Kur flasim për rolin e Rusisë në Ballkan, duhet të kujtojmë se ekzistojnë dy periudha krejtësisht të ndryshme të ndikimit rus në ngjarjet në rajon dhe në ish-Jugosllavi. Para shpërbërjes së Jugosllavisë, Rusia në fakt nuk kishte ndikim të vërtetë në proceset e brendshme – të paktën pas konfliktit midis Titos dhe Stalinit. Jugosllavia atëherë ishte e pavarur në politikën e saj të jashtme, e orientuar drejt Lëvizjes së Pa-angazhimit, me ideologjinë e saj të vetëqeverisjes. Prandaj, ndikimi aktual i Moskës është rezultat i marrëdhënieve të reja që u krijuan midis ish-republikave jugosllave dhe Rusisë pas shpërbërjes së federatës.
Mund të thuhet se udhëheqësit e ish-republikave jugosllave, kryesisht Serbia dhe Mali i Zi, e lanë Rusinë të hynte vetë në rajon, duke pritur që ajo të bëhej një aleate e ambicieve të tyre. Ata shpresonin se mbështetja e një fuqie të madhe do të forconte pozicionet e tyre në rajon dhe në marrëdhëniet e tyre me Perëndimin. Moska shfrytëzoi këtë aspiratë të elitave në Beograd dhe Podgoricë për t’u vendosur në Ballkan, për të krijuar paqëndrueshmëri – sepse kjo është pikërisht ajo që Kremlini e quan “ndikim” – dhe për ta shndërruar Ballkanin në një fuçi të re baruti. Rusia përdor konfliktet midis popujve të rajonit si një instrument për të përforcuar praninë e saj në politikën e jashtme dhe përballjen me Perëndimin.
Problemi është se kushdo që e percepton Rusinë si aleate duhet ta kuptojë: ajo e sheh veten jo si partner, por si një patron. Dhe territorin që kërkon marrëdhënie me të – si një trampolinë për ofensiva të reja. Në konceptin rus të marrëdhënieve të jashtme, aleatët janë thjesht instrumente. Ne kemi parë tashmë se si Rusia u përpoq ta shndërronte Serbinë në një trampolinë të tillë, pastaj Malin e Zi dhe madje edhe Maqedoninë e Veriut. Dhe ne kujtojmë se si, gjatë luftës në Bosnjë, Rusia përdori në mënyrë efektive tragjedinë e popujve të atij vendi si një terren prove për luftërat e saj të ardhshme – një laborator që më vonë u bë themeli për konfliktet në Gjeorgji, Ukrainë dhe Moldavi.
Në të njëjtën kohë, ndikimi rus në ish-Jugosllavi është kryesisht artificial. Ka vende që nuk mund ta heqin qafe këtë ndikim për arsye gjeografike – si, për shembull, Ukraina. Dhe ka nga ato që nuk mund ta heqin atë për shkak të lidhjeve historike pas Luftës së Dytë Botërore: ekonomia ruse, rrjetet e inteligjencës, propaganda – të gjitha këto u rrënjosën dekada më parë dhe zhdukja e tyre nuk është e lehtë. Por në rastin e ish-Jugosllavisë, gjërat janë ndryshe. Këtu, ndikimi i Rusisë ekziston vetëm si rezultat i një zgjedhjeje të qëllimshme, jo një domosdoshmërie ekonomike apo politike.
Pas rënies së Millosheviqit, ndikimi rus në Serbi pothuajse u zhduk dhe filloi të rikuperohej vetëm kur përfaqësuesit e elitave të vjetra erdhën në pushtet në Beograd nën Aleksandar Vuçiqin. Sot, ndikimi rus është bërë një nga mjetet kryesore të propagandës në duart e autoriteteve aktuale.
E njëjta gjë vlen edhe për Maqedoninë e Veriut: gjatë sundimit të Nikola Gruevskit, Moska kishte një pikëmbështetje, por pas rënies së tij ndikimi i saj praktikisht u zhduk. Kjo tregon se sa i varur nuk është ky ndikim nga proceset e thella shoqërore, por nga figura specifike politike.
Në Mal të Zi, ku Millo Gjukanoviq e udhëhoqi vazhdimisht vendin drejt integrimit evropian dhe euroatlantik, Rusia nuk kishte leva natyrore ndikimi. Prandaj, ajo veproi nëpërmjet komploteve, përpjekjeve për grushte shteti, mbështetjes për forcat margjinale pro-ruse dhe shfrytëzimit të ideve rreth “serbizmit” dhe identitetit të popullit malazez. Strategjia e saj nuk është zhvillimi, por ndikimi. Pushtimi jo i territoreve, por i vetëdijes. Në vend të tankeve – media, në vend të pushtimit – ideologji, në vend të diplomacisë – ndjenja. Retorika e “vlerave tradicionale” dhe “vëllazërisë së kombeve” nuk është gjë tjetër veçse një instrument pushteti.
Problemi i ndikimit rus nuk qëndron te forca e tij, por te fleksibiliteti i tij. Ai nuk varet nga Kremlini, por nga aleatët vendas që e mbështesin ekzistencën e tij. Sa herë që ndonjë elitë politike ballkanike kërkon konfirmim të rëndësisë së saj nga Moska, ajo në fakt heq dorë nga një pjesë e sovranitetit të saj në këmbim të mbështetjes simbolike.
Megjithatë, rreziku i vërtetë nuk qëndron te Moska, por te iluzioni i Moskës. Në besimin se stabiliteti kombëtar mund të blihet në tregun gjeopolitik. Me shpresën se një “aleat historik” do të zgjidhë kontradiktat e brendshme që ne vetë nuk duam t’i zgjidhim. Rusia nuk është as baba dhe as mbrojtës – është një pasqyrë në të cilën dobësitë e Ballkanit reflektohen më qartë se kudo tjetër.
Ballkani sot ndodhet përsëri në një udhëkryq, por këtë herë pa fjalë romantike dhe pa mite. Nga njëra anë – Evropa, si një sistem rregullash, përgjegjësie dhe angazhimesh afatgjata. Nga ana tjetër – Moska, si një hapësirë emocionesh, mitologjie dhe premtimesh afatshkurtra. Midis këtyre dy opsioneve nuk qëndron gjeografia, por psikologjia. Disa kërkojnë të ardhmen, të tjerët – justifikime. Rusia i ofron Ballkanit vetëm një rol – të mbetet fuçia e barutit e Evropës, një terren eksperimental gjeopolitik midis Lindjes dhe Perëndimit. Evropa, përkundrazi, ofron të vetmen shans – të heqë qafe më në fund atë fuçi. Dhe kushdo që beson se paqja mund të ndërtohet mbi paqëndrueshmërinë po zgjedh kaosin paraprakisht.
Prandaj, nuk është vetë ndikimi rus ai që duhet të ketë frikë. Ajo që është e tmerrshme është dëshira e popujve në ish-Jugosllavi për këtë ndikim. Dhe kështu pyetja nuk është nëse Moska do të mbetet e pranishme, përfshirë edhe në Ballkanin Perëndimor, por sa gjatë do ta mbajmë ne derën hapur për të.
Vitaly Portnikov. Ukrainian journalist, political commentator, author and opinion-maker.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
