Na prostoru obilježenom slabim institucijama, neriješenim identitetskim pitanjima i stalnim nametanjem autoritarnih i demokratskih impulsa, kontrola nad medijima znači kontrolu nad društvenim procesima. Upravo zato je slučaj United Media grupe i kriza u kojoj se ova mreža našla mnogo više od pitanja poslovne korporativne strukture i poslovnih interesa. Kriza United Media grupe je priča o prijetnji regionalnog medijskog zamračenja i o mogućnosti da jedini ozbiljan pluralistički glas u Srbiji, a djelimično i u regionu, bude ugušen pod pritiscima autoritarnog režima.
United Media je nastala u Srbiji početkom dvijehiljaditih, u godinama nakon pada Slobodana Miloševića, kao ambiciozan projekat uz pomoć zapadnog kapitala. Nakon inicijalnog bavljenja telekomunikacijama i kablovskom televizijskom infrastrukturom, UM je krenula u poduhvat izgradnje profesionalne mreže medija koja će se oduprijeti naslijeđu državne kontrole i otvoriti prostor za slobodno i odgovorno novinarstvo. Za relativno kratko vrijeme ova mreža se razvila u dominantnog regionalnog medijskog igrača, prisutnog u Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Bugarskoj i Crnoj Gori. Posebno u Crnoj Gori United Media je preuzela daleko najgledaniju i najuticajniju televiziju Vijesti i novine, čime je dobila ulogu kakvu nema nijedan drugi medijski brend u zemlji.
Iako nesavršeni i ponekad kontradiktorni, mediji pod okriljem United Media mreže imali su značajnu pozitivnu i emancipacionu ulogu. To je posebno izraženo u Srbiji, gdje su N1 i Nova S postali gotovo jedini ozbiljni opozicioni glas u atmosferi potpunog medijskog monopola režima Aleksandra Vučića. Bivši ministar informisanja u vladi Slobodana Miloševića, Vučić je kroz godine izrastao u lidera koji sistematski i veoma uspješno uništava slobodu medija, guši kritičko mišljenje i gradi propagandni aparat bez presedana u regionu i šire. Ipak, postojanje N1 i Nove S bilo je podsjetnik da potpuna kontrola informacija nije ostvariva. Upravo zato je njihov značaj prevazilazio medijske okvire i postajao političko pitanje od nacionalnog i regionalnog značaja.
Odnos United Media mreže prema Crnoj Gori bio je složeniji. Dok su Vijesti i njihovi novinari u Podgorici ostali simbol otpora političkim pritiscima i ključni pluralistički glas, izvještavanje N1 iz Beograda često je nosilo dvosmislene tonove. Na jednoj strani su oštro kritikovali autokratsku praksu vlasti u Srbiji, a na drugoj strani relativizovali ili ignorisali specifične identitetske i političke realnosti Crne Gore.
Aleksandar Vučić je dugo tolerisao kritički rad opozicionih medija United Media grupe, svjestan da bi njihovo nasilno gašenje moglo izazvati negativne reakcije na Zapadu, čiju političku i ekonomsku podršku koristi za legitimizaciju svoje vlasti. Umjesto direktnog udara, odlučio se za suptilniji pristup. Kroz regulatorna tijela koja su odbijala da dodijele nacionalnu frekvenciju N1 i Nova S, on je ograničavao njihov domet. Paralelno, tabloidne kampanje služile su za omalovažavanje i targetiranje novinara, dok su provladine televizije poput Pinka i Hepija preplavile javni prostor jeftinom zabavom i propagandnim sadržajem.
Međutim, nakon masovnih studentskih protesta u Beogradu, režim je osjetio da mu ovi kritički mediji postaju previše ozbiljna prijetnja vlasti. Vučić je tada posegnuo za jednim od sofisticiranijih oružja koje ima na raspolaganju – državnom telekomunikacionom kompanijom Telekom Srbija. Ova firma je pretvorena u produženu ruku režima, ne samo na ekonomskom planu, već i u propagandnom ratu protiv opozicije u zemlji i kao sredstvo širenja političkog uticaja u regionu. Preko Telekoma, i unosnih marketinških ugovora, Vučić je u početku korumpirao mnoge srpske popularne ličnosti i pretvorio ih u propagandiste režima. Takođe je sponzorskim ugovorima kooptirao regionalne organizacije i pojedince.
Ipak, posljednji primjer korišćenja ove institucije preko čijeg direktora je izvršio pritisak na većinskog vlasnika United Media grupe, investicioni fond BC Partners, da smijeni rukovodstvo N1, i to nakon njihovog uklanjanja osnivača i dugogodišnjeg lidera Dragana Šolaka, otvoren je prostor za direktno miješanje vlasti u uređivačku politiku.
Vučićeva strategija preuzimanja medija nije novost. On je već ranije uspio da kooptira nekadašnju opozicionu medijsku elitu i da preuzme simbole nekadašnjeg otpora Miloševiću. Studio B i B92, nekada bastioni slobodnog novinarstva i simboli demokratskog otpora devedesetih, danas su svedeni na puki megafon propagande. Tabloidi poput Informera, Kurira i Srpskog telegrafa preplavili su kioske i portale, postajući glavno oružje za kreiranje dezinformacija, huškanje i diskreditaciju kritičara režima. Twitter ih je s pravom još 2018. označio kao state affiliated media, prepoznajući njihovu funkciju u širenju zvanične državne propagande.
