Koncepti i “botës ruse” si një komunitet mbarëkombëtar i gjen rrënjët e tij në fillim të shekullit të 19-të, veçanërisht në Teorinë e Kombësisë Zyrtare ose Teorinë e Nacionalizmit Zyrtar. Kjo teori, e popullarizuar nga Sergej Uvarov, ishte një përgjigje mbrojtëse ndaj fluksit të Iluminizmit dhe ideve borgjeze që sollën aristokratët e rinj rusë nga luftërat e Napoleonit. Këto ide gradualisht nxitën lëvizjen Decembriste, e cila u shtyp brutalisht. Pas kësaj, Uvarov propozoi një doktrinë të re ideologjike për Rusinë, e përmbledhur me treshin e këtyre koncepteve: Ortodoksia, Autokracia dhe Kombësia. Kjo u bë baza ideologjike e konservatorizmit rus.
Për shekuj me radhë, Rusia u pa si bastioni i fundit i konservatorizmit evropian, një fuqi që mbrojti dhe rivendosi regjimin e vjetër në Evropë. Emil Suvestr vërejti këtë për idetë e pushtetit: “Or, dans toute pyetje humane, il y a quelque chose de plus puissant que la force, que le courage, que le génie même: c’est l’idée dont le temps est venu” ( Në të gjitha çështjet njerëzore, ka diçka më të fuqishme se forca, guximi apo edhe gjenialiteti: është ideja, koha e së cilës ka ardhur).
Konservatorizmi rus, i forcuar nga treshja e Uvarovit, efektivisht shtypi mendimin dhe reformën liberale për dekada të tëra. Ndjekja e ngurtë e rregullave të autokracisë dhe ortodoksisë mbