Od Podgorice do Beograda i nazad, preko Ujedinjenih nacija – Miodrag Vlahović

Još uvijek nije poznato ko je Milojku Spajiću i njegovoj vladi dao ideju da podnesu dva amandmana na nacrt Rezolucije UN-a o sjećanju i obilježavanju genocida u Srebrenici 1995. godine.

Do tada su crnogorske vlasti bile pod snažnim pritiskom preko stotinu nevladinih organizacija da podrže tu rezoluciju, u statusu “suponzora”. Odgovor iz Vlade bio je negativan. Kabinet gospodina Spajića i Ministarstvo inostranih poslova gospodina Ivanovića su ćutali. I više od toga: premijer Spajić je ironično izbjegao odgovor na jednostavno pitanje novinara Al Jazeere Balkans o susponzorstvu. Njegovo izrugivanje na tu temu bilo je jedan od najružnijih trenutaka njegovog dosadašnjeg mandata.

Zato su dva crnogorska amandmana izazvala znatiželju: čija je inicijativa, ko je dao ideju, ko ih je izradio?

U Vladinom saopštenju koje je uslijedilo napravljena je jedna nespretna greška: crnogorski prijedlozi idu u Njujork “preko SAD”, navodi se. Iz američke ambasade u Podgorici su to odmah demantovali: „obavješteni smo o izmjenama, ali nemamo posredničku ulogu“.

Taj detalj, pored opravdanih kritika kod kuće – kako je moguće da MIP Crne Gore objavi nešto što Amerikanci odmah demantuju – izazvao je i spekulacije: da li Vašington zapravo stoji iza ovog poteza Podgorice?

Amandmani su zvučali tako “srpsko-ruski” (nema kolektivne krivice za narode, prvo, i očuvanja dejtonskog ustavno-pravnog okvira u BiH, drugo), a njihovo pokretanje dolazi sa Zapada? Ne bi bilo prvi put da se susrećemo sa ovakvim “slučajnostima”.

I jedan od dva “penholdera”, Njemačka, istakao je potrebu i važnost da sve zemlje Zapadnog Balkana budu zajedno u podršci Rezoluciji. Ako Srbija ima saveznike u svom odbijanju, onda cijelio projekat i razlog za osudu i obilježavanje genocida ima sasvim drugu dimenziju.

Što god da se dešavalo iza kulisa, efekti ove crnogorske/“crnogorske” diplomatske inicijative su potencirali nekoliko značajnih konstanti, kako srpske, tako i aktuelne crnogorske politike i pozicije, ali i njihove kompleksne i opterećujuće relacije.

Prvo, sam pregovarački proces UN odvijao se bez učešća Crne Gore. To potvrđuju i ljutite reakcije Beograda, jer su konačne formulacije dva amandmana (koji su, u bitno izmenjenom sadržaju, uvršteni u preambulu Rezolucije, odnosno u tzv. „uvodne riječi“) kreirane „u uskom krugu kosponzora Rezolucije“.

Beograd (i Moskva) su nezadovoljni. Konačna verzija prvog amandmana naglašava krivičnu odgovornost, koja ne može biti kolektivna. To implicira da ostale vrste odgovornosti to mogu biti. Ni Vučićeva Srbija oko Srebrenice, ni Putinova Rusija oko Buče i cjelokupne agresije na Ukrajinu ne mogu biti zadovoljne. Daleko od toga!

Drugo, reakcije iz Beograda prema Podgorici su sve žešće. Nakon izvjesnog zatišja, srpske poruke Crnoj Gori imaju sve karakteristike prijetnji i uvrijeda. Kampanji se priključio i novi ministar inostranih poslova Marko Đurić: priča o “lažljivoj prevari” (?!) Crne Gore. Ne zaostaju ni koalicioni partneri premijera Spajića u Skupštini – srpsko-ruski saveznici iz Nove srpske demokratije i Narodne demokratske stranke: i dalje pozivaju Vladu da ne glasa za Rezoluciju.

Ne smetaju im toliko amandmani, koliko definicija onoga što je počinjeno u Srebrenici u julu 1995. godine: genocid.

Odgovor crnogorske strane, sa izuzetkom nekih pasaža u izjavi ministra Filipa Ivanovića, odiše inferiornošću, popustljivošću i – strahom. Premijer Spajić i njegov Pokret Europa sad (PES) izdaju nekoherentna saopštenja, u kojima, iz njima poznatih razloga i opterećenja, i dalje vode bitku sa nekada vladajućom Demokratskom partijom socijalista (DPS)!

Put emancipacije aktuelne crnogorske vlasti u odnosu na mentore iz Beograda – ako do toga ikada dođe – biće veoma dug i bolan. (Da li Crna Gora može preživjeti taj proces je posebno pitanje.)

Konačno, treće: Vučić i njegovi sljedbenici i saveznici u Crnoj Gori, pored svega navedenog, posegli su još jednom mehanizmu kompromitovanja i ugrožavanja formalnog crnogorskog suvereniteta i crnogorske europske agende: natjerali su premijera Spajića da i poslanici njegovog PES-a da potpišu inicijativu u Skupštini za donošenje – Rezolucije o (zloglasnom ustaškom logoru iz Drugog svjetskog rata) Jasenovcu.

Ovo nije samo direktan “prst u oko” Hrvatskoj, koja je već reagoirala javnom protestnom notom zbog samog spominjanja te inicijative, već i najbolji pokazatelj brutalne instrumentalizacije crnogorske politike od strane centara političke i obavještajne moći u Beogradu.

Ista inicijativa u Narodnoj skupštini Republike Srbije više puta je odbijana 2021. i 2022. Snimci sa izjavama Aleksandra Vučića koji negira potrebu za takvim aktom Skupštine Srbije ne smetaju njegovim zastupnicima u Crnoj Gori: pogoršanje odnosa sa Hrvatskom je najlakši način da se kompromituje crnogorska EU agenda. Dodatne podjele i konfrontacije u crnogorskom društvu samo su bonus u trenutnoj situaciji.

Destabilizacija Crne Gore ostaje trajni činilac srpske politike.

Zato se 23. maj – kada bi Generalna skupština UN trebalo da glasa o Rezoluciji o Srebrenici – s nestrpljenjem čeka. Kako će Crna Gora glasati test je za narednu fazu crnogorsko-srpskih odnosa, ali i za osnovni kredibilitet i održivost 44. Vlade Crne Gore.

Sve osim glasanja “za” bila bi velika sramota za Crnu Goru. Druge političke greške i nedostojnosti se mogu ispraviti. Pogrešno glasanje u UN o genocidu u Srebrenici definitivno bi diskvalifikovalo Milojka Spajića i politiku PES-a – koji su već u ozbiljnoj krizi.

Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne smiju se podudarati sa stavom Centra