Pas humbjes së opozitës në zgjedhjet lokale dhe refuzimit të regjimit për të nisur zgjedhjet e përgjithshme, studentët bënë thirrje për një fazë të re proteste – mosbindje civile.
Zgjedhjet lokale në dy komuna në Serbinë qendrore, Kosjeriq dhe Zajeçar, në shikim të parë duken krejtësisht të parëndësishme për jetën politike të vendit. Ato në asnjë mënyrë nuk kërcënojnë pushtetin e Aleksandar Vuçiqit dhe nuk mund ta sjellin opozitën në pozicionin qeverisës. Megjithatë, në kontekstin e protestave të mëdha studentore dhe civile dhe krizës më të madhe politike në Serbi që nga rënia e Slobodan Millosheviqit, ato zgjedhje lokale janë një tregues kyç i proceseve dhe trendeve politike në vend.
Të mbajtura në fillim të qershorit dhe të përsëritura në një komunë në fillim të korrikut, zgjedhjet treguan një fitore të ngushtë të Partisë Progresive Serbe në pushtet në kushtet e një rrethimi nga policia dhe banditët, investimit të të gjitha burimeve shtetërore për të treguar se regjimi është i pamposhtur edhe në komunitete të vogla dhe të varfra.
Zgjedhjet lokale ishin ushtrimi më i mirë demonstrues për të dyja palët. Për Aleksandar Vuçiqin dhe Partinë Progresive Serbe, ky është një mesazh për votuesit se ai do të bëjë gjithçka dhe me çdo kusht për të qëndruar në pushtet, dhe për studentët, qytetarët dhe opozitën, ky është një mësim se ndryshimi politik thjesht nuk është i mundur në Serbi në zgjedhje të manipuluara.
Gjatë fushatës parazgjedhore, fjalë për fjalë të gjitha grupet qeverisëse dhe të opozitës qëndruan atje. Rëndësia e këtyre zgjedhjeve ishte se studentët mbështetën opozitën për herë të parë që nga shpërthimi i protestave në shkallë të gjerë dhe se ishte një matje de facto e forcave të regjimit autoritar nga njëra anë dhe lëvizjes së protestës nga ana tjetër.
Mësime nga tekste të reja shkollore
Lufta ishte e paracaktuar në përmasa Davidi dhe Goliathi. Në tensionin e madh parazgjedhor, makinat e shtrimit të rrugëve punuan ditë e natë, pako dhe thasë me para (para)shtetërore u shpërndanë për të blerë vota. Aleksandar Vuçiq dhe Partia Progresive Serbe hodhën të gjithë kapitalin e tyre të disponueshëm të partisë në ato dy komuna.
Me gjithë atë supremaci dhe avantazhe të mëdha, qeveria mezi fitoi në kushte që i kontrollonte plotësisht dhe ku mundi – t’i rregullonte të gjitha. Me një numër të madh ankesash për parregullsitë më serioze, këto zgjedhje nuk mund të konsiderohen të drejta dhe demokratike sepse autoritetet nuk kryen më parë përmirësimin e nevojshëm të procesit zgjedhor të kërkuar nga Zyra për Institucione Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut të OSBE-së (ODIHR).
A duhej që opozita dhe studentët të kishin rënë dakord për rregulla në të cilat loja ishte humbur paraprakisht? Mund të niset nga teza se as opozita dhe as studentët nuk e dinin se do t’i humbnin zgjedhjet dhe se vetë ekzistenca e zgjedhjeve, madje edhe atyre jodemokratike dhe të blera, është një shans për të mbajtur një qëndrim. Dhe pikërisht kështu është, sepse nuk mund të supozohej a priori se regjimi i Vuçiqit – tashmë i dobësuar nga protestat dhe nën syrin vigjilent të kontrollorëve, studentëve dhe aktivistëve civilë – do të fillonte të blinte vota në një shkallë kaq groteske masive.
Regjimi jo vetëm që nuk dëshiron të humbasë zgjedhjet, por përpiqet të jetë fituesi absolut nga Asambleja Kombëtare deri te Asambleja e fundit Lokale në Serbi, dhe kjo është patologjia kryesore e autoritarizmit zgjedhor të Aleksandar Vuçiqit.
Por a janë opozita dhe kandidatët e mbështetur nga studentët vërtet humbësit e kësaj loje të vogël zgjedhore? Edhe pse ishte një humbje zyrtare për opozitën, humbësi aktual afatgjatë në zgjedhje është ende qeveria, e cila vetë e kupton se nuk mund të fitojë më zgjedhje në këtë mënyrë dhe se nuk do të fitojë nëse ato tani shpallen në nivel shtetëror.
