- Еvropsko vijeće daje zeleno svjetlo za pregovore između BiH i EU
Evropsko vijeće se složilo sa preporukom Evropske komisije i podržalo otvaranje pristupnih pregovora sa Bosnom i Hercegovinom. U rezoluciji Evropskog vijeća navodi se da će sljedeći korak, naime, usvajanje pregovaračkog okvira i stvarni početak pregovora, biti poduzet kada BiH ispuni preporuke Komisije od 12. oktobra 2022 (lista uslova koje je formulirala Evropska komisija za Bosnu i Hercegovinu istog dana kada je preporučila da BiH dobije status kandidata).
Među zadacima Bosna i Hercegovina koje treba da izvrši je usvajanje novog zakona o sudovima; preduzimanje odlučnih mjera u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala; osiguranje strože kontrole granica i migracija (djelimično implementirano nakon sporazuma BiH sa Frontexom); osiguranje zabrane mučenja; garantovanje slobode izražavanja i medija te zaštita novinara i osiguranje djelotvornosti mehanizma koordinacije o evropskim integracijama.
Odluka Evropskog vijeća da započne pregovore sa Bosnom i Hercegovinom, koja od Bosne i Hercegovine zahtijeva da ispuni niz uslova prije dobijanja pregovaračkog okvira i stvarnog početka pregovora o pristupanju, postala je prihvatljiva za zemlje koje su ranije izrazile nezvaničnu skepsu o ” zelenom svjetlu “ za evropske integracije Bosne i Hercegovine. Premijer Holandije Mark Rutte istaknuo je: “Podržat ćemo prijedlog Evropske komisije o početku pregovora, ali Komisija ima našu podršku u tom smislu da je izuzetno važno da prije dogovora oko okvira pregovora BiH preduzme sve potrebne radnje vezano za preporuke Europske komisije”.
- KFOR na nestabilnu situaciju na Kosovu odgovara povećanjem kontingenta
Kosovski premijer Aljbin Kurti objavio je 21. marta na društvenim mrežama video za koji tvrdi da prikazuje specijalne snage srpske vojske u blizini granice sa Kosovom. “Nije normalno da se ova vojna tehnika približava samo nekoliko metara od granice. Došli su da provociraju, ali mi smo to snimili, dokazali, ali ništa nismo uradili. Bili smo oprezni u slučaju da pređu granicum ali nisu je prešli”, rekao je Kurti na sjednici Vlade dan nakon što je snimak objavljen.
Mirovna misija Sjevernoatlantskog saveza (NATO) na Kosovu – KFOR – pažljivo prati svaki scenario koji se odnosi na bezbjednost i reaguje na sve što može da utiče na bezbjednost, saopštio je KFOR komentarišući tvrdnje premijera Kosova o kretanju specijalizovane jedinice srpske vojske u blizini granice sa Kosovom. Štaviše, misija NATO-a nije dala jasan odgovor da li je kretanje srpskih oružanih snaga zaista primijećeno na dva mjesta u blizini srpsko-kosovske granice, kako tvrdi Kurti.
KFOR je opštu situaciju na Kosovu nazvao mirnom, ali nestabilnom, ističući da je cilj misije da spriječi eskalaciju. KFOR je spreman i voljan da preduzme sve neophodne mjere kako bi ispunio mandat koji je UN dao snagama za postizanje bezbjednog okruženja i slobode kretanja za sve stanovnike Kosova, saopštila je misija NATO-a na Kosovu.
U međuvremenu, postalo je poznato da Bugarska i Slovenija povećavaju prisustvo u KFOR-u, a Albanija nastavlja učešće svog kontingenta.
Ministarstvo odbrane Bugarske organizovalo je 21. marta svečani ispraćaj vojnog kontingenta od 100 vojnika koji će ojačati misiju NATO-a na Kosovu.
Sredinom marta, Vijeće ministara Albanije odlučilo je da produži učešće svojih oružanih snaga u KFOR-u do 2027. godine. Albanija trenutno ima 90 vojnika u KFOR-u.
Slovenačke vlasti su tokom sastanka premijera Slovenije i generalnog sekretara NATO-a Jensa Stoltenberga najavile namjeru da povećaju prisustvo u KFOR-u. Slovenački premijer Robert Golob rekao je da konkretniji plan još nije usvojen, ali je Slovenija izrazila spremnost da učini više, posebno za stabilnost zapadnog Balkana. Slovenija trenutno doprinosi misiji KFOR-a sa 103 vojnika.
Trenutno KFOR broji 4443 pripadnika koji predstavljaju 28 zemalja. Nakon smrtonosnog incidenta na sjeveru Kosova prošlog septembra, oko 1.000 dodatnih vojnika raspoređeno je u misiju NATO-a, a prisustvo KFOR-a na severu je povećano. Konkretno, broj patrola je utrostručen, uključujući i na administrativnoj granici.
Generalni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg objavio je 14. marta godišnji izvještaj za 2023. koji pokriva sve aspekte rada Alijanse u protekloj godini. U dijelu koji se odnosi na Zapadni Balkan navodi se da prisustvo NATO-a na Kosovu ostaje ključno za stabilnost Zapadnog Balkana.
