Ende nuk dihet se kush ia dha idenë Milojko Spajiqit dhe qeverisë së tij për të paraqitur dy amendamente në draft-in e Rezolutës së OKB-së për përkujtimin e gjenocidit të 1995-ës në Srebrenicë.
Deri atëherë, autoritetet malazeze ishin nën presion të fortë nga mbi njëqind organizata jo-qeveritare për ta mbështetur Rezolutën si një “bashkë-sponsorizues”. Përgjigja nga qeveria malazeze ishte negative. Kabineti i z. Spajiq dhe Ministria e Punëve të Jashtme z. Ivanoviq qëndruan të heshtur. Dhe më shumë se kaq: Kryeministri Spajiq në mënyrë ironike shmangu përgjigjen e një pyetjeje të thjeshtë nga një gazetar i Al Jazeera Balkans për bashkësponsorizimin. Tallja e tij për këtë temë ishte një nga momentet më të shëmtuara të mandatit të tij deri më tani.
Prandaj dy amendamentet malazeze zgjuan kuriozitetin e të gjithëve: e kujt ishte iniciativa, kush e dha idenë, si dhe kush i hartoi?
Në njoftimin qeveritar që pasoi, u bë një gabim i kotë: u tha që propozimet malazeze do të shkojnë në Nju Jork “nëpërmjet SHBA-së”. Ambasada Amerikane në Podgoricë menjëherë e mohoi këtë: “Jemi njoftuar për amendamentet, por nuk kemi asnjë lloj roli ndërmjetësues”.
Ky detaj, përveç kritikave të justifikuara brenda vendit – si ka mundësi që Ministria e Punëve të Jashtme të Malit të Zi të publikojë diçka që amerikanët e mohojnë menjëherë – shkaktoi edhe dyshime: a qëndron vërtet Uashingtoni pas këtij vendimi që mori Podgorica?
Amendamentet dukeshin shumë “serbo-ruse” (fakti që kombet në vetvete nuk kanë asnjë faj kolektiv është në rend të parë, dhe ruajtja e kornizës kushtetuese-ligjore të Dejtonit në BeH është në rend të dytë), prandaj ishte çudi që origjinën e kishin nga Perëndimi. Nuk do të ishte hera e parë që ndeshemi me “rastësi” të tilla.
Si njëra nga dy shtetet vendimtare, Gjermania, theksoi nevojën dhe rëndësinë që të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor të jenë të unifikuara në mbështetje të Rezolutës. Nëse Serbia ka aleatë në refuzimin e saj, atëherë i gjithë projekti dhe arsyeja për dënimin dhe përkujtimin e gjenocidit fiton një dimension krejtësisht të ndryshëm.
Pavarësisht çfarëdolloj gjëje që mund të ketë ndodhur në prapaskenë, efektet e kësaj nisme diplomatike malazeze/ “malazeze” theksuan disa konstante domethënëse, si politikat dhe qëndrimet serbe dhe malazeze, por edhe marrëdhëniet e tyre komplekse dhe të rënduara.
Së pari, vetë procesi i negociatave të OKB-së u zhvillua pa pjesëmarrjen e Malit të Zi. Këtë e vërtetojnë edhe reagimet e pakënaqura të Beogradit, pasi formulimi përfundimtar i dy amendamenteve (të cilat, në një përmbajtje të ndryshuar dukshëm, janë përfshirë në preambulën e Rezolutës, d.m.th. në të ashtuquajturat “deklarata hyrëse”) u krijua nga “rrethi i ngushtë i bashkësponzoruesve të Rezolutës”.
Beogradi (dhe Moska) janë të pakënaqur. Versioni përfundimtar i amendamentit të parë thekson përgjegjësinë penale, e cila nuk mund të jetë kolektive. Kjo nënkupton që lloje të tjera të përgjegjësisë mund të jenë kolektive. As Serbia e Vuçiqit në lidhje me Srebrenicën, as Rusia e Putinit për Buçën dhe gjithë agresionin kundër Ukrainës, nuk mund ta pranojnë këtë. Madje, të kundërtën!
