Në një hapësirë të njohur për institucione të dobëta, çështje të pazgjidhura identiteti dhe një rivalitet të vazhdueshëm të impulseve autoritare dhe demokratike, kontrolli mbi median do të thotë kontroll mbi të gjitha proceset shoqërore. Kjo është arsyeja pse rasti i grupit United Media dhe kriza në të cilën është gjendur ky rrjet është shumë më tepër sesa një çështje e strukturës së biznesit të korporatave dhe interesave komerciale. Kriza e United Media është një histori rreth kërcënimit të një bloke rajonale mediatike dhe rreth mundësisë që i vetmi zë serioz pluralist në Serbi, dhe pjesërisht në rajon, të heshtë nën presionin e një regjimi autoritar.
United Media u shfaq në Serbi në fillim të viteve 2000, në vitet pas rënies së Slobodan Millosheviqit, si një projekt ambicioz me ndihmën e kapitalit perëndimor. Pas aktiviteteve të saj fillestare në fushën e telekomunikacionit dhe infrastrukturës së televizionit kabllor, UM filloi të ndërtonte një rrjet mediatik profesional që kishte për qëllim të kundërshtonte trashëgiminë e kontrollit shtetëror dhe hapësirën e hapur për gazetari të lirë dhe të përgjegjshme. Në një kohë relativisht të shkurtër, ky rrjet u transformua në një lojtar mediatik rajonal dominues, i pranishëm në Slloveni, Kroaci, Bosnje dhe Hercegovinë, Bullgari dhe Mal të Zi. Veçanërisht në Mal të Zi, United Media bleu kanalin televiziv më të njohur dhe me ndikim dhe gazetën Vijesti, duke marrë kështu një rol që asnjë markë tjetër mediatike në vend nuk e ka.
Edhe pse të papërsosura dhe ndonjëherë kontradiktore, mediat nën kujdesin e rrjetit United Media luajtën një rol të rëndësishëm pozitiv dhe emancipues. Kjo ishte veçanërisht e dukshme në Serbi, ku N1 dhe Nova S u bënë pothuajse zëri i vetëm serioz i opozitës në një atmosferë monopoli total mediatik nga regjimi i Aleksandar Vuçiq. Një ish-Ministër i Informacionit në qeverinë e Slobodan Milosheviqit, Vuçiq me kalimin e viteve u shndërrua në një udhëheqës që shkatërron sistematikisht dhe me shumë sukses lirinë e medias, shtyp mendimin kritik dhe ndërton një aparat propagande pa precedent në rajon dhe më gjerë. Megjithatë, ekzistenca e N1 dhe Nova S ishte një kujtesë se kontrolli total mbi informacionin ishte i pamundur. Kjo është arsyeja pse rëndësia e tyre shkoi përtej kontekstit mediatik dhe u bë një çështje politike me dimension kombëtar dhe rajonal.
Marrëdhënia e rrjetit United Media me Malin e Zi ishte më komplekse. Ndërsa Vijesti dhe gazetarët e saj në Podgoricë mbetën një simbol i rezistencës ndaj presionit politik dhe një zë kyç pluralist, raportimi i N1 nga Beogradi shpesh mbante nuanca të paqarta. Nga njëra anë, ata kritikuan ashpër praktikën autokratike të pushtetit në Serbi, ndërsa nga ana tjetër, ata ishin tolerantë ose injoruan identitetin specifik dhe realitetet politike të Malit të Zi.
Aleksandar Vuçiq toleroi punën kritike të mediave opozitare të grupit United Media për një kohë të gjatë, duke qenë i vetëdijshëm se mbyllja e tyre e dhunshme mund të provokonte një reagim negativ në Perëndim, mbështetjen politike dhe ekonomike të të cilit ai e përdor për të legjitimuar sundimin e tij. Në vend të një sulmi të drejtpërdrejtë, ai zgjodhi një qasje më delikate. Përmes organeve rregullatore që refuzuan t’u jepnin frekuenca kombëtare N1 dhe Nova S, ai kufizoi shtrirjen e tyre. Paralelisht, fushatat tabloide u përdorën për të poshtëruar dhe persekutuar gazetarët, ndërsa kanalet televizive pro-qeveritare si Pink dhe Happy mbushën hapësirën publike me programe të lira argëtimi dhe propagande.
