Na Kosovu će se 28. decembra održati prijevremeni parlamentarni izbori, koji će biti drugi parlamentarni izbori u toku ove godine. Reizbor parlamenta postao je neizbježan, usljed političke paralize koja je trajala devet mjeseci, a uzrokovana je nemogućnošću formiranja vlade nakon izbora održanih 9. februara. Predsjednica Vjosa Osmani objavila je raspuštanje parlamenta 20. novembra, kada je konačno postalo jasno da nijedna politička snaga nije sposobna da obezbijedi stabilnu većinu i formira izvršnu vlast.
Decembarski izbori održaće se usred duboke institucionalne krize, zamrznutog budžeta, sankcija EU i SAD-a i blokiranog dijaloga sa Srbijom.
Nemoguća misija
Nakon izbora održanih 9. februara tekuće godine, Pokret „Samoopredjeljenje“ (LVV) Albina Kurtija osvojio je 48 mjesta u parlamentu od 120 mjesta. Kurtijeva stranka dobila je najveću frakciju, ali ne i većinu, a formiranje vlade bez koalicije pokazalo se nemogućim. Opozicione parlamentarne stranke —Demokratska partija Kosova (PDK), Demokratski savez Kosova (LDK), i Savez za budućnost Kosova i Socijaldemokratska inicijativa — odbile su pregovore s LVV-om, optužujući Kurtija za konfrontacijsku politiku, centralizaciju vlasti i pogoršanje odnosa sa Zapadom.
S obzirom na neuspjeh prvog pokušaja formiranja vlade od strane „Samoopredjeljenja“ na čelu s Albinom Kurtijem 26. oktobra, Kurti je predložio da se mandat za formiranje vlade prenese na bivšeg predsjednika Parlamenta Glauka Konjufcu, dok je sam pristao da postane zamjenik premijera i ministar vanjskih poslova. Međutim, 19. novembra Konjufca je dobio samo 56 glasova podrške. Time je izgubljena posljednja šansa za ustavno formiranje vlade.
Nemogućnost formiranja vlade devet mjeseci dovela je do:
- Nemanja budžeta za 2026. godinu,
- Rizika od kašnjenja plata u javnom sektoru,
- Blokiranja međunarodnih sporazuma (posebno sa Evropskom investicionom bankom i Svjetskom bankom),
- Zamrzavanja nekoliko infrastrukturnih projekata zbog odsustva vanjskog finansiranja,
- Nemogućnosti primanja sredstava EU u okviru novog Plana rasta za Zapadni Balkan.
Vršilac dužnosti ministra finansija Hekuran Murati upozorio je: „Ako do januara ne bude budžeta, nećemo moći da finansiramo osnovne funkcije države“ (Koha Ditore, 5.11.2025.).
Dvadeset i jedna organizacija civilnog društva obratila se predsjednici Osmani otvorenim pismom: „Finansijska budućnost zemlje ne može biti talac političkih blokada“ (DW, 31.10.2025.).
Izbori pred Novu godinu
Predsjednica Vjosa Osmani objavila je raspuštanje parlamenta 20. novembra. „Datum 28. decembar smatram jedinim mogućim prema ustavu“, izjavila je (konferencija za novinare, Priština, 20.11.2025.).
Ovaj datum je ranije predložilo Samoopredjeljenje, dok je opozicija željela da se glasanje zakaže za 21. decembar.
Lider Pokreta za samoopredjeljenje Albin Kurti pokušao je da situaciju predstavi kao normalan demokratski proces: „Ovo je proslava demokratije. Vjerujemo narodu i on će ponovo govoriti“ (izjava za Koha.net, 20.11.2025.).
Međutim, opozicija je raspuštanje parlamenta doživjela kao poraz vlade. Bedri Hamza, šef PDK-a, izjavio je: „Dva neuspjeha u formiranju vlade su zvanična potvrda potpunog neuspjeha Pokreta za samoopredjeljenje. Vrijeme za eksperimente je prošlo“ (Albanian Post, 20.11.2025.).