Sistemi i ryshfetit i Vuçiqit nuk do të kënaqë të gjitha orekset e shoqërisë së varfër serbe, ku është krijuar një kategori e “votës së blerë”, e mësuar të “marrë diçka”, dhe orekset pas Kosjeriçit dhe Zajeçarit vetëm sa do të rriten. Thjesht, regjimi nuk ka aq shumë lavatriçe si dhuratë, sa shpërndau atje.
A mund t’ja lejojë vetes Aleksandar Vuçiqi të humbasë pushtetin në Serbi?
Para se t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje, është e rëndësishme të përcaktohet se çfarë lloj regjimi ka sunduar Serbinë për 13 vitet e fundit. Një teori thotë se Vuçiq e ktheu Serbinë nga një demokraci e brishtë në tranzicion në nivelin e autoritarizmit zgjedhor siç ishte vendosur gjatë sundimit të Slobodan Milosheviqit në vitet ’90.
Larry Diamond dhe Andreas Schedler e përshkruajnë autoritarizmin zgjedhor si një imitim të demokracisë në të cilën ka institucione, zgjedhje dhe një opozitë që lejohet të garojë në zgjedhje, por nuk mund të fitojë. Një regjim jodemokratik i autoritarizmit zgjedhor do të bëjë gjithçka për të ndarë opozitën, për të kufizuar institucionet dhe për të kontrolluar gjyqësorin në mënyrë që të qëndrojë në pushtet. Zgjedhjet nuk janë demokratike dhe të drejta, por të manipuluara ose të vjedhura. Në autoritarizmin zgjedhor, opozita thjesht nuk mund të fitojë zgjedhje.
Këto rreshta nga libri shkollor duket se përshkruajnë Serbinë bashkëkohore. Disa shohin një analogji midis Serbisë dhe Ukrainës nga periudha e Viktor Janukoviqit. Korrupsioni sistemik, pasurimi i madh i atyre që janë në pushtet dhe një shtet i mbajtur rob përmes një gjyqësori të kompromentuar dhe institucioneve jofunksionale.
Në vitin 2013, Janukoviqi vendosi banditë në Ukrainë – të ashtuquajturit titushka – të cilët rrahën dhe rrëmbyen njerëz gjatë revolucionit të Maidanit. Vuçiqi, në një mënyrë të ngjashme, i ngriti elementë të tillë në një forcë paraushtarake të përhapur në rrugë, të përbërë nga operativë besnikë të partisë dhe kriminelë të vegjël të shantazhuar. Të mësuar nga mësimet e Maidanit ukrainas, titushkat serbe kanë qenë në detyrë për disa muaj në Beograd në një kamp tendash pranë selisë së Presidentit të Serbisë dhe Asamblesë Kombëtare për të ruajtur Vuçiqin dhe parlamentin, dhe për të parandaluar studentët të zënë vendin e tyre.
Kush po e ruan Vuçiqin?
Pas disa muajsh lodhjeje të ndërsjellë dhe ndjenjës se Vuçiqi arriti pjesërisht të ndajë dhe të vërë nën kontroll punonjësit e arsimit në shkolla dhe të përçajë komunitetin akademik, protestat në Serbi hynë në një fazë të re. Studnets organizuan një protestë të madhe në Beograd në Vidovdan (28 qershor), ku u mblodhën rreth 140 mijë njerëz dhe kështu treguan se kanë potencial për luftë të mëtejshme. Në të njëjtën kohë, studentët u bënë thirrje qytetarëve dhe asambleve lokale (bashkive dhe komuniteteve lokale) të nisin luftën. Dhe jo çdo lloj, por një metodë të re – mosbindje civile. Që atëherë, studentët kanë bllokuar kryqëzime, kanë ndryshuar vendndodhje, kanë vendosur kontejnerë si pengesa në rrugë dhe kanë mbushur selinë e partisë së Partisë Progresive Serbe.
Protesta e Vidovdanit përfundoi me përleshje me policinë, dhjetëra qytetarë, kryesisht studentë, u arrestuan. Regjimi i Vuçiqit ka hyrë në një fazë thellësisht represive, duke i qëndruar gjithnjë e më shumë epitetit të Serbisë si “Bjellorusia Ballkanike”. Që nga ditët e para të valës së protestave, demonstruesit janë përballur me arrestime të vazhdueshme, me mbi 300 individë të ndaluar deri më sot.
