Pas muajsh të tërë, vendi i Kryetarit të Kuvendit të Kosovës mbetet bosh.
Që kur Vjosa Osmani thirri seancën konstituive të Kuvendit më 15 prill, ministrat kanë tentuar dhe dështuar të njëjtën detyrë për të 57-tën herë radhazi: zgjedhja e Kryetarit të Kuvendit. Për ta përmbledhur situatën, Lëvizja Vetëvendosje (LVV) siguroi pjesën më të madhe të vendeve në zgjedhjet e fundit parlamentare, por nuk arriti shumicën e nevojshme për të zgjedhur Kryetaren e Kuvendit – Albulena Haxhiu ishte e nominuara për postin e Kryetares së Kuvendit.
Përpjekjet e përsëritura për ta zgjedhur Haxhiun kanë dështuar më shumë se 50 herë, me partitë opozitare që refuzojnë të bëjnë kompromis, duke rezultuar në një bllokim të plotë të Kuvendit. Si pasojë, Kosova nuk mund të formojë qeverinë, të miratojë ligje ose të ratifikojë marrëveshje ndërkombëtare. Kjo paralizë institucionale është përshkruar madje si një “gjendje e jashtëzakonshme e pashpallur”, pasi pa një Kuvend funksional, Kosova nuk posedon një zë të unifikuar në arenën ndërkombëtare. Qytetarët e zakonshëm po i vuajnë pasojat më të menjëhershme dhe të rënda, pasi shumë shërbime thelbësore, financimee komunal dhe projekte të sektorit publik kanë mbetur në harresë.
Gjykata Kushtetuese Ndërhyn
Për shkak të këtij blloku, Gjykata Kushtetuese urdhëroi që Kuvendi të zgjedhë Kryetarin e ri të Parlamentit brenda 30 ditëve të ardhshme (duke numëruar nga 18 gushti), por i njëjti kandidat mund të nominohet maksimumi tre herë. Ministrat duhet të jenë fizikisht të pranishëm për të votuar.
Ky vendim është debatuar shumë nga LVV, e cila e konsideron këtë urdhër jokushtetues dhe deklaron se Gjykata po e tejkalon rolin e saj kushtetues duke lëshuar një urdhër me ndikim kaq të madh. Megjithatë, opozita – me parti të tilla si Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK) – e kanë mirëpritur këtë kthesë të ngjarjeve, duke e quajtur atë një fitore për demokracinë.
Bllokimi Politik: Pjesa 2
Kryetarja e mëparshme e nominuar nga LVV, Albulena Haxhiu, mori 57 vota pro – kur i duheshin 61 ose më shumë -, 56 kundër dhe 3 abstenime. Pasi Haxhiu nuk arriti t’i marrë votat për muaj të tërë, LVV ka paraqitur tre kandidatë të tjerë.
Të nominuarit e tyre të fundit përfshijnë Hekuran Muratin (55 pro / 46 kundër / 5 abstenime), Arbërie Nagavcin (55 pro / 47 kundër / 4 abstenime) dhe Dimal Bashën (57 pro / 25 kundër / 24 abstenime). Asnjëri nuk arriti të siguronin 61 votat e nevojshme.
LVV ka pohuar se kjo vërteton se opozita po përpiqet ta mbajë peng Kuvendin, në këtë gjendje mosfunksionimi.
Në fakt, disa parti në opozitë kanë bërë deklaratat e tyre në lidhje me situatën. Disa prej tyre janë të hapura, si Lumir Abdixhiku i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK) i cili deklaroi se nuk do të mbështesin asnjë nga nominimet e LVV-së.
Memli Krasniqi i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK) gjithashtu deklaroi qartë se nuk do të votojnë për asnjë nominim që në një moment ishte pjesë e kabinetit të Albin Kurtit (themeluesi dhe udhëheqësi i LVV-së). Vetëm për t’ju kujtuar, Albulena Haxhiu shërbeu si Ministre e Drejtësisë; Hekuran Murati si Ministër i Financave, Punës dhe Transfereve dhe Arbërie Nagavci si Ministre e Arsimit. Dimal Basha është anëtar i partisë LVV, megjithëse nuk ka mbajtur poste ministrore në asnjërën prej kabineteve të Albin Kurtit.