Politički naučnik Ardian Arifaj, bivši savjetnik predsjednika Kosova, primijetio je: „LVV nije mogao ići dalje od vlastite logike monopola. Oni ne traže partnere; oni traže podređene“ (Pristina Insight, 21.11.2025).
Kontroverzno udruženje
Jedan od ključnih razloga političkog slabljenja Pokreta za samoopredjeljenje bila je eskalacija tenzija sa zapadnim partnerima. Izvor neslaganja sa Zapadom bio je kurs Samoopredjeljenja usmjeren na jačanje suvereniteta Kosova, uključujući konsolidaciju državnih institucija u srpskim opštinama. Ova politička platforma nije predviđala kompromise sa srpskom stranom o pitanjima državnosti, čak i ako su takvi kompromisi prethodno dogovoreni uz posredovanje EU.
Centralni element sukoba bilo je odbijanje vlade da ispuni svoju obavezu uspostavljanja Zajednice srpskih opština.
Zajednica srpskih opština predstavlja poseban status za područja Kosova sa pretežno srpskim stanovništvom, prvenstveno na sjeveru. Njeno stvaranje predviđeno je Briselskim sporazumom iz 2013. godine. Zajednica srpskih opština dobila bi široke nadležnosti u oblasti lokalne samouprave, u suštini autonomiju.
Pokret Samoopredjeljenje Albina Kurtija dosljedno se protivio stvaranju Zajednice srpskih opština. Najglasniji protesti dogodili su se 2015. godine, kada je LVV – još uvijek u opoziciji – organizovao masovne demonstracije, blokirajući parlament i koristeći suzavac u plenarnoj sali kako bi spriječio ratifikaciju sporazuma sa Srbijom koji su, između ostalog, predviđali osnivanje ZSO.
Ustavni sud Kosova je 2015. godine presudio da su principi za formiranje Zajednice srpskih opština djelimično suprotni Ustavu, ali je potvrdio da je njeno stvaranje međunarodna obaveza Kosova.
Nakon dolaska na vlast 2021. godine, Samoopredjeljenje nije promijenilo svoj stav: Kurtijeva vlada je odlučila da parlamentu podnese nacrt zakona o Zajednici srpskih opština, smatrajući ZSO prijetnjom suverenitetu Kosova. Ovaj stav je ostao nepromijenjen u periodu 2023–2025, uprkos pritisku EU i SAD.
Kurtijeva stranka se protivi ZSO-u, smatrajući Zajednicu srpskih opština:
- Etničkom autonomijom koja je u suprotnosti s unitarnim karakterom Republike Kosovo,
- Instrumentom uticaja Beograda,
- Prijetnjom ponavljanja scenarija Republike Srpske u Bosni i Hercegovini.
Albin Kurti je naglasio: „Nećemo stvarati strukturu koja može paralizirati državu iznutra. ZSO nije kompromis; to je kapitulacija“ (Koha.net, 15.10.2025).
Priština protiv Brisela
Sukob između Prištine i Brisela eskalirao je u junu 2023. godine, kada je EU uvela sankcije Kosovu. Razlog je bila eskalacija na sjeveru.
U maju 2023. godine, uprkos upozorenjima EU i SAD-a, vlada Kosova je imenovala albanske gradonačelnike u četiri opštine na sjeveru zemlje (Zvečan, Leposavić, Zubin Potok, Sjeverna Mitrovica), nakon što je srpsko stanovništvo bojkotovalo lokalne izbore. To je izazvalo masovne proteste, sukobe između lokalnih Srba i NATO-ovih snaga KFOR-a na Kosovu, povrede desetina mirovnjaka i opći porast tenzija.
Kao odgovor na postupke Prištine, Evropska unija je u junu 2023. godine najavila restriktivne mjere:
- Suspenzija učešća Kosova u regionalnim forumima,
- Zamrzavanje dijela finansiranja u okviru IPA III (treća faza Instrumenta za pretpristupnu pomoć EU),
- Odgađanje sastanka o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju (SSP),
- Ograničavanje političkog dijaloga na visokom nivou. Glasnogovornik EU je izjavio: „Kosovo nije ispunilo zahtjeve za deeskalaciju. Očekujemo hitne korake za smanjenje tenzija i osiguranje inkluzivnog upravljanja na sjeveru.“
Sankcije su označile prvi put da je EU nametnula restriktivne mjere Kosovu iz političkih razloga, naglašavajući ozbiljnu krizu u odnosima između Brisela i Prištine.