Megjithatë, pas protestave masive të studentëve në Beograd, regjimi ndjeu se këto media kritike po bëheshin një kërcënim shumë serioz për pushtetin. Në atë moment, Vuçiq përdori një nga instrumentet e tij më delikate – kompaninë shtetërore të telekomunikacionit Telekom Srbija. Kjo kompani u transformua në një zgjatim të regjimit jo vetëm në sferën ekonomike, por edhe në luftën propagandistike kundër opozitës në vend dhe si një mjet për përhapjen e ndikimit politik në rajon. Përmes Telekom dhe marrëveshjeve fitimprurëse të marketingut, Vuçiq fillimisht korruptoi shumë personazhe të famshëm serbë, duke i shndërruar ata në propagandistë të regjimit. Ai gjithashtu përvetësoi organizata dhe individë rajonalë përmes kontratave të sponsorizimit.
Por shembulli më i fundit i përdorimit të këtij institucioni, nëpërmjet drejtorit të tij, me anë të të cilit ai ushtroi presion mbi pronarin kryesor të grupit United Media — fondin e investimeve BC Partners — me kërkesën për të shkarkuar udhëheqjen e N1 pas largimit të themeluesit dhe udhëheqësit të hershëm Dragan Šolak, hapi hapësirën për ndërhyrje të drejtpërdrejtë të pushtetit në politikën editoriale.
Strategjia e Vuçiqit për nënshtrimin e medias nuk është lajm. Ai tashmë kishte arritur të kooptonte ish-elitën e medias opozitare dhe të merrte përsipër simbolet e ish-rezistencës ndaj Millosheviqit. Studio B dhe B92, dikur bastione të gazetarisë së lirë dhe simbole të rezistencës demokratike të viteve 1990, sot janë reduktuar në zëdhënës të thjeshtë të propagandës. Tabloidët si Informer, Kurir dhe Srpski telegraf kanë përmbytur kioskat dhe portalet, duke u bërë arma kryesore për krijimin e dezinformimit, nxitjes dhe diskreditimit të kritikëve të regjimit. Tashmë në vitin 2018, Twitter me të drejtë i etiketoi ato si media të lidhura me shtetin, duke njohur rolin e tyre në përhapjen e propagandës zyrtare shtetërore. Në të njëjtën kohë, hapësira publike është e mbushur me reality show, veçanërisht në kanalin televiziv Pink të Zheljko Mitroviq, të cilat krijojnë një kulturë të “infotainment”, ku nuk ka vend për debat serioz politik. Kështu, Vuçiq jo vetëm që i mbyt mediat kritike, por edhe shkatërron në mënyrë aktive kulturën e gazetarisë së përgjegjshme, duke e transformuar industrinë e informacionit në një mjet argëtimi dhe kontrolli. Rezultati është një shoqëri në të cilën qytetarët jetojnë në një realitet paralel të formuar nga sensacionalizmi, lajmet e rreme dhe, ajo që është edhe më interesante, narrativat pro-ruse.
Revista javore politike kult NIN u përvetësua së fundmi kur i gjithë stafi editorial u largua nga botimi dhe krijoi javoren Radar, e cila gjithashtu vepron brenda rrjetit UM. Politika, gazeta më e vjetër e përditshme në Ballkan me një traditë prej më shumë se njëqind vjetësh, sot shërben si një kanal për përhapjen e mesazheve të propagandës ruse. Këta shembuj tregojnë qartë se regjimi nuk ka ndërmend të tolerojë standardet profesionale kur bëhet fjalë për markat mediatike me ndikim dhe të njohura, por i transformon ato sistematikisht në instrumente të pushtetit të vet. Forma më e rrezikshme e këtij transformimi sot po ndodh përmes ndërkombëtarizimit të propagandës. Telekom Srbija, si një kompani shtetërore, u bë pronare e licencës për Euronews Srbija. Në sipërfaqe, prania e një marke kaq prestigjioze evropiane në Beograd mund të duket si provë e afrimit të vlerave evropiane. Megjithatë, realiteti është diametralisht i kundërt: Euronews Srbija operon nën ombrellën e një kompanie të varur drejtpërdrejt nga një regjim autoritar.