Kandidatë të Rinj, e Njëjta Disfatë
Pavarësisht ndryshimit të dukshëm taktik të LVV-së — zëvendësimi i figurave të përsëritura të kabinetit me një kandidat që nuk ka mbajtur post ministror — situata në Kuvend mbeti e pandryshuar dhe të emëruarit nuk arritën të fitonin mbështetjen e nevojshme. LVV i paraqiti ndryshimet e kandidatëve si një gjest pajtues që synonte të hiqte kundërshtimet; në praktikë kjo nuk u shndërrua në vota shtesë për shkak të një ndryshimi në parime midis partive politike dhe përfaqësuesve të tyre.
Eugen Çakolli i Institutit Demokratik të Kosovës (Instituti Demokratik i Kosovës) e përshkroi zëvendësimin e LVV-së si “një hap pozitiv dhe një lëvizje drejt një zgjidhjeje — të paktën nominalisht”. “Mund të mos e plotësojë plotësisht kërkesën e Gjykatës Kushtetuese për konsultim konstruktiv me grupet e tjera parlamentare, por megjithatë lëviz në drejtimin e duhur. Nga ana tjetër, PDK-ja dhe disa deputetë nuk iu përmbajtën deklaratave të tyre të mëparshme. Edhe pse kishin vendosur publikisht si kriter mbështetjen vetëm për kandidatët jo-ministra, ata nuk votuan për një të tillë sot. Mospërputhja me qëndrimet e mëparshme është një fakt. Në këtë atmosferë mosbesimi dhe testimi nervash, zgjidhja nuk është domosdoshmërisht larg, por varet nga gatishmëria e LVV-së për t’u angazhuar në konsultime të vërteta dhe konstruktive dhe nga gatishmëria e grupeve të tjera për të përmbushur angazhimet e tyre publike”.
Ehat Miftaraj i Institutit të Drejtësisë të Kosovës (Instituti i Drejtësisë i Kosovës) kritikoi sjelljen e PDK-së si “pa parime” dhe kërkoi që një Kuvend i konstituuar është i domosdoshëm për t’i dhënë fund bllokimit institucional.
Edhe pse fleksibiliteti taktik i LVV-së hoqi një pengesë, ai nuk zgjidhi tensionet politike që në fund të fundit përcaktojnë rezultatet në Kuvend.
Implikime më të Gjera
Bllokimi ka pasoja përtej procedurave parlamentare. Pa një Kuvend funksional, Kosova nuk mund të miratojë legjislacion, të ratifikojë marrëveshje ndërkombëtare ose të miratojë buxhetet komunale. Prishtina, për shembull, përballet me një buxhet të ngrirë, duke vonuar projektet publike dhe shërbimet komunale. Punonjësit dhe kontraktorët e sektorit publik mbeten të pasigurt në lidhje me oraret e pagesave. Kjo paralizë institucionale rrezikon të dobësojë besimin e qytetarëve në institucionet qeveritare në një kohë kur Kosova po ndjek integrimin në BE dhe njohjen ndërkombëtare.
Pasojat ekonomike tani po artikulohen nga përfaqësuesit e biznesit dhe analistët në terma konkretë. Lulzim Rafuna, president i Dhomës së Tregtisë së Kosovës, i tha Reuters se “ka projekte dhe kredi me vlerë 700-800 milionë që presin të votohen në parlament, të cilat janë pezulluar për shkak të krizës”, duke shtuar se “Bizneset janë në harresë pa ditur se çfarë reformash, politikash fiskale dhe çfarë taksash do të kenë nga qeveria e re”.
Komentuesit që përqendrohen në marrëdhëniet me BE-në theksojnë ngecjen e angazhimit të vendit me Brukselin. Helena Ivanova, bashkëpunëtore kërkimore në Shoqërinë Henry Jackson, i tha Kosovo Online: “Për sa kohë që Kosova nuk ka një Kuvend dhe qeveri funksionale, mund të presim që angazhimi i saj me BE-në të mbetet plotësisht i ngrirë. BE-ja ka shprehur dëshirën e saj – dhe ka bërë një thirrje – që qeveria të formohet shpejt në mënyrë që vendi të mund të rifillojë operacionet dhe të fillojë zbatimin e reformave që pret BE-ja. Derisa të zgjidhet kriza, as fondet e pritura nuk do të lirohen, as reformat nuk do të zbatohen, dhe as marrëdhëniet Kosovë-BE nuk do të funksionojnë normalisht”.
