Kur Andrija Mandiq, Kryetar i Parlamentit të Malit të Zi dhe simpatizant i hershëm i Kremlinit, përqafoi ambasadorin e sapoemëruar të Rusisë në Podgoricë, nuk ishte vetëm një gjest i ngrohtë diplomatik. Ishte një moment qartësie ideologjike. Ai përqafim tha gjithçka që fjalët shpesh fshehin në politikën ballkanike – se besnikëria emocionale dhe politike e Mandiqit mbetet aty ku ka qenë gjithmonë: në orbitën e Moskës.
Vetëm disa ditë më parë, megjithatë, Mandiq votoi në mbështetje të dërgimit të trupave malazeze për t’u bashkuar me misionin e BE-së që ndihmon Ukrainën. Edhe më e çuditshme, aleati i tij politik Milan Knezheviq – i njohur për Putinizmin e tij të paturpshëm – abstenoi në vend që të votonte kundër. Në shikim të parë, dukej si një ndryshim tektonik: zërat më të zhurmshëm pro-rusë të Malit të Zi që po rreshtoheshin, sado në mënyrë delikate, me një iniciativë ushtarake të BE-së. Por paraqitjet janë mashtruese.
Ky nuk ishte një zgjim ideologjik. Ishte një veprim taktik i kalibruar me kujdes – një manovër e hartuar në Beograd, e organizuar në Podgoricë dhe që synonte drejtpërdrejt Brukselin. Koha tregon historinë. Ndërsa Presidenti serb Aleksandar Vuçiq përballej me një shqyrtim gjithnjë e më të madh për eksportet klandestine të armëve në Ukrainë, dhe ndërsa marrëdhëniet me Moskën u përkeqësuan, ai kishte nevojë për një gjest simbolik për të qetësuar partnerët perëndimorë. Hyn Mandiq, vota e të cilit funksionoi si një sinjal – jo i agjencisë së Malit të Zi, por i përshtatshmërisë së Vuçiqit.
Roli i ri institucional i Mandiqit i ka dhënë atij hapësirë për të rishpikur veten si një “nacionalist i arsyeshëm” – një që flet për vlerat evropiane ditën dhe përqafon të dërguarit rusë natën. Partneri i tij prej kohësh, Milan Knezheviq, vazhdon të flasë të vërtetën e pafiltruar nacionaliste – i palidhur nga përgjegjësia institucionale dhe i lirë për të provokuar, polarizur dhe siguruar bazën radikale se “asgjë nuk ka ndryshuar”.
Është një ndarje klasike e roleve: dinamika e policit të mirë = policit të keq. Të dyja i shërbejnë të njëjtës axhendë – për të ripozicionuar ndikimin nacionalist serb nën një fasadë më të pranueshme.
Edhe pse Milan Knezheviq mbeti jashtë degës ekzekutive, ai u kompensua me një ministri të fuqishme dhe, më e rëndësishmja, kontroll politik mbi Zetën – një njësi e sapoformuar e qeverisjes vendore e krijuar pranë kryeqytetit dhe që përfshin aeroportin ndërkombëtar të Podgoricës. Më shumë sesa thjesht një koncesion, Zeta funksionon si një avanpost politik: një komunë që sillet gjithnjë e më pak si pjesë e Malit të Zi dhe më shumë si një zgjatim ekstraterritorial i Serbisë.
Zeta, Pljevlja, Nikshiq, drejtohen nga forcat e Mandiqit dhe Knezheviqit. Ato nuk duan të shkëputen; nuk kanë nevojë. Funksioni i tyre është më delikat – për të demonstruar se pushteti territorial, administrativ dhe simbolik mund të lokalizohet, të ripërcaktohet dhe të harmonizohe me Beogradin, të gjitha brenda kuadrit ligjor të Malit të Zi. Është një lloj “ndarje e butë” nga brenda.
Vota parlamentare që dërgoi trupat malazeze në Ukrainë u lavdërua nga disa në Perëndim si një shenjë e rrugës së vazhdueshme euroatlantike të Malit të Zi. Por konteksti tregon ndryshe. Kjo votim përkoi me ofertat e Vuçiqit ndaj Zelenskit dhe Brukselit.
Mbështetja e Mandiqit dhe abstenimi i Knezheviqit i lejuan të dy të luanin rolet e tyre: njëri për të treguar pajtueshmëri, tjetri për të ruajtur besueshmërinë ideologjike. Për Brukselin, u lexua si përputhje; për Moskën, ishte e vështirë për t’u deshifruar. Për audiencën e tyre të brendshme, nuk ndryshoi asgjë. Të gjithë morën atë që u nevojitej – përveç, ndoshta, vetë Malit të Zi.
Ajo që po ndodh nuk është një tranzicion demokratik, por një diplomaci e deleguar. Nacionalistët pro-rusë të Malit të Zi po veprojnë në emër të nevojave të politikës së jashtme të Serbisë. Kjo nuk është e re – është mënyra se si Beogradi e ka menaxhuar prej kohësh ndikimin e tij në të gjithë rajonin.
Në Bosnjë dhe Hercegovinë, përfaqësuesi është Milorad Dodik. Në Kosovë, ishin strukturat paralele serbe, tashmë të shpërbëra. Në Mal të Zi, është një lojë më delikate. Mandiq dhe Knezheviç janë të integruar në institucione, por besnikëria e tyre – dhe koordinimi i tyre – buron nga Beogradi.
Institucionet e fragmentuara të Malit të Zi, identiteti i kontestuar dhe qendra e dobët politike e bëjnë atë të prekshëm ndaj këtij lloj manipulimi. Është një shtet që formësohet gjithnjë e më shumë nga interesat e jashtme, edhe kur vendimet duken të brendshme. Dhe BE-ja, e dëshpëruar për shenja bashkëpunimi, shumë shpesh kënaqet me simbole në vend të substancës.
Rreziku më i madh qëndron në keqinterpretimin e këtyre performancave taktike si përparim. Nëse aktorët perëndimorë vazhdojnë të shpërblejnë gjestet – një shtrëngim duarsh, një votë, një abstenim të sjellshëm – ndërsa injorojnë axhendat paralele nacionaliste që gërryejnë normat demokratike, ata rrezikojnë të mundësojnë destabilizim të mëtejshëm të Malit të Zi. Ajo që ofrojnë Mandiq dhe Knezheviç nuk është një kompromis – është simulim. Një shfaqje bashkëpunimi e projektuar për të blerë kohë, për të ruajtur ndikimin dhe për të vazhduar gërryerjen e ngadaltë të orientimit euroatlantik të Malit të Zi nga brenda.
Mali i Zi, në këtë ekuacion, bëhet një teatër. Skedari shkruhet në Beograd. Publiku është në Bruksel. Aktorët janë të përgatitur mirë. Dhe sovraniteti, në këtë kontekst, është vetëm një tjetër rekuizitë.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
