Hulumtimi mbi kampet ruse në Ballkan, i botuar bashkarisht nga BIRN dhe qendra moldave e kërkimit CU SENS, hap hapësirë për një reflektim shumë më të gjerë mbi rolin e rajonit tonë në format bashkëkohore të ndikimit politik, sabotimit dhe luftës hibride.
Sa herë që një histori fillon me fjalinë “kampe stërvitjeje në territorin e Bosnjës dhe Hercegovinës”, është e pamundur të qëndrojmë indiferentë. Megjithatë, këtë herë nuk bëhet fjalë për formacione paraushtarake lokale apo përgatitje për konflikte në Ballkan – por për eksportin e destabilizimit nga zemra e Evropës në lagjen e Evropës Lindore. Dhe e gjithë kjo – në heshtje, me kujdes, e synuar, nën kujdesin e ngjarjeve sportive dhe pa asnjë gjurmë formale në dokumentet zyrtare të institucioneve vendase.
Sipas dokumentacionit të publikuar në mesin e korrikut, në kampet që vepronin në Republikën Srpska dhe Serbi, qytetarët moldavë iu nënshtruan trajnimit fizik dhe psikologjik, me qëllim pjesëmarrjen në trazira dhe përpjekje destabilizimi para zgjedhjeve presidenciale atje në vitin 2024. Individët e identifikuar si instruktorë të këtyre aktiviteteve kanë lidhje me Grupin Wagner, strukturat nacionaliste dhe të sigurisë ruse, duke përfshirë emra të tillë si Mikhail Potepkin dhe Konstantin Goloskokov. Në disa raste, siç është ai i neonazistit bullgar Mircho Angelov, shohim edhe bashkëpunimin transnacional të elementëve radikalë të krahut të djathtë.
Mënyra se si këto kampe rekrutuan pjesëmarrës është veçanërisht shqetësuese. Të rinjtë, shpesh në disavantazh ekonomik, tërhiqen me pretekste të tilla si turne paintball, seminare vetëmbrojtjeje dhe kampe fitnesi. Pjesëmarrësve thuhet se u janë ofruar 300 deri në 500 dollarë, të paguara në para të gatshme ose edhe kriptovaluta, dhe disa dëshmuan se dokumentet e tyre personale u konfiskuan. Këto janë metoda që nuk janë vetëm manipuluese – ato demonstrojnë një qasje sistematike dhe metodike ndaj inxhinierisë psikologjike.
Në këtë kontekst, është e vështirë të flasësh për këto ngjarje pa u shqetësuar seriozisht për rolin që luan rajoni në lojërat më të gjera gjeopolitike. Nëse, siç u tha, kampet vepruan jashtë dijenisë së institucioneve vendase, kjo është një shenjë e një dështimi serioz institucional. Nëse, nga ana tjetër, ata vepruan me dijeni – dhe madje edhe me miratim të heshtur – atëherë po përballemi me një problem shumë më të thellë: abuzimin e territorit shtetëror për të kryer operacione që kanë pasoja të drejtpërdrejta për proceset demokratike në vendet e tjera.
Është interesante, dhe aspak e rastësishme, që vendndodhjet e kampeve u zgjodhën pikërisht në pjesët e Bosnjës e Hercegovinës dhe Serbisë ku narrativa zyrtare dhe praktika politike tregojnë një qëndrim më miqësor ndaj Rusisë. Mohimi i pranisë së kampeve nga autoritetet e Republika Srpska ishte i pritshëm, por kjo nuk e bën atë më pak shqetësuese. Sepse studiuesit jo vetëm që hartuan vendndodhjet e sakta, por edhe identifikuan njerëz specifikë, ndoqën rrjedhën e parave, dokumentuan rekrutimin dhe e lidhën atë me destabilizime specifike në Moldavi.
I gjithë ky informacion duhet të jetë mëse i mjaftueshëm për të filluar hetime serioze. Megjithatë, ajo që është më shqetësuese se vetë kampet në këtë moment është heshtja. Institucionet po heshtin. Ndjekjet penale nuk po reklamohen. Partitë politike, me përjashtime të rralla, sillen sikur të jetë një problem që nuk i shqetëson fare. Diskutimi publik mbi këtë temë është pothuajse inekzistent. Ndër vendet që kanë kaluar luftëra, ndërhyrje të huaja dhe shkatërrime të institucioneve, një pasivitet i tillë është më shumë sesa papërgjegjësi – është heqje dorë nga sovraniteti.