Ndërsa pakënaqësia në shoqëri rritet, do të jetë më e vështirë për regjimin të kontrollojë, blejë dhe manipulojë zgjedhjet. Refuzimi i qeverisë për të bërë ndryshimet e nevojshme për të përmirësuar procesin zgjedhor tregon a priori paligjshmërinë e të gjitha zgjedhjeve në Serbi.
Ende duhet të pyesim veten nëse Vuçiq është gati të organizojë zgjedhje të ndershme dhe të largohet nga pushteti në mënyrë paqësore pas shumë aferave që kanë tronditur Serbinë gjatë dekadës së fundit?
Në planin afatgjatë, tendenca e dobësimit të regjimit është e dukshme. Me kalimin e kohës, presidenti serb nuk do të jetë në gjendje të mbështetet te ministritë e pushtetit që mund të anulojnë bindjen e tij. Tipari përcaktues i sundimit të Vuçiqit është se, në fund të fundit, ai mbetet mishërimi i një regjimi të korruptuar. Ajo që e ndërlikon më tej luftën e opozitës është besnikëria e palëkundur e mbështetësve të tij, të cilët janë të gatshëm ta mbrojnë atë me çdo kusht.
Nuk është vetë Vuçiqi ai që shumë mbrojnë, por më tepër pozicionet dhe privilegjet që ata fituan nën sundimin e tij. Kërcënimi i vërtetë për stabilitetin e shtetit nuk vjen nga biznesmenët e elitës, të cilët thjesht do të ndryshojnë besnikëri kur pushteti të ndryshojë duar, por nga individë moralisht dhe ligjërisht kontraversë të integruar në të gjithë sistemin – ata që i shohin rolet e tyre si një mundësi që ndodh një herë në jetë dhe do të luftojnë pa pushim për t’i ruajtur ato. Kjo ka të bëjë me vendet e punës, rolet drejtuese dhe pozicionet zyrtare të mbajtura nga kriminelë të dënuar, individë që kanë tendencë të shantazhojnë, yjet dhe të gjithë ata që blenë diploma dhe papritmas e gjetën veten në pushtet – pozicione që mund t’i humbnin po aq shpejt në një revolucion.
Vuçiq arriti atë që Janukoviqi nuk pati kurrë kohë ta bënte: ai i transformoi banditët titushka jo vetëm në një forcë paraushtarake, por në një klasë politike dhe elitë biznesi. Partia Progresive Serbe nuk betohet për besnikëri ndaj asnjë ideologjie patriotike – ajo vepron thjesht si një ndërmarrje tregtare. Dhe anëtarët e saj e dinë se përfundimisht do të mbahen përgjegjës për korrupsion dhe aktivitet kriminal, nëse jo gjerësisht, të paktën për shembjen e tendës në stacionin e trenit të Novi Sadit – një rast që regjimi vazhdon ta pengojë me gjithë fuqinë e tij.
Zbatuesit e titushkave serbe janë plotësisht të vetëdijshëm se llogaridhënia e tyre është e pashmangshme dhe se të ashtuquajturit të fortë do t’i braktisin kur të vijë koha. Pikërisht për këtë arsye ata janë të përgatitur ta mbrojnë regjimin me çdo mjet të nevojshëm. Nën sipërfaqe, ekziston një potencial në zhvillim për konflikt të brendshëm.
Vuçiq nuk do të thërrasë zgjedhje të jashtëzakonshme në të cilat nuk mund të fitojë, dhe zgjedhjet e rregullta parlamentare dhe presidenciale janë mjaft larg – viti 2026/27. Vetëm protestat dhe mosbindja civile mund ta detyrojnë Vuçiqin të thërrasë zgjedhje të parakohshme.
Megjithatë, një teori thotë se autoritarizmi zgjedhor nuk mund të mposhtet vetëm përmes zgjedhjeve, por vetëm përmes kryengritjes qytetare në rrugë. Kur një regjim manipulon ose vjedh rregullisht zgjedhjet, qytetarët rezervojnë të drejtën për t’u rebeluar, për të ushtruar presion ose për të rrëzuar qeverinë – veçanërisht nëse ajo përdor dhunën. Edhe pse autoritetet shpesh pretendojnë se kundërshtojnë një “Maidan serb” ose çdo formë të “revolucionit me ngjyra”, studentët dhe opozita mund të mos kenë zgjidhje tjetër. Në fund të fundit, ata mund të detyrohen të dalin në rrugë, të kërkojnë një qeveri kalimtare për të mbikëqyrur zgjedhje të ndershme ose të rrëzojnë plotësisht regjimin – ashtu siç ukrainasit rrëzuan Janukoviqin.
Boris Varga. Serbian political scientist and journalist.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