- 25. godišnjica operacije NATO-a protiv Jugoslavije
U Srbiji je uz radikalnu anti-NATO i prorusku retoriku održano obeležavanje godišnjice vazdušnih napada NATO-a na Saveznu Republiku Jugoslaviju.
Centralni događaj, uz učešće državnog vrha, održan je u srpskom gradu Prokuplju. U svom obraćanju na licu mjesta, predsjednik Aleksandar Vučić je istakao da je NATO nastojao da bombardovanjem uništi Srbiju, ali “prošlo je 25 godina, a mi još uvek ne odustajemo, ne pristajemo na rasparčavanje Srbije”, ” nikada se dobrovoljno nećemo složiti da nam uzmete Kosovo i Metohiju”.
Više patriotskih opozicionih partija i desničarski pokret “Narodna patrola” organizovali su miting u centru Beograda. Miting je održan ispred zgrade bivšeg Generalštaba koja je uništena u bombardovanju, nakon čega su učesnici promarširali centralnim beogradskim ulicama do Ruske crkve. Mogli su se vidjeti transparenti sa natpisima “Kad se vojska vrati na Kosovo”, “Molite se Bogu i držite se Rusije” i zastave Srbije sa slovom Z koje je ujedno simbol ruske invazije na Ukrajinu.
***
Rusija je pokušala iskoristiti godišnjicu kao izgovor za antizapadnu propagandu, ali nije uspjela.
Ruska Federacija je inicirala sastanak Vijeća sigurnosti UN-a na kojem se trebalo raspravljati o 25. obljetnici operacije NATO-a, ali 25. marta Vijeće sigurnosti UN-a nije podržalo održavanje debate o tom pitanju. Za ruski prijedlog glasale su tri članice Vijeća sigurnosti – sama Ruska Federacija, kao i Kina i Alžir. Preostalih 12 zemalja bilo je uzdržano.
Na početku sastanka, predstavnik Francuske je napomenuo da pokretanjem takve debate Rusija želi da iskoristi intervenciju NATO-a 1999. godine da opravda rat u Ukrajini i Gruziji.
***
Najviši zvaničnici Crne Gore, koja je 1999. godine bila u sastavu Jugoslavije, a sada je članica NATO-a, prvi put su odali počast žrtvama bombardovanja. Predsjednik parlamenta Andrija Mandić i ministar odbrane Dragan Krapović položili su vijence na spomenike ispred bivših jugoslovenskih vojnih baza u Danilovgradu i Podgorici koje su pogođene vazdušnim udarima Alijanse.
Mandić je poznat po svojim radikalnim prosrpskim i proruskim stavovima. Istovremeno, Krapović predstavlja umjereno prosrpsku i uglavnom prozapadnu stranku demokrata.
Da polaganje vijenaca za “žrtve NATO-a” ne dovodi u pitanje evroatlantski izbor zemlje, šef Ministarstva odbrane je u izjavi medijima naglasio da je Crna Gora trenutno pouzdana članica NATO-a. Istovremeno, prva komemoracija žrtvama bombardovanja šalje nedvosmislen signal o promjeni vektora crnogorske politike u još prosrpskiju stranu.
- Kosovo može povisiti svoj status u Parlamentarnoj skupštini NATO-a
Stalni upravni komitet Parlamentarne skupštine NATO-a u Estoniji je 24. marta odlučio da status Kosova podigne sa posmatrača na pridruženog člana Skupštine. Odluka će, kako su saopštili kosovski predstavnici, biti formalizovana glasanjem u Parlamentarnoj skupštini NATO-a na zasjedanju u Sofiji 27. maja.
Kosovski ministar odbrane Ejup Maqedonci istakao je da je to “veliki korak napred za bezbjednost i prosperitet Kosova i regiona”.
Izvještaj dolazi na 25. godišnjicu početka vazdušnih napada NATO-a na Saveznu Republiku Jugoslaviju. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić okarakterisao je odluku kao simboličan korak u cilju podrške Zapada Kosovu.
Ukoliko najavljena odluka o Kosovu bude usvojena u maju, to bi zaista trebalo da ojača poziciju Kosova na međunarodnoj sceni.
- Još jedna runda pregovora Srbije i Kosova ne daje rezultate
Bilateralni i trilateralni pregovori Srbije, Kosova i EU održani su 25. marta u Briselu, uz učešće Petra Petkovića, direktora Sektora za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije, kosovske delegacije koju je predvodio Besnik Bislimi, i specijalni predstavnik EU za dijalog Miroslav Lajčak.
Glavna tema bila je zabrana korišćenja srpskih dinara za gotovinske transakcije na Kosovu koju je uvela Priština.
Glavni pregovarač sa Kosova Besnik Bislimi rekao je nakon sastanka da su prijedlozi strana u vezi sa dinarom još daleko od usaglašenosti svih strana, te da “postoji potreba da se održi još jedan sastanak da se vidi da li postoji mogućnost da se dođe bliže rješenju ili ne.”