Në Moldavi, nga ana tjetër, kjo histori mori një përgjigje të plotë institucionale. Autoritetet lokale identifikuan tashmë përpjekjet për destabilizim në fillim të vitit 2024, i lidhën ato me kampet në Ballkan dhe vendosën kontakte me gjyqet e BeH. Një hetim formal u hap deri në prill 2025. Ky është ai që duhet të jetë standardi – reagim i shpejtë, gatishmëri për bashkëpunim, transparencë ndaj publikut. Gjithçka që mungon në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Por kjo histori është shumë më tepër sesa thjesht raportim mbi stërvitjen e grupeve paraushtarake. Na bën të pyesim veten se ku po zhvillohet në të vërtetë lufta për demokraci, sovranitet dhe stabilitet sot. Hulumtimi na kujton se kufijtë nuk lëvizin nga tanket, por nga fushatat e dezinformimit, stërvitjet për protesta masive, infiltrimi në proceset politike dhe manipulimi i shtresave të cenueshme të shoqërisë.
Nëse nuk e njohim këtë kërcënim tani – ndërsa kampet ende mund të gjenden, ndërsa dëshmitarët ende mund të flasin, ndërsa provat ende mund të mblidhen – nuk do të na habisë dita kur modele të ngjashme sjelljeje të aplikohen ndaj nesh. Sepse lufta hibride nuk njeh kufij gjeografikë – ajo njeh vetëm dobësi. Institucione të dobëta. Përgjegjësi të dobët. Vullnet të dobët për të reaguar.
Kjo është arsyeja pse është jashtëzakonisht e rëndësishme që kjo ngjarje të mos përfundojë me një njoftim dhe disa tituj gazetash. Është e nevojshme të zhvillohet një debat parlamentar. Të iniciohet përgjegjësia në institucionet e entitetit dhe shtetit. Që shërbimet e sigurisë – nëse nuk e dinin tashmë – të shpjegojnë pse nuk e dinin. Që prokuroria të fillojë të thërrasë dëshmitarë. Dhe që publiku më në fund të marrë përgjigje.
Megjithatë, përgjegjësia nuk u takon vetëm institucioneve. Ajo na takon edhe neve, si shoqëri. Gazetarët e kanë bërë pjesën e tyre. U mblodhën të dhëna, u analizuan flukset e parave, u identifikuan personat dhe metodat e veprimit. Së bashku me kolegët nga jashtë, u tregua se si duket një përpjekje e vërtetë trans-nacionale për të minuar një rend demokratik. Dhe tani është radha e të tjerëve – atyre që kanë instrumentet e pushtetit dhe detyrën për të vepruar. Në të njëjtën kohë, kjo histori kërkon një debat më të gjerë rreth rolit të Ballkanit në proceset globale.
Nuk mund ta mashtrojmë më veten sikur jemi të izoluar, se bota anashkalon hapësirat tona. Përkundrazi – Ballkani po bëhet një zonë operative për projekte që kanë të bëjnë me Evropën, rendin demokratik dhe sigurinë. Dobësia jonë, përçarjet tona dhe dobësia jonë institucionale na bëjnë terren ideal për të gjithë ata që duan të veprojnë nga hija.
Dhe ja ku arrijmë te pyetja kryesore: a do ta lejojmë këtë? Apo do ta pranojmë më në fund seriozitetin e situatës dhe të reagojmë në kohë?
Sepse nëse mbyllim sytë ndaj faktit se destabilizimi po eksportohet nga BeH, nesër mund t’i hapim sytë ndaj një vendi ku stabiliteti po shembet nga brenda, në të njëjtën mënyrë – në heshtje, sistematikisht dhe pa rezistencë. Dhe atëherë as bashkësia ndërkombëtare, as BE-ja dhe as NATO-ja nuk do të na ndihmojnë – sepse gjëja e parë që duhet të bëjmë është të mbrojmë institucionet tona.
Historia e kampeve për destabilizimin e Moldavisë, të organizuara në territorin e BeH-së, nuk është historia e të tjerëve. Është një histori për ne. Për sa të gatshëm jemi për të mbrojtur sovranitetin tonë. Për sa të interesuar jemi për atë që ndodh pas dyerve të mbyllura të qendrave sportive, vendpushimeve të fundjavave dhe fushave të izoluara. Dhe, më e rëndësishmja, nëse jemi gati të veprojmë ndërsa ende mundemi – apo do të presim përsëri që e kaluara të na kapë.
Sepse nëse nuk e trajtojmë këtë ngjarje si një paralajmërim serioz – ndoshta destabilizimi i ardhshëm nuk do të drejtohet nga BeH, por do të drejtohet drejt saj.
Nino Bilajac. Journalist, Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) BiH
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