Istovremeno, javni prostor je zatrpan rijaliti programima, posebno na Pink televiziji Željka Mitrovića, koji proizvode infotainment kulturu u kojoj nema mjesta za ozbiljnu političku debatu. Na taj način Vučić ne samo da guši kritičke medije, već aktivno uništava kulturu odgovornog novinarstva, pretvarajući informativnu industriju u instrument zabave i kontrole. Rezultat je društvo u kojem građani žive u paralelnoj stvarnosti oblikovanoj senzacionalizmom, lažnim vijestima i što je još interesantnije proruskim narativima.
Kultni politički nedjeljnik NIN je nedavno kooptiran kada je kompletna redakcija napustila list i osnovala nedjeljnik Radar, koji takođe posluje unutar mreže medija UM-a. Politika, najstariji dnevni list na Balkanu sa tradicijom dužom od sto godina, danas služi kao kanal za diseminaciju ruskih propagandnih poruka. Ovi primjeri jasno pokazuju da režim nema namjeru da toleriše profesionalne standarde kada su u pitanju uticajni i prepoznati medijski brendovi, već ih sistematski transformiše u instrumente vlastite moći.
Najopasniji oblik ove transformacije danas se dešava kroz internacionalizaciju propagande. Telekom Srbija, kao državna kompanija, postao je vlasnik licence za Euronews Srbija. Na površini, prisustvo ovako uglednog evropskog brenda u Beogradu moglo bi izgledati kao dokaz približavanja evropskim vrijednostima. Međutim, realnost je dijametralno suprotna. Euronews Srbija funkcioniše pod kapom firme koja je direktno pod kontrolom autoritarnog režima.
Ono što posebno zabrinjava jeste činjenica da Telekom Srbija sada širi ovu franšizu i na Crnu Goru i Bosnu i Hercegovinu. Uskoro ćemo imati situaciju da Euronews Crna Gora i Euronews BiH funkcionišu kao franšize evropskog medijskog brenda, ali pod vlasništvom države Srbije. To znači da zemlja koja je već godinama prepoznata kao destabilizacioni faktor na Balkanu, zemlja u kojoj je podrška članstvu u Evropskoj uniji ispod 40 odsto i kojom upravlja autokratski režim, postaje nosilac evropskog medijskog brenda u dvije susjedne države.
Na taj način otvara se prostor za manipulaciju u kojoj se kroz brend prepoznat kao evropski zapravo sofisticirano plasiraju politički narativi kontrolisani iz Srbije. U Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, društvima koja su već suočena sa dubokim podjelama i konstantnim pritiscima na nezavisne institucije, to znači da će se dodatno urušavati povjerenje u profesionalno novinarstvo, a širi javni prostor sve više pretvarati u bojno polje autoritarnih narativa i srpskih nacionalističkih interesa. Umjesto neutralne platforme za informisanje, Euronews postaje alat destabilizacije i potkopavanja evropskog identiteta ovih država.
Slična je situacija i sa drugim zapadnim brendovima koje Vučićev režim koristi kao masku za širenje svog uticaja. Bloomberg Adria i Newsmax Adria, koje režim posredno kontroliše, funkcionišu kao kanali kroz koje Beograd projektuje svoju moć i gradi legitimitet u očima regionalne javnosti. Time Vučić vješto koristi dvostruku igru: dok se Zapadu predstavlja kao pragmatičan partner koji balansira između Moskve i Brisela, unutar Srbije njeguje otvoreno proruske narative i gradi sistem u kojem je autoritarizam norma.
Srž cijelog problema je upravo to dvostruko lice režima. Prema Zapadu, Vučić se predstavlja kao garant stabilnosti, lider koji kontroliše „ruski uticaj“ i drži region u ravnoteži. Međutim, unutar Srbije, svi ključni provladini mediji otvoreno navijaju za Moskvu, promovišući ruske stavove i normalizujući antievropske narative. Na taj način on uspijeva da istovremeno crpi benefite od Zapada – kroz investicije, političku podršku i licence za prestižne medijske franšize – i od Rusije, kroz jačanje nacionalističkog i autokratskog raspoloženja kod kuće.
Ako United Media mreža podlegne pritiscima i izgubi svoj opozicioni karakter, Srbija će ostati bez ključnog pluralističkog glasa, a region bez jednog od rijetkih profesionalnih medijskih sistema. Posljedice bi bile dalekosežne: jačanje autoritarnih tendencija u Srbiji, širenje propagandnih narativa prema Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, dodatno urušavanje povjerenja u nezavisne medije i učvršćivanje proruskog raspoloženja u cijelom regionu. To bi značilo konačno medijsko zamračenje na Balkanu, u kojem umjesto novinarstva opstaje samo propaganda.
U tom smislu, borba za medije jeste borba za demokratiju. A gubitak tog fronta značio bi da su građani regiona prepušteni potpunom informativnom mraku u kojem autoritarna vlast ima neograničenu moć da oblikuje stvarnost.
Lubomir Filipovič.
Crnogorski politikolog
Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne trebaju se smatrati službenim stavom Centra
