Prokurorët polakë po hetojnë akte sabotimi që përfshijnë dërgesa me korrier që përmbanin pajisje të fshehura ndezëse që u ndezën gjatë transportit, duke shkaktuar zjarre në aeroportet e Leipzigut dhe Birminghamit. Hetimi përfshin gjithashtu plane për të dërguar pako të ngjashme në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada.
Duke ndjekur gjurmët e rusit të akuzuar për terrorizëm, dështimet e institucioneve të BeH-së dhe një hetim që (nuk u) krye, Detektor sjell detaje të panjohura më parë rreth Aleksandr Bezrukavyi (Aleksandr B.), të cilin BeH e ekstradoi në Poloni për planifikimin e operacioneve sabotuese.
Për gati një vit, u përpoqëm të kuptonim se si Aleksandr Bezrukavyi, një shtetas rus të cilin Polonia e akuzon për sabotim, spiunazh dhe organizimin e dërgimit të pakove me pajisje shpërthyese në SHBA dhe Kanada, përfundoi në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Krijuam një rindërtim të detajuar, por nuk mund të mos pyesnim veten – a është kjo një histori për të, apo për dështimin e një shteti që kompromentoi sistemin e tij të sigurisë?
Pronari i akomodimit në Bosanska Krupa u tha gazetarëve se rezervimi mbërriti siç duhet, nëpërmjet një aplikacioni, me pagesë në vend. “Ai u soll plotësisht normalisht… ai ishte në apartament gjatë gjithë kohës, nuk mendoj se doli askund.”
Sepse “nuk doli askund” tingëllon pothuajse profetike sot. Ndërsa Bezrukavyi dyshohet se po ecte në pyll dhe po përgatitej të kalonte kufirin, një urdhër arresti i Interpolit ishte lëshuar tashmë për të. Autoritetet polake dyshonin se ai ishte pjesë e një grupi që po planifikonte dhe ekzekutonte sabotim “me urdhër të shërbimit të inteligjencës ruse”.
Në shikim të parë, historia tingëllon si një skenar thriller i Netflix. Dallimi është se këtu nuk ka trillim. Gjithçka ndodhi pikërisht këtu – në një qytet të vogël në lumin Una, disa orë larg me makinë nga Sarajeva.
Pas arrestimit, policia gjeti “një leje qëndrimi spanjolle, dy iPhone, katër kabllo, 1300 euro dhe një kartë SIM Vodafone të paketuar”. Materialisht jo modeste, por simbolikisht e fuqishme: një arsenal i mjaftueshëm për të ruajtur kontaktin, lëvizjen dhe anonimatin.
Sipas dokumenteve të siguruara nga Detektor, Bezrukavyi qëndroi në BeH dy herë. Herën e parë, në fillim të vitit 2024, ai “vizitoi qytetin si turist” dhe planifikoi një kalim të paligjshëm kufitar në Kroaci. Herën e dytë – në nëntor të të njëjtit vit – ai u kthye në këmbë, pa vizë të vlefshme ose leje qëndrimi.
Shërbimi për Çështjet e të Huajve më vonë përcaktoi se ai kishte “qëndruar në vendbanim pas skadimit të së drejtës së tij për qëndrim pa vizë”.
Ajo që është veçanërisht e habitshme nuk është kthimi i tij, por fakti që asnjë shërbim në BeH nuk kishte ndonjë sinjal se dikush me një urdhër arresti nga Interpoli ishte përsëri në vend.
Kjo është më shumë se një dështim – është një pasqyrë e një sistemi që funksionon vetëm kur dikush tjetër troket në derën e tij.
Një detaj specifik që Detektor vuri re është se numri i telefonit i përdorur nga Bezrukavyi ishte i lidhur me një llogari Telegram të quajtur “FromSibirwithlove“, e cila më vonë u riemërua “Alexey_exchange“. Kjo llogari kishte qenë aktive që nga viti 2022.
Nëse kjo nuk është një nënshkrim dixhital, nuk e di se çfarë është.
Në një botë ku çdo aplikacion regjistron gjurmë, ku serverat dhe metadatat janë bërë një fushë beteje, BeH ende nuk ka zhvilluar mekanizma për të njohur në mënyrë dixhitale ata që hyjnë në kufi si “turistë” dhe largohen si “incidente”.
Rasti i Bezrukavyi ka edhe një ton politik. Detektor regjistroi se Oleg Kudryavtsev, sekretari i dytë i Ambasadës Ruse në Sarajevë, vizitoi të dyshuarin në paraburgim dhe ishte i pranishëm në seancat dëgjimore. Në njërën prej tyre, Bezrukavyi lexoi një letër në rusisht, duke pretenduar se “rasti është i natyrës politike”.
Kjo është një linjë e zakonshme mbrojtjeje në raste të ngjashme – duke pretenduar se është viktimë e persekutimit ndërkombëtar, jo aktor në një operacion. Por sjellja e institucioneve të BeH është më interesante.
Ndërsa Polonia dhe Rusia po dërgonin kërkesa për ekstradim, Ministri i Drejtësisë i BeH Davor Bunoza tha thjesht se “Gjykata e BeH lejoi si për Rusinë ashtu edhe për Poloninë, dhe tha: veproni sipas ligjit”.
Një fjali aq burokratikisht e përsosur saqë nuk përmban asgjë brenda saj. Asnjë qëndrim, asnjë përgjegjësi, asnjë interes.
Ajo që e bën të gjithë historinë frustruese është se institucionet e BeH kryen një hetim kundër Bezrukavyi vetëm për falsifikim dokumentesh. As terrorizëm, as spiunazh, as sabotim – asgjë nga këto.
Zyra e Prokurorit Kantonal të Kantonit Una-Sana lëshoi një urdhër më 22 shtator 2025, se “nuk do të kryhet asnjë hetim sepse është e qartë se akti i raportuar nuk është vepër penale”.
Kur e lexova këtë, mendova: në një vend ku “e dukshme” është bërë sinonim i sipërfaqshmërisë, askush as nuk shqetësohet të shikojë nën sipërfaqe më.
Prokurori i Shtetit Dubravko Čampara tha se nuk ishte në dijeni të “gjithçkaje që Bezrukavyi po bënte në BeH”, sepse përparësia e tij ishte ekstradimi në Poloni. Ai shtoi se “ndoshta mbikëqyrja u krye në bashkëpunim me agjencitë perëndimore”.
Ndoshta.
Kjo fjalë “ndoshta” në gjyqësorin vendas shpesh do të thotë “nuk donim ta thoshim”, dhe ndonjëherë – thjesht – “nuk e bëmë”.
Profesori Adnan Huskić kujton në të njëjtin tekst se institucionet duhej të monitoronin një person “për të cilin ka indikacione të qarta se ata janë një interes sigurie”.
Ai shton se hetimet mund të ishin nisur për kalim të paligjshëm të kufirit dhe dokumente të falsifikuara, dhe potencialisht spiunazh.
Dhe këtu qëndron thelbi: nuk ka nevojë të provoni se ka ndodhur sabotimi për të vepruar në mënyrë proaktive. Mjafton të tregoni se çështja ju intereson.
Bezrukavyi u ekstradua nga BeH në Poloni me avion ushtarak. Polakët u siguruan që pjesa e tyre e punës të përfundonte. Ne, nga ana tjetër, e mbyllëm dosjen.
Është kjo ndjenjë e indiferencës formale që më shqetëson më shumë.
Kjo nuk është hera e parë që BeH ka qenë një korridor tranziti për aktorë të dyshimtë. Ka ndodhur edhe më parë – nga kontrabandistët e armëve te të dyshuarit për terrorizëm.
Por rrallë kemi një rast kaq të dokumentuar, ku çdo hap, çdo kufi dhe çdo mundësi për reagim është qartë e dukshme.
Bezrukavyi kishte një adresë, një rezervim, para, pajisje dhe kontakt me ambasadën në vendin tonë – gjithçka. Dhe ne kishim një sistem që ishte i kënaqur me faktin se “nuk kishte incidente”.
Çështja nuk është se BeH dështoi të zbulonte një rrjet rus. Çështja është se as nuk u përpoq.
Imagjinoni sikur institucionet e BeH të vendosnin të mos e ekstradonin Bezrukavyi menjëherë, por të kryenin një hetim të plotë.
Që ata analizuan telefonat, rrjetet e kontaktit, transaksionet financiare dhe kanalet e komunikimit. Që ata pyetën të gjithë ata që e ndihmuan – me vetëdije ose jo.
Kjo do të thoshte se BeH ka ambicien të jetë një shtet serioz. Që synon të mbrojë kufijtë e vet, jo t’i trajtojë ato si një formalitet.
Në vend të kësaj, i gjithë rasti përfundon në Varshavë dhe ne mbetemi me një raport dhe disa pyetje të pakëndshme.
Flet, mbi të gjitha, për boshllëqe – në sistem, në komunikim dhe në vetëdije. Tregon se sa e pasigurt është BeH në sovranitetin e vet. Sa e frikësuar është nga hetimet e thella, veçanërisht kur ato prekin interesat e huaja. Tregon gjithashtu se sa pak u besojmë institucioneve tona – sepse refleksi është gjithmonë: “le ta marrin përsipër të tjerët“.
Në një pjesë të artikullit, Bilajac citon një burim nga gjyqësori i cili thotë se gjithçka është bërë “në një rreth shumë të ngushtë njerëzish”. Dhe pikërisht aty, në atë heshtje të ngushtë, lindin rreziqet më të mëdha.
Kur e shoh rastin e Aleksandr Bezrukavyi sot, shoh shumë më tepër se një histori spiunazhi. Shoh një pasqyrë të sistemit tonë – administrativ, politik dhe moral.
Sepse ky rast nuk përfundoi ditën kur avioni u ul në Varshavë. Do të përsëritet sa herë që një institucion vendos se është më e lehtë ta mbyllë dosjen sesa ta kuptojë atë. Sa herë që “ndoshta” zëvendësohet me “bëje“.
Në fund, Bezrukavyi iku—por pyetja mbetet: kush tjetër ka kaluar nëpër sistemin tonë pa e vënë re fare?
Nëse diçka duhet të dalë nga kjo histori, është vetëdija se pa transparencë dhe profesionalizëm, nuk ka siguri. Dhe pa siguri—çdo shtet, sado i pavarur formalisht, bëhet thjesht një stacion tranziti për planet e të tjerëve.
Një mysafir i rregullt, i sjellshëm dhe i qetë nga Booking. Përveç se ky mysafir, siç doli, punonte për shërbimet ruse. Dhe ai u shoqërua nga Bosnja dhe Hercegovina me një aeroplan ushtarak—ndërsa autoritetet tona morën frymë të lehtësuar që ai nuk ishte më problemi i tyre.
Por ai është problemi ynë—sepse ai tregon gjithçka që ne ende nuk jemi gati ta pranojmë për veten tonë. Dhe për sa kohë që pretendojmë se kufijtë janë çështje gjeografie, jo politike dhe përgjegjësie—gjithmonë do të ketë ndonjë “mysafir” të ri që di si t’i kalojë ato.
Nino Bilajac. Journalist, Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) BiH
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