Së dyti, reagimet ndaj Podgoricës nga Beogradi po marrin vrull. Pas një periudhe qetësie, mesazhet serbe drejtuar Malit të Zi kanë të gjitha karakteristikat e një kërcënimi. Fushatës i është bashkuar edhe ministri i ri i Punëve të Jashtme, Marko Gjuriq, i cili flet për “mashtrimin e poshtër” (?!) të Malit të Zi. Partnerët e koalicionit të kryeministrit Spajiq në Kuvend – aleatët serbo-rusë nga Demokracia e Re Serbe dhe Partia Demokratike Popullore – nuk kanë opinione të ndryshme: ata vazhdojnë t’i bëjnë thirrje qeverisë që të mos votojë për Rezolutën.
Nuk janë ndryshimet që i shqetësojnë edhe aq, por përkufizimi i asaj që u krye në Srebrenicë në korrik 1995: gjenocidi.
Përgjigja e palës malazeze, me përjashtim të disa pjesëve në deklaratën e ministrit Filip Ivanoviq, kutërbon nga inferioriteti, nënshtrimi dhe frika. Kryeministri Spajiq dhe Lëvizja e tij Evropa (PES) tani po nxjerrin komunikata jo koherente, me anë të së cilave, për arsye dhe probleme të njohur vetëm për ata, ende po luftojnë betejën me Partinë Demokratike të Socialistëve (DPS) që ishte dikur në pushtet!
Rruga e emancipimit të qeverisë aktuale malazeze përballë paraardhësve nga Beogradi – nëse do të vijë ndonjëherë – do të jetë një rrugë shumë e gjatë dhe e dhimbshme. (Nëse Mali i Zi mund t’i mbijetojë procesit është një pyetje më vete.)
Së fundi, e treta: Vuçiq dhe aleatët e tij në Mal të Zi, përveç gjithçkaje të sipërpërmendur. ndoqën një mekanizëm tjetër për të kompromentuar dhe rrezikuar sovranitetin formal malazez dhe axhendën evropiane malazeze: ata detyruan kryeministrin Spajiq dhe deputetët e PES të nënshkruajnë iniciativën për miratimin e Rezolutës për Jasenovacin (kampi famëkeq i përqendrimit në Ustasha në Luftën e Dytë Botërore).
Ky nuk është vetëm një provokim i drejtpërdrejtë ndaj Kroacisë, e cila tashmë ka protestuar në mënyrë publike ndaj vetë përmendjes së kësaj nisme, por është edhe treguesi më i mirë i instrumentalizimit brutal të politikës malazeze nga qendrat e pushteti politik dhe të inteligjencës në Beograd.
E njëjta nismë në Kuvendin Kombëtar të Republikës së Serbisë u refuzua vazhdimisht në vitin 2021 dhe 2022. Ekzistojnë regjistrime audio ku Aleksandër Vuçiq deklaron që mohon nevojën e një akti të tillë nga Parlamenti serb dhe që kjo nuk i shqetëson përfaqësuesit e tij në Mal të Zi: përkeqësimi i marrëdhënieve me Kroacinë është mënyra më e lehtë për të kompromentuar axhendën malazeze në BE. Ndarjet dhe konfrontimet shtesë në shoqërinë malazeze janë vetëm një bonus në situatën aktuale.
Destabilizimi i Malit të Zi mbetet një faktor i përhershëm i politikës serbe.
Kjo është arsyeja pse 23 maji – kur Asambleja e Përgjithshme e OKB-së është planifikuar të votojë për Rezolutën e Srebrenicës – pritet me padurim. Se si do të votojë Mali i Zi është një test për fazën e ardhshme të marrëdhënieve malazeze-serbe, por edhe për besueshmërinë dhe qëndrueshmërinë e Qeverisë së 44-të të Malit të Zi.
Çdo votë përveç asaj me “po” do të ishte një turp i madh për Malin e Zi. Gabimet dhe poshtërimet e tjera politike mund të korrigjohen. Një votim i gabuar në OKB në lidhje me gjenocidin në Srebrenicë do ta skualifikonte përfundimisht Milojko Spajiqin dhe politikën e PES-it, të cilët tashmë janë në një krizë serioze.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
Miodrag Vllahoviq. Politikan dhe ish-diplomat malazez. Ministri i parë i Jashtëm i Malit të Zi. Ish ambasador i Malit të Zi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kanada, Islandë, Selinë e Shenjtë etj.