U oktobru 2025. godine, predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen izjavila je: „Sljedeći koraci zavise od održive deeskalacije na sjeveru i sprovođenja obaveza vezanih za ZSO“ (Pristina Insight, 12.10.2025).
Priština protiv Vašingtona
U septembru 2025. godine, Sjedinjene Američke Države su takođe pribjegle obliku restriktivnih mjera – obustavile su strateški dijalog s Kosovom. Ovo je bio nečuven korak koji je signalizovao ozbiljno zahlađenje u odnosima između Vašingtona i Prištine.
Odluka je donešena u septembru 2025. godine nakon nekoliko mjeseci napetosti u odnosima između administracije Donalda Trampa i vlade Albina Kurtija. Glavni razlog za takav korak bilo je odbijanje Kosova da implementira Zajednicu srpskih opština (ZSO). Kurti je odbio da parlamentu podnese nacrt zakona o ZSO, što je Vašington smatrao kršenjem svojih obaveza.
I SAD i EU smatraju Zajednicu srpskih opština ključnim elementom dijaloga Prištine i Beograda o normalizaciji odnosa.
Štaviše, kada je situacija u srpskim opštinama ponovo eskalirala u avgustu i septembru 2025. godine, Sjedinjene Američke Države su vjerovale da su postupci Prištine – posebno povećano prisustvo policije – samo produbili sukob.
Uprkos ponovljenim pozivima Stejt Dipartmenta, vlada Kosova nije pokazala spremnost na kompromis. Zbog toga su Sjedinjene Američke Države privremeno obustavile Strateški dijalog – format koji je obuhvatao bezjbednosna, ekonomska i pitanja evroatlantskih integracija.
U saopštenju Stejt Dipartmenta navodi se: „Ostajemo posvećeni našem partnerstvu s Kosovom, ali očekujemo da će njegova vlada djelovati odgovorno, poštujući svoje međunarodne obaveze.“
Ovaj potez poslao je snažan signal Prištini da čak ni njeni najbliži saveznici nisu spremni da podrže politiku jednostranih akcija koje su u suprotnosti s dogovorenim obavezama.
Američki ambasador na Kosovu Džefri Grever izjavio je: „Podržavamo Kosovo, ali podrška ne znači prećutno odobravanje akcija koje su u suprotnosti s obavezama“ (Euronews Albania, 18.10.2025).
Zaključci
Prijevremeni izbori 28. decembra postali su rezultat produžene institucionalne krize uzrokovane nemogućnošću Samoopredjeljenja, nakon februarskih izbora, da stvori stabilnu koaliciju u parlamentu i formira vladu. Kurtijeva politika, usmjerena na jačanje državnosti Kosova i isključivanje kompromisa s Beogradom, prvenstveno u vezi s implementacijom Zajednice srpskih opština, dovela je do sukoba s međunarodnim partnerima, gubitka vanjske podrške i, u konačnici, gubitka neophodne političke podrške unutar samog Kosova.
Bez obzira na rezultate glasanja 28. decembra, novi parlament će se suočiti s istim izazovima: potrebom usvajanja budžeta, deblokiranja međunarodnih sporazuma i nastavka dijaloga sa Srbijom. Bez međustranačkog kompromisa, politička nestabilnost može potrajati i nakon novih izbora, što će imati direktne destruktivne posljedice po ekonomiju, evropske integracije i funkcionisanje državnih institucija Kosova, te će negativno uticati na cijeli region.
S druge strane, dolazak sadašnje kosovske opozicije na vlast u Prištini – odnosno političkih snaga sklonih kompromisnijem stavu u dijalogu s Beogradom i pokazivanju veće lojalnosti u odnosima sa zapadnim partnerima – može izazvati krizu unutar Kosova, jer politika Samoopredjeljenja uživa značajnu podršku među građanima Kosova koji su posvećeni izgradnji nezavisne republike.
Analitička grupa CWBS-a
