Marrëdhëniet midis Serbisë dhe Ukrainës nga 24 shkurti 2022 deri në ditët e sotme kanë qenë komplekse dhe të paqarta, gjë që zakonisht shpjegohet me aktin balancues që bën Serbia midis lidhjeve të saj tradicionale me Rusinë dhe aspiratave të saj për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
Por ka shumë faktorë të tjerë pas qëndrimit kontradiktor të Beogradit.
Lidhjet gjeopolitike
Çështja e Kosovës është një faktor kyç që përcakton politikën e Serbisë ndaj Ukrainës dhe Rusisë.
Zakonisht, kur shpjegon qëndrimin e Serbisë ndaj Ukrainës, Presidenti Aleksandar Vuçiq thekson respektin për të drejtën ndërkombëtare dhe integritetin territorial të të gjitha shteteve. Këto argumente paraqiten jo si imperativë, por thjesht si një komponent brenda çështjes së Kosovës. Është pikërisht refuzimi i pavarësisë së Kosovës dhe nevoja për të ruajtur integritetin e Serbisë, sipas Vuçiq, që kërkon që ai personalisht dhe autoritetet serbe në përgjithësi të mbështesin integritetin territorial të shteteve të tjera anëtare të OKB-së, përfshirë Ukrainën.
Në të njëjtën kohë, çështja e njohjes ose mosnjohjes së Kosovës varet drejtpërdrejt nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së, dhe për këtë arsye nga Rusia, si një nga anëtarët e atij organi. Kjo e detyron Beogradin të mbajë marrëdhënie të veçanta dhe miqësore me Moskën.
Ky spiralë gjeopolitike çon në një linjë paradoksale të politikës së jashtme: ndërsa Serbia deklaron mbështetjen e saj për integritetin territorial të Ukrainës, ajo refuzon të vendosë ndonjë masë kufizuese (sanksione) kundër Rusisë, e cila pushtoi një pjesë të territorit ukrainas dhe kërkon që bashkësia ndërkombëtare të njohë të drejtën e saj për të aneksuar disa rajone ukrainase.
Manovra gjeopolitike
Ilustrimi më i mirë i pozicionit të Beogradit ishte pjesëmarrja e presidentit serb në samitin “Ukraina – Evropa Juglindore” në Odesa (Ukrainë).
Edhe pse vizita mund të shihej si një hap anti-rus dhe një gjest mbështetjeje për Ukrainën, domethënë një vend në luftë me Rusinë, Vuçiq arriti ta paraqiste pjesëmarrjen e tij në këtë ngjarje nga një perspektivë tjetër.
Së pari, ai theksoi mbështetjen humanitare për Ukrainën, duke vënë në dukje se Beogradi ishte gati të ndihmonte Kievin thjesht në fushën humanitare – duke ofruar ndihmë për shkollat dhe duke marrë pjesë në rindërtimin e “një ose dy qyteteve ose rajoneve”.
Sigurisht, udhëheqësi serb nuk tha asgjë për mbështetjen ushtarake. Për të theksuar neutralitetin e tij, Vuçiq as nuk mori pjesë në përkujtimin e mbrojtësve të rënë – ai nuk vizitoi Rrugicën e Heronjve në Odesa ndryshe nga pjesëmarrësit e tjerë në samit për të vendosur lule në vend.
Së dyti, presidenti serb e lidhi qartë dhe pa mëdyshje pjesëmarrjen dhe qëndrimin e tij në samit me qëndrimin e Ukrainës ndaj Kosovës. Ai shprehu mirënjohje ndaj Ukrainës për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës dhe për refuzimin e ftesës së përfaqësuesve të Prishtines në Odesa, duke e theksuar këtë tezë vazhdimisht.
Media serbe pro-qeveritare e paraqiti mungesën e delegacionit të Kosovës në samit si një “fitore diplomatike për Serbinë”, duke u përqendruar në këtë aspekt të vizitës së presidentit.
Së treti, ndërsa ishte në Odesa, presidenti serb arriti t’i dërgonte një “sinjal miqësor” Moskës duke mos mbështetur deklaratën përfundimtare të samitit, e cila dënoi agresionin rus dhe bëri thirrje për më shumë sanksione kundër Federatës Ruse.
Duke komentuar vendimin e tij, Vuçiq theksoi se ai “nuk e tradhtoi Rusinë”.
Duke gjykuar nga reagimi i Kievit dhe Moskës, ai ia doli edhe një herë të realizonte një tjetër manovër të ndërlikuar gjeopolitike.
Miqësia e gazit natyror
Një faktor tjetër që nuk mund të injorohet kur analizohet qasja e Beogradit për ndërtimin e marrëdhënieve me Moskën dhe Kievin është ekonomia. Më saktësisht, përpjekjet e Serbisë për ta shndërruar pozicionin e saj gjeopolitik shumëvektorial në kontrata fitimprurëse.
Pra, nga njëra anë, Serbia – si një vend që nuk i përmbahet sanksioneve të Rusisë – kërkon të blejë gaz nga Gazpromi i Rusisë me një çmim ekskluziv dhe preferencial.
