodno je Srbija – jedina država u Evropi – potpisala sporazum o slobodnoj trgovini sa EAEU (Euroazijskom ekonomskom unijom), postala posmatrač u Parlamentarnoj skupštini ODKB (Organizacija ugovora o kolektivnoj bezbjednosti). Sada je na redu uključivanje u BRICS kao globalnu antizapadnu uniju (kako to Rusija vidi).
Lično upućen poziv Vučiću na samit u Kazanju bila je ponuda koju, pretpostavljalo se, nije mogao da odbije. Ipak, na kraju ju je odbio, ali uz veliku srpsku delegaciju na forumu BRIKS-a, uz intervjue zvaničnika Vlade Srbije ruskim medijima u kojima su se čule salve hvalospjeva prema Rusiji, i uz Vučićevo obećanje da će doći u Moskvu na proslavu Dana pobjede 9. maja 2025. – sve je to ostavilo pozitivan utisak na Kremlj i donekle nadoknadilo izostanak predsjednika u Kazanju.
U budućnosti možemo očekivati nastavak srpske politike odbijanja uvođenja sankcija prema Rusiji. Takođe, vidjećemo jačanje rusko-srpske saradnje u različitim oblastima. Riječ je, prije svega, o većoj uključenosti Srbije u BRIKS i sve druge antizapadne formate.
Pomjeranje prema Moskvi
Primjetna je i želja Moskve da ostvari veću lojalnost Beograda u vojno-političkoj sferi. Nije slučajno da je jedan od predstavnika Srbije na samitu BRIKS-a bio ministar odbrane, dok je šef delegacije, potpredsjednik Vlade, Vulin morao pažljivo da bira riječi dok je „na marginama samita u Kazanju“ odgovarao na pitanja iz ruskih medija o izgledima za srpski uvoz ruskog oružja i o rusko-ukrajinskom ratu.
Ubrzo nakon posjeta Kazanju, Vulin je otputovao u Minsk, gdje je učestvovao na konferenciji o evroazijskoj sigurnosti (koja je, zapravo, sazvana na osnovu ODKB). Potpredsjednik Vlade Srbije odvojeno je razgovarao i sa ministrom vanjskih poslova Rusije Sergejem Lavrovom i ministrom odbrane Bjelorusije Viktorom Hrenjinom.
U budućnosti možemo očekivati jačanje ovog vojno-političkog vektora, jer je za Rusiju veoma važno ne samo da privuče Srbiju na svoju stranu, već i da blokira svaku, pa i hipotetičku, srpsko-zapadnu i srpsko-ukrajinsku saradnju u ovoj oblasti.
Naginjanje ka Moskvi i njenim satelitima garantovano će povećati razlike između Beograda i Brisela i maksimalno suziti mogućnosti Vučićevog omiljenog balansiranja.
Naravno, moguće je hodati po žici uz žongliranje raznim predmetima. Ali pitanje je koliko dugo?
