Ngjarjet e profilit të lartë në Ballkanin Perëndimor në 2024:
• Intensifikimi i procesit të integrimit evropian të vendeve të Ballkanit Perëndimor; sfida të vjetra dhe të reja të integrimit në BE në shumicën e vendeve të këtij rajoni.
• Dialogu ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës është “bllokuar”.
• Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për Srebrenicën dhe përgjigja e Beogradit,
• Protestat masive të studentëve dhe situata gjithnjë e më komplekse e politikës së brendshme në Serbi në fund të vitit.
Rezoluta e OKB-së
Përgatitja dhe miratimi i Rezolutës për gjenocidin e Srebrenicës në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së në maj ka shkaktuar një valë të fortë indinjate nga lidershipi serb. Një lloj përgjigjeje e serbëve ishte një fushatë që mbështeti frymën kombëtare dhe “Kuvendi Gjithëserb” në Beograd.
Në rajon, kjo fushatë serbe u perceptua si një përpjekje për të ringjallur ideologjinë e Serbisë së Madhe, me pasoja të rrezikshme. Një nga këto pasoja (e papritur) ishte acarimi i marrëdhënieve malazeze-kroate dhe ndërlikimi i integrimit evropian të Malit të Zi.
Procesi i Malit të Zi në BE Po Ecën më Shpejt, Por…
Mali i Zi u bë kandidati i parë që mori një IBAR pozitiv në fushën e sundimit të ligjit në Konferencën Ndërqeveritare të BE-së të mbajtur në fund të qershorit. Kjo gjë sinjalizon mundësinë për të mbyllur kapitujt e tjerë në negociatat e integrimit në BE. Për herë të parë në shtatë vjet, Mali i Zi mbylli tre kapituj të negociatave në dhjetor të këtij viti.
Megjithatë, Podgorica nuk ka arritur të përmbushë standardet e planifikuara në katër kapitujt e mbyllur për shkak të pozicionit të Kroacisë, e cila i kujtoi fqinjit të saj një sërë çështjesh të pazgjidhura mes dy palëve, kryesisht që kanë të bëjnë me luftën në fillim të viteve 1990, përkatësisht përcaktimi i kufijve, ndëshkimi i kriminelëve të luftës, kërkimi i personave të zhdukur dhe kompensimi për të burgosurit e kampeve…
Zagrebi ishte veçanërisht i pakënaqur me rezolutën mbi gjenocidin në Jasenovac, që u miratua nga parlamenti malazez. Zyrtarisht, pala kroate e quajti këtë hap si jashtëzakonisht jomiqësor. Jozyrtarisht – kishte një përpjekje të forcave pro-serbe në Mal të Zi për t’u “hakmarrë” për Rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për Srebrenicën. Megjithatë, zyrtarët e lartë malazezë dhe evropianë janë optimistë për zgjidhjen e të gjitha çështjeve midis Zagrebit dhe Podgoricës në të ardhmen e afërt dhe zhbllokimin e kapitujve të ardhshëm të negociatave.
Shqipëria më më Fund Fillon Bisedimet e Anëtarësimit Në BE
Në vitin 2024, Shqipëria filloi më në fund bisedimet e duhura për anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Në tetor, vendi hapi Klasterin 1, i përbërë nga pesë kapituj negocimi, dhe në dhjetor – grupin 6, të përbërë nga dy kapituj. Kështu, Shqipëria u bë vendi i parë kandidat në BE që hapi dy Klastera në vetëm dy muaj.
Maqedonia e Veriut Është “Ngujuar” në “Sallën e Pritjes” Evropiane
Tirana ka arritur të përparojë në procesin e integrimit evropian jo vetëm falë përpjekjeve të saj, por edhe falë vendimit politik të Brukselit për ta shkëputur rrugën e anëtarësimit të Shqipërisë nga ajo e Maqedonisë së Veriut. Ky hap, nga njëra anë, është pozitiv për Tiranën, por nga ana tjetër, Shkupit tashmë i duhet ta kapërcejë vetë veton bullgare.
Më vonë, u duk se u arrit një kompromis bullgaro-maqedonas dhe Maqedonisë së Veriut i kishte mbetur vetëm një hap për të zhbllokuar përparimin e saj në integrimin evropian – të shtojë bullgarët në Kushtetutë si një popull shtetformues. Por partia qeverisëse VMRO-DPNE në Shkup (të cilët janë kundër dorëzimit ndaj Sofjes nëse nuk ka garanci të qarta për anëtarësimin në BE) e ka vënë integrimin evropian të Maqedonisë së Veriut “në pauzë”.
Pezullohet Integrimi Evropian i Serbisë
Serbia nuk ishte në gjendje të vazhdonte plotësisht negociatat e pranimit në BE dhe të hapte Klasterin 3 në vitin 2024, siç ishte planifikuar nga Beogradi dhe Budapesti. Presidenca hungareze e Bashkimit Evropian duhet të tregohej sa më e favorshme për integrimin evropian të Serbisë. Megjithatë, pavarësishy se në fund të vitit Komisioni Evropian theksoi sërish gatishmërinë teknike të Serbisë për të hapur një Klaster tjetër, vendet anëtare të BE-së nuk ranë dakord për këtë. Zyrtarisht u deklarua se Këshilli i BE-së do t’i rikthehej kësaj çështjeje “në bazë të përparimit të mëtejshëm thelbësor nga Serbia”, veçanërisht në sundimin e ligjit dhe normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën.