“Poslije tri i po sata direktnih razgovora sa prištinskom stranom, gdje smo razgovarali o prijedlozima, došlo je do bilateralnih razgovora i sa EU, a dogovoreno je da se pregovori nastave u Briselu 4. aprila”, rekao je glavni pregovarač Srbije Petar Petković. On je optužio kosovsku stranu da nije pokazala “nikakvu političku volju” za postizanje dogovora, a Evropsku uniju da nije u stanju ili ne želi da pronađe rješenje.
Ranije su SAD i EU pozvale kosovske vlasti da odlože uvođenje zabrane korišćenja dinara. Priština nije odustala od svoje odluke uprkos pritiscima partnera, niti je izjavila da je spremna da ide na kompromise po tom pitanju.
- Srpski fudbal postaje deo hibridnog uticaja Rusije
Ministar spoljnih poslova i prvi potpredsjednik Vlade Srbije Ivica Dačić posjetio je Moskvu gdje je razgovarao sa šefom ruskog Ministarstva spoljnih poslova Sergejem Lavrovom i prisustvovao prijateljskoj utakmici fudbalskih reprezentacija Srbije i Rusije 21. marta. Reprezentacija Srbije postala je prva evropska reprezentacija koja je igrala u Ruskoj Federaciji nakon što je Rusija izvršila veliku agresiju na Ukrajinu.
Nakon Dačićeve posjete Moskvi i njegovog prisutstvovanja fudbalskoj utakmici, američki State Department izjavio je: “Ne vjerujemo da bilo koja zemlja treba da pruži gospodinu Putinu platformu da promoviše ili opravdava njegov tekući agresorski rat protiv Ukrajine.”
Dva dana kasnije, 23. marta, u Beogradu je odigrana prijateljska utakmica između Crvene zvezde (Beograd) i Zenita (Sankt Peterburg). Navijači beogradskog kluba su tokom utakmice na tribinama razvili ogromnu sliku vojnika u kamuflaži sa pištoljem, zastavom Rusije i Srbije te transparentom sa precrtanim logom EU i NATO. Navijači su skandirali “Rusi i Srbi, braća zauvijek”.
Tokom boravka Zenita u Beogradu, sastale su se delegacije Crvene zvezde i Gazproma koje su postigle dogovor o produženju sponzorskog ugovora beogradskom timu do 2027. godine.
Srpsko-ruske fudbalske utakmice i Gazpromovo finansiranje vodećeg srpskog kluba još su jedna ilustracija ruskog prisustva u srpskom fudbalu i ozbiljan simptom transformacije najpopularnijeg sporta u Srbiji u oruđe ruskog hibridnog uticaja.
- Region vidi više vojnih vježbi
Prema Balkan Defence Monitor 2024, apsolutna većina zemalja u regionu prošle godine je zabilježila porast broja međunarodnih vojnih vježbi. Izvještaj pokriva Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku, Crnu Goru, Sjevernu Makedoniju i Srbiju.
Sjeverna Makedonija je 2023. godine učestvovala u 31 vježbi naspram 20 u 2022. godini. Albanija je učestvovala u 20 međunarodnih vojnih vježbi, tri više nego 2022. godini. U Crnoj Gori je 2023. godine izvedeno 25 vježbi, u poređenju sa 17 u 2022. godini i samo 10 u 2021. godini.
U slučaju Hrvatske, broj vježbi se dramatično povećao – sa 14 u 2022. godini na 66 u 2023. godini.
Autori studije naveli su da su četiri od šest proučavanih zemalja članice NATO-a, a povećanje broja vojnih vježbi može se objasniti povećanjem “NATO budnosti”.
Bosna i Hercegovina, koja je službeno kandidat za članstvo u NATO-u, u 2023. godini održala je 14 međunarodnih vojnih vježbi. Iako je broj manji od broja NATO saveznika u regionu, ipak je veći nego 2022. godine, kada je izvedeno samo devet međunarodnih vježbi uz učešće BiH.
Srbija je jedina zemlja koja ne prati regionalni trend. Prošle godine zemlja je održala samo jednu međunarodnu vojnu vježbu – Platinum Wolf 2023. – koja je bila tretirana kao priprema za mirovne operacije, dok nijedna nije održana 2022. godine. To je obrazloženo odlukom Vlade Srbije da obustavi vojne vežbe uz učešće međunarodnih partnera, koja je usvojena ubrzo nakon početka velikog rata u Ukrajini. Prije odluke o moratorijumu Srbija je izvodila vježbe i sa NATO-om i sa Rusijom (i Bjelorusijom).
Trenutno NATO i SAD ostaju dominantni partneri u vježbama za sve zemlje u regionu, ističu autori studije. Čak je i Srbija, koja je uvela moratorijum na međunarodne vojne vežbe, napravila izuzetak da na svom poligonu bude domaćin vježbe Platinum Wolf 2023., gdje je srpska strana bila domaćin zajedno sa Amerikancima. Autori izveštaja ocijenili su ovu odluku kao iskaz dobre volje prema Zapadu i napomenuli da se slični potezi od Beograda mogu očekivati i u budućnosti.