Grupet e industrisë kanë qenë të qarta në lidhje me dëmin e menjëhershëm fiskal. Agim Shahini, President i Aleancës së Biznesit të Kosovës (AKB), në një koment për Kosova Online tha se dështimi për të formuar institucione dhe për të ratifikuar marrëveshjet e financimit të BE-së po i kushton Kosovës “3 milionë euro në ditë”. Shahimi ka theksuar gjithashtu rreziqet e lidhura me Planin e Rritjes: “Kur marrim në konsideratë totalin prej 880 milionë eurosh që presin të ratifikohen në Kuvendin e Kosovës sipas Planit të Rritjes së BE-së, rreziqet janë të qarta”.
Raportimi dhe analiza e pavarur gjithashtu vë në rrezik shuma të konsiderueshme në kanale të shumta: vlerësimet e fondeve dhe projekteve të prekura variojnë nga disa qindra milionë deri në mbi një miliard euro – shembujt e përmendur përfshijnë ndarjet e KE-së prej rreth 900 milionë eurosh të lidhura me axhendën e reformave dhe mbi 220 milionë euro të lidhura me Korporatën e Sfidave të Mijëvjeçarit.
Shërbimet publike tashmë i kanë ndjerë pasojat. Transmetuesi publik RTK është raportuar se ka mungesë fondesh për shkak të procesit të bllokuar të buxhetit parlamentar, duke rritur rrezikun për pagat dhe operacionet. Disa komuna – përfshirë Prishtina, Gjilanin dhe Zubin Potokun – thuhet se nuk janë ndarë buxhetet e këtij viti, duke rrezikuar projektet dhe pagat lokale. Të marra së bashku, këto vëzhgime portretizojnë një krizë që prek të gjithë shoqërinë: rreziqe të menjëhershme të likuiditetit dhe pagave në nivel komunal dhe institucional, financim të pezulluar ose të ngrirë të projekteve ndërkombëtare dhe integrim të bllokuar në Bashkimin Evropian. Kosova gjithashtu mund të vuajë kosto afatgjatë për reputacionin që pengon investimet e huaja direkte dhe ndërlikon diplomacinë rajonale.
Nëse Kuvendi ende nuk arrin të konstituohet brenda afatit të Gjykatës Kushtetuese, opsionet afatshkurtra të Kosovës ngushtohen: ndërhyrje të mëtejshme gjyqësore ose presidenciale, një krizë e zgjeruar politike që çon në zgjedhje të reja, ose rregullime administrative graduale, ad hoc, që do të jenë të pamjaftueshme për të zhbllokuar fonde të mëdha ndërkombëtare. Kostot praktike janë të prekshme tani; kostot politike do të shtohen nëse ngërçi vazhdon.
Përfundim
Me çdo votim të dështuar, hapësira për kompromisi dhe gara për Kryetarin e Kuvendit sjell kosto të mëtejshme për të gjithë kombin. Prandaj, aktorët politikë në të gjitha anët duhet të respektojnë angazhimet e tyre publike, por ata gjithashtu duhet t’i peshojnë këto angazhime kundrejt kostos reale dhe në rritje që ngërçi shkakton në jetën e përditshme – shërbimet komunale, pagat e sektorit publik, financimi ndërkombëtar, besimi i biznesit dhe pozicioni i Kosovës jashtë vendit. Afati 30-ditor i Gjykatës Kushtetuese e intensifikon këtë situatë: respektimi i premtimeve dhe gatishmëria për të përkthyer lëshimet nominale në zgjidhje efektive janë tani të vetmet rrugë të besueshme për të dalë nga paraliza. Nëse palët nuk veprojnë me këtë përgjegjësi, Kosova rrezikon jo vetëm regres të mëtejshëm institucional, por edhe dëme të zgjatura ekonomike dhe sociale që do të shpërfillin vlerën e çdo përfitimi politik afatshkurtër.