Është e qartë se energjia më e lirë, krahasuar me vendet e tjera evropiane, ul kostot e prodhimit për ndërmarrjet industriale në Serbi, krijon kushte për funksionim fitimprurës të industrive me intensitet të lartë energjie, e bën më të dobishme për investitorët të injektojnë para në industrinë serbe, lejon mbajtjen relativisht të ulët të çmimeve për shërbimet komunale për popullsinë dhe në përgjithësi kontribuon në rritjen e të ardhurave buxhetore dhe zhvillimin ekonomik. Në të njëjtën kohë, shumica e pikave të listuara kanë ndikim jo vetëm në ekonomi, por edhe në politikë, sepse ato sigurojnë mbështetje elektorale për Vuçiqin dhe para për projekte që kontribuojnë në rritjen e vlerësimeve publike për të dhe qeverinë e tij. Në kushtet kur Serbia nuk i nënshtrohet asnjë sanksioni nga BE-ja për shkak të refuzimit të vendosjes së masave kufizuese kundër Rusisë dhe refuzimit të idesë së diversifikimit të furnizimeve me energji, dhe ku Beogradi nuk sheh asnjë kontradiktë midis deklaratave për mbështetjen e integritetit territorial të Ukrainës dhe dëshirës për të mbetur miq me shtetin agresor, “miqësia me gazin” serbo-ruse mund të mbetet në fuqi.
E vetmja pyetje është nëse kostoja e “gazit të lirë” për Serbinë do të rritet. Dhe kjo nuk ka të bëjë me paratë.
Interesat kombëtare
Siç u tha më parë, Moska tani po kërkon nga Beogradi kontroll më të rreptë mbi eksportet e armëve serbe në mënyrë që të ndalojë çdo “skemë” të mundshme të produkteve serbe të mbrojtjes që bien në duart e Ukrainës. Inteligjenca ruse kohët e fundit akuzoi serbët se po përpiqen të “qëllojnë popullin vëllazëror rus pas shpine”. Deklarata erdhi mes akuzave për furnizime serbe me armë në Kiev.
Duhet të theksohet se industria e mbrojtjes (me përdorim të dyfishtë) është një tjetër fushë e aktivitetit ekonomik pragmatik të Beogradit. Vuçiq ka riafirmuar vazhdimisht të drejtën e ndërmarrjeve serbe për të prodhuar dhe shitur armë, pajisje ushtarake dhe municione në tregun botëror, duke theksuar se kjo ka të bëjë me sigurimin e funksionimit të fabrikave dhe uzinave dhe ruajtjen e vendeve të punës. Beogradi i portretizon furnizimet e dyshuara të Serbisë me armë/municione në Ukrainë (që dyshohet se kryhen përmes vendeve të treta) jo në kontekstin e mbështetjes së Kievit, por si një shqetësim për industrinë e vet dhe një dëshirë për të adresuar çështjet sociale.
Kohët e fundit, gazeta me seli në Berlin, Tagespiegel, shkroi: “Qeveria në Beograd thekson vazhdimisht se shikon vetëm interesat e veta. Sanksionet kundër Rusisë, pretendon ajo, nuk korrespondojnë me interesat kombëtare. Megjithatë, shitjet fitimprurëse të armëve po.”
Serbia, me sa duket, do të hedhë poshtë akuzat e fundit që vijnë nga shërbimet speciale ruse, duke mbrojtur të drejtën e saj për të marrë pjesë në tregun botëror të armëve. Por Kievi nuk duhet të gëzohet pasi kjo ka të bëjë me dëshirën e Beogradit për të vazhduar të fitojë para, jo me vullnetin për të ndihmuar Ukrainën në luftën e saj kundër agresorit.
Loja vazhdon
Siç mund ta shohim, politika e Serbisë ndaj Ukrainës përcaktohet nga dy faktorë kryesorë:
1. Kosova.
2. Interesat ekonomike të vetë Serbisë.
E para përcakton mbështetjen për integritetin territorial të Ukrainës, megjithëse të kufizuar dhe disi deklarative.
E dyta përdoret për të shpjeguar mungesën e sanksioneve kundër Rusisë, por, në të njëjtën kohë, për të justifikuar nevojën për eksporte armësh, edhe pas akuzave se armët ose municionet po shkojnë drejt Ukrainës.
Do të jetë gjithnjë e më e vështirë për Beogradin të ndjekë politikën e tij të mbështetjes së kufizuar për Ukrainën, bazuar në këta faktorë. Arsyeja është qëndrimi i Rusisë.
Siç u tha më sipër, Moska dëshiron të mbyllë të gjitha boshllëqet përmes të cilave armët ose municionet serbe dyshohet se arrijnë në ushtrinë ukrainase. Në një situatë ku e ardhmja e kontratës së gazit varet nga zgjidhja e kësaj çështjeje, Beogradi mund të kthehet drejt Moskës.
Faktori i Kosovës është edhe më i ndërlikuar.
Përpjekja e Putinit për të kuptuar dhe manipuluar çështjen e Kosovës për të justifikuar aneksimin e territoreve ukrainase mund t’i kthejë të gjitha argumentet tradicionale të Vuçiqit në lidhje me nevojën për të mbrojtur integritetin territorial të shteteve në një çështje toksike për Ukrainën. Është e qartë se udhëheqësi serb do të ketë nevojë për aftësi dhe kreativitet të jashtëzakonshëm për të vazhduar lojën e tij të ndërlikuar, duke u paraqitur si mik si për Moskën, ashtu edhe për Kievin.