Një nga arsyet e rëndësishme në “ngrirjen” e procesit të negociatave është refuzimi i Beogradit për të harmonizuar politikën e jashtme me atë evropiane, përkatësisht për të vendosur sanksione kundër Federatës Ruse në lidhje me agresionin rus kundër Ukrainës. Megjithatë, duke pasur parasysh se fokusi i Brukselit është edhe në çështje të tjera problematike, Beogradi vazhdon të shpresojë se shpërfillja e Serbisë për politikën e sanksioneve të BE-së nuk do të ndikojë në procesin e integrimit evropian.
Bosnja dhe Hercegovina nuk Mund të Mburret me Suksesin e Integrimit Evropian
Në fillim të vitit, kishte shpresë për një përparim të integrimit evropian për Bosnjën dhe Hercegovinën. Në fund të marsit 2024, vendet anëtare të Bashkimit Evropian ranë dakord të fillojnë negociatat e anëtarësimit të BeH me BE-në, por vendi duhet të përmbushte të gjitha kushtet e vendosura nga Komisioni Evropian. Megjithatë, deri në fund të vitit, Brukseli nuk ka parë asnjë përparim në zbatimin e reformave të nevojshme.
Për shkak të përpjekjeve të pamjaftueshme për reforma, Bosnja dhe Hercegovina nuk ishte në gjendje të tërhiqte fonde nga një program i ri i BE-së që synonte mbështetjen financiare të rajonit.
Në fillim të majit 2024, Këshilli i BE-së miratoi Planin e Rritjes për Ballkanin Perëndimor. Është krijuar për të dhënë një ndihmë financiare prej 6 miliardë eurosh për rajonin – 2 miliardë euro janë pagesa direkte në buxhet dhe 4 miliardë euro janë kredi të buta.
Në fund të tetorit, Komisioni Evropian miratoi Programet e Reformës Ekonomike për Shqipërinë, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë. Pesë vendet e Ballkanit Perëndimor u angazhuan për reforma socio-ekonomike dhe themelore si një parakusht për marrjen e fondeve sipas Planit të Rritjes. Megjithatë, BeH nuk arriti të përmbushë të gjitha kërkesat e Brukselit dhe aktualisht nuk ka akses në fondet e Planit.
Një Tjetër Vit i Keq për Integrimin Evropian të Kosovës
Kosova nuk arriti të marrë statusin e kandidatit për në BE në vitin 2024. Përveç kësaj, masat kufizuese të Brukselit kundër Prishtinës janë akoma në fuqi (për shkak të përpjekjeve të pamjaftueshme të autoriteteve të Kosovës në dialogun me Beogradin nën ndërmjetësimin e BE-së).
Në vitin 2024, autoritetet në Prishtinë, të udhëhequra nga Albin Kurti, vazhduan përpjekjet për të krijuar shtetin e tyre, gjë që u kritikua vazhdimisht nga diplomatët perëndimorë. Kjo politikë nuk ka kontribuar në afrimin e Kosovës me BE-në.
Dialogu Beograd-Prishtinë nuk Ka Prodhuar Rezultate Domethënëse
Mungesa e progresit konkret në dialogun Beograd-Prishtinë është një nga rezultatet më negative të vitit 2024.
Në vitin 2023, pas Marrëveshjes për Rrugën drejt Normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe Aneksit të Implementimit, supozohet se është parë njëfarë progresi. Por viti i ardhshëm nuk solli ndonjë ndryshim thelbësor.
Mungesa e përshkallëzimeve (si në Banska) ishte një dinamikë pozitive. Por është e qartë se është e pamundur të sigurohet stabiliteti i sigurisë në rajon pa marrë hapa realë drejt normalizimit të gjithanshëm të marrëdhënieve Beograd-Prishtinë.
Situata e Tensionuar e Politikës së Brendshme Serbe
Tragjedia në Novi Sad më 1 nëntor, kur shembja e një tende në një stacion hekurudhor të rindërtuar shkaktoi vdekjen tragjike të 15 personave, shkaktoi një valë protestash masive. Deri në fund të vitit, një numër i madh i të studentëve të rinj morën pjesë në lëvizjen protestuese dhe dhjetëra universitete në të gjithë vendin u bllokuan.
Tubimi i 22 dhjetorit në qendër të Beogradit ishte më i madhi që nga regjimi i Millosheviqit. Dhjetëra mijëra studentë së bashku me qytetarët kërkuan dënimin e përgjegjësve për tragjedinë e Novi Sadit.
Lidershipi i vendit preferon t’i konsiderojë këto protesta jo si një manifestim pakënaqësie, por si një luftë hibride kundër Serbisë. Përpjekjet e udhëheqjes serbe për të kërkuar mbështetje nga Moska dhe Pekini “për të luftuar revolucionet me ngjyra” vetëm mund ta thellojnë krizën vitin e ardhshëm.
