Potkopavanje evroatlantskih procesa u regiji ne odvija se uz pomoć „meke moći“, već uglavnom putem oružane sile.
Uoči parlamentarnih izbora, vlasti Moldavije uhapsile su više od 70 osoba, osumnjičenih da ih je Rusija angažovala za organizovanje masovnih nereda tokom izbornog procesa. Uhapšeni su državljani Moldavije koji su od jula do septembra obučavani u Srbiji za rukovanje oružjem i za sukobljavanje s policijom, a plan obuke bio je koordinisan iz Ruske Federacije.
Istraživačka mreža BIRN iznosi detalje da su obuku u paravojnom kampu u Srbiji, u blizini Loznice, provodili instruktori iz Rusije i Bjelorusije i da je obuku prošlo više od 150 ljudi.
Ovo nije prvi put da se Srbija spominje kao mjesto odakle Rusija i njene tajne službe djeluju kako bi uticale na bezbjednosnu i političku situaciju u Moldaviji. Vrlo slična situacija dogodila se prošle godine tokom predsjedničkih izbora, kada su vlasti Moldavije uhapsile osam osoba osumnjičenih da su obučavane u Srbiji i BiH za izazivanje masovnih nereda, a čiji su instruktori bili povezani s ruskom plaćeničkom grupom Vagner. I tada je trajala napeta izborna trka, između proruskog predsjedničkog kandidata Aleksandra Stojanogla i pro-EU kandidatkinje Maje Sandu, koja je pobijedila.
Srbija i personalizovani režim predsjednika Aleksandra Vučića u Zapadnim, a posebno EU krugovima, smatraju se faktorom stabilnosti na Zapadnom Balkanu. Međutim, činjenice govore sasvim suprotno. Moskva i Beograd sistematski potkopavaju političku i bezbjednosnu stabilnost u najmanje pet država jugoistočne Evrope.
BIH i Kosovo
Iako Aleksandar Vučić ponavlja da Beograd podržava Dejtonski sporazum i integritet Bosne i Hercegovine, Savjet za nacionalnu bezbjednost Srbije, čiji je predsjednik Srbije član, nedavno je donio odluku da ne prizna presudu protiv predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika zbog antidržavne djelatnosti.
Zvanično negiranje presude protiv predsjednika Republike Srpske jedan je od najočitijih primjera podrivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i podrške Dodikovom separatizmu od strane zvaničnog Beograda.
Na Zapadnom Balkanu, Milorad Dodik slovi za Moskvi najodanijeg političara. Srbija slijedi Rusiju i zauzima ambivalentan stav prema BiH. Moskva deklarativno podržava Dejtonski mirovni sporazum, u kojem je i sama učesnica, a istovremeno potkopava taj proces podržavajući Dodikove separatističke težnje.
Krajem septembra 2023. godine, na sjeveru Kosova, u selu Banjska, naoružana grupa iz Srbije izazvala je oružani sukob. Grupa je bila uniformisana i dobro naoružana vojnom opremom koju posjeduju snage bezbjednosti susjedne Srbije. U sukobima su ubijeni jedan kosovski policajac i još tri osobe sa srpske strane.
Naoružana grupa Srba, predvođena kontroverznim biznismenom i političarem Milanom Radoičićem, namjeravala je da blokira puteve i izazove sukobe na sjeveru Kosova.
To je najozbiljniji organizovani oružani napad na Kosovu od dolaska međunarodnih mirovnih snaga 1999. godine. Ta teroristička akcija, kako ju je kvalifikovao sud u Prištini, nije se mogla izvesti bez znanja bezbjednosnih službi susjedne države Srbije.
Makedonija i Crna Gora
Istraživački novinari su sredinom 2017. godine objavili materijal o uticaju Rusije na Sjevernu Makedoniju (u to vrijeme još pod nazivom Makedonija), koji prema njihovoj tvrdnji „vodi preko Beograda“. Objavljeni dokumenti makedonskih tajnih službi tvrdili su da ruski obavještajci u Makedoniji rade pod kontrolom ruskog špijunskog centra u Beogradu.
Navodi se i da je postojao višedecenijski napor ruskih špijuna i diplomata da širenjem propagande i svog uticaja u Makedoniji pokušaju da spriječe ulazak te države u NATO i da je distanciraju od Zapada.
Makedonija je ušla u NATO, a bivši premijer Nikola Gruevski, inače blizak ruskim interesima u regiji, nakon što je osuđen za korupciju, pobjegao je u Mađarsku, gdje je dobio politički azil.
Najsličniji modelu ruskog djelovanja u Moldaviji bio je pokušaj državnog udara u Crnoj Gori, na dan parlamentarnih izbora, u oktobru 2016. godine. U to vrijeme, grupa srpskih, crnogorskih i ruskih državljana planirala je, kako je navedeno u prvostepenoj presudi Višeg suda u Podgorici, „nasilno svrgavanje vlasti u Crnoj Gori, kako bi spriječili njen ulazak u NATO“.
U prvostepenom postupku, 13 osoba je osuđeno na skoro 70 godina zatvora za pokušaj terorizma. Među njima su bili i lideri opozicionog prosrpskog i proruskog Demokratskog fronta Andrija Mandić i Milan Knežević, kao i bivši general žandarmerije Bratislav Dikić iz susjedne Srbije.
Podrivanje evroatlantskih procesa
Među osuđenima, najviša kazna izrečena je ruskim državljanima Eduardu Šišmakovu i Vladimiru Popovu, koji nisu bili dostupni pravosuđu Crne Gore. Identifikovani su kao oficiri ruske vojne obavještajne službe (GRU) i osuđeni su za krivična djela stvaranja kriminalne organizacije i pokušaja terorizma.
Crna Gora je, takođe, postala članica NATO-a. Međutim, nakon političkog „puča crkvenim litijama“, koji je organizovan uz podršku susjedne Srbije i SPC, kao i Rusije i Ruske pravoslavne crkve, svi osuđeni u slučaju „državnog udara“ u Crnoj Gori pušteni su na slobodu.
Od dolaska SNS i Aleksandra Vučića na vlast u Srbiji, ideja „srpskog sveta“ širi se po cijelom Zapadnom Balkanu – u BiH, u Republici Srpskoj i u Crnoj Gori.
Koncept „srpskog sveta“ nastao je po uzoru na „ruski svijet“, a riječ je o ekspanzionističkoj ideji podrške sunarodnicima, koju je Putin iskoristio da u februaru 2022. godine vojno napadne Ukrajinu.
Istovremeno, dok Srbija i Rusija u posljednjoj deceniji aktivno destabilizuju evroatlantske težnje susjeda i država regije i pokušavaju da ožive velikosrpsku ideju, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, pred Generalnom skupštinom Ujedinjenih nacija, nudi Beograd kao mjesto dijaloga za sve sukobe širom svijeta.
Takve cinične ponude Srbije moguće su samo u okolnostima zatvaranja očiju pred autoritarizmom Aleksandra Vučića i tolerisanjem dubokog ruskog prisustva u Srbiji od strane Zapada.
Boris Varga. Serbian political scientist and journalist.
Članci objavljeni u rubrici „Stavovi“ odražavaju lično mišljenje autora i ne moraju se podudarati sa stavom Centra
