Trajektorja e Malit të Zi drejt demokracisë u formua thelbësisht – dhe u kufizua – nga sistemi i tij partiak dominues.
Për dekada të tëra, të gjitha aspektet e jetës politike u shënuan nga sundimi i gjatë i DPS-së. Edhe pse ndarja e vitit 1997 krijoi një pamje pluralizmi, DPS ruajti kontrollin dërrmues, duke i ngjasuar sistemeve të tjera me parti dominuese si Meksika nën PRI ose Japonia nën LDP.
Megjithatë, ndryshimi qeveritar i vitit 2020 nuk mund të konsiderohet një përparim demokratik. Procesi u rrëmbye nga aktorë jo-shtetërorë dhe jo-politikë, më së shumti Kisha Ortodokse Serbe dhe strukturat e inteligjencës të lidhura me Serbinë dhe Rusinë.
Në vend që të ishte një rast i alternimit demokratik, Mali i Zi u bë një rast studimi i ndërhyrjes së huaj keqdashëse në politikën e brendshme.
Nga kjo, rrjedhin dy përfundime:
Së pari, ngjarjet e vitit 2020 nuk kontribuan në transformimin demokratik; përkundrazi, ato çuan në një kthim prapa demokratik gradual, siç dokumentohet nga Freedom House. Ideja që një protestë e udhëhequr nga kisha, e mbështetur nga jashtë, mund ta demokratizonte një vend është paradoksale. Zbatimi i tipologjive të demokracisë (si ato të Merkelit) në Malin e Zi sot zbulon rënie në të pesë dimensionet: regjimin zgjedhor, të drejtat politike, liritë civile, llogaridhënien horizontale dhe pushtetin efektiv për të qeverisur.
Shembuj konkretë e konfirmojnë këtë erozion:
- Protestat klerike të viteve 2019–2020 të nxitura nga Ligji kontrovers për Lirinë e Fesë ose Besimit dhe Statusin Ligjor të Komuniteteve Fetare, të cilat Kisha Ortodokse Serbe dhe mbështetësit e saj argumentuan se do t’i mundësonin shtetit të sekuestronte pronën e kishës. Këto protesta luajtën një rol të madh në mobilizimin e opozitës dhe kontribuan në humbjen e DPS-së në zgjedhjet parlamentare të vitit 2020.
- Protestat për fronëzimin episkopal të Belvedere/Cetinje në shtator 2021, ku protestat dhe përplasjet e dhunshme pasuan fronëzimin e Mitropolitit Joanikije në Cetinje, i parë nga shumë si një akt i politizuar me simbolikë fetare, kombëtare dhe shtetërore të ndërthurur thellë.
- Veprimet nën Ministren Vesna Bratić: shkarkimi ose pezullimi i zyrtarëve arsimorë dhe mbajtja ose vonesa e fondeve. Për shembull, Fakulteti i Gjuhës dhe Letërsisë Malazeze (FCJK) kaloi disa muaj pa fonde, iu hoq shërbimi i sigurisë dhe profesorët protestuan kundër asaj që e përshkruan si presion politik.
- Skandale të financimit të paligjshëm të zgjedhjeve, duke përfshirë akuzat që përfshinin Do Kwon, i cili u akuzua se u dha para aktorëve politikë malazezë në shkelje të ligjeve të financimit të fushatave. Megjithëse më vonë u dënua për falsifikim dokumentesh gjatë përpjekjes për t’u larguar nga Mali i Zi, çështja nxori në pah dobësi sistemike në mbikëqyrjen e financimit politik.
Së dyti, demokratizimi nuk mund të reduktohet në një ndryshim të thjeshtë të qeverisë. Ajo që ka rëndësi është natyra dhe cilësia e këtij ndryshimi.
Pesë vjet pas alternimit të vitit 2020, Mali i Zi qeveriset nga një koalicion i brishtë dhe heterogjen partish që nuk është mbështetur në ndërtimin e institucioneve, por në rrjete klienteliste dhe klandestine. Shumë nga të njëjtat dobësi strukturore vazhdojnë, duke përfshirë emërimet e politizuara, presionin mbi institucionet akademike dhe kulturore dhe mekanizmat e dobët për llogaridhënie.
Si rezultat, shoqërisë malazeze sot i mungon një vizion i qartë se si ta përfundojë siç duhet tranzicionin e saj demokratik. Ndërhyrja e huaj, paqëndrueshmëria politike dhe mungesa e një strategjie koherente apo konsensusi të elitës vazhdojnë të minojnë progresin dhe të mbështesin erozionin demokratik.
Mali i Zi, larg të qenit një histori suksesi, përkundrazi është bërë një kampion i prapambetjes demokratike.
Danilo Kalezic. Montenegrin political scientist
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