Ajo që është veçanërisht alarmante është se Telekom Srbija tani po e zgjeron këtë ekskluzivitet në Mal të Zi dhe Bosnjë dhe Hercegovinë. Së shpejti do të kemi një situatë në të cilën Euronews Crna Gora dhe Euronews BiH do të operojnë si ekskluzivitete të një marke mediatike evropiane, por nën pronësinë e shtetit të Serbisë. Kjo do të thotë që një vend i njohur prej kohësh si një faktor destabilizues në Ballkan, një vend ku mbështetja për anëtarësimin në Bashkimin Evropian është nën 40 përqind dhe i cili sundohet nga një regjim autokratik, bëhet bartës i një marke mediatike evropiane në dy shtete fqinje.
Kjo hap hapësirë për manipulime në të cilat, përmes një marke të perceptuar si evropiane, në realitet promovohen në mënyrë delikate narrativa politike të kontrolluara nga Beogradi. Në Mal të Zi dhe Bosnjë e Hercegovinë – shoqëri që tashmë përballen me përçarje të thella dhe presion të vazhdueshëm mbi institucionet e pavarura – kjo do të thotë shkatërrim i mëtejshëm i besimit në gazetarinë profesionale dhe transformim i hapësirës publike në një fushë beteje të narrativave autoritare dhe interesave nacionaliste serbe. Në vend të një platforme neutrale për informim, Euronews bëhet një instrument i destabilizimit dhe minimit të identitetit evropian të këtyre shteteve.
Një situatë e ngjashme ekziston edhe me markat e tjera perëndimore që regjimi i Vuçiqit i përdor si maskë për të përhapur ndikimin e tij. Bloomberg Adria dhe Newsmax Adria, të cilat regjimi i kontrollon në mënyrë indirekte, funksionojnë si kanale përmes të cilave Beogradi projekton fuqinë e tij dhe ndërton legjitimitet në sytë e publikut rajonal. Në këtë mënyrë, Vuçiq luan me mjeshtëri një lojë të dyfishtë: në Perëndim ai e paraqet veten si një partner pragmatik që balancon midis Moskës dhe Brukselit, ndërsa brenda Serbisë ai ushqen narrativa hapur pro-ruse dhe ndërton një sistem në të cilin autoritarizmi bëhet normë.
Thelbi i të gjithë problemit qëndron pikërisht në këtë dyfytyrësi të regjimit. Për Perëndimin, Vuçiq shfaqet si garant i stabilitetit, një udhëheqës që kontrollon “ndikimin rus” dhe e mban rajonin në ekuilibër. Në të njëjtën kohë, brenda Serbisë, të gjitha mediat kryesore pro-qeveritare mbështesin hapur Moskën, promovojnë pikëpamjet ruse dhe normalizojnë narrativat anti-evropiane. Kështu, ai arrin në të njëjtën kohë të marrë përfitime nga Perëndimi – përmes investimeve, mbështetjes politike dhe licencave për françiza prestigjioze mediatike – dhe nga Rusia, përmes forcimit të ndjenjave nacionaliste dhe autokratike në vend.
Nëse rrjeti United Media i nënshtrohet presionit dhe humbet karakterin e tij opozitar, Serbia do të mbetet pa një zë kyç pluralist, dhe rajoni pa një nga sistemet e pakta profesionale mediatike. Pasojat do të jenë të gjera: forcimi i tendencave autoritare në Serbi, përhapja e narrativave propagandistike drejt Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Malit të Zi, shkatërrimi i mëtejshëm i besimit në median e pavarur dhe forcimi i ndjenjave pro-ruse në të gjithë rajonin. Kjo do të thoshte errësimi përfundimtar i medias në Ballkan, në të cilin në vend të gazetarisë do të ekzistojë vetëm propaganda.
Në këtë kuptim, lufta për median është një luftë për demokraci. Dhe humbja e këtij fronti do të thoshte që qytetarët e rajonit do të lihen në errësirë të plotë informative, në të cilën pushteti autoritar do të ketë autoritet të pakufizuar për të formësuar realitetin.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
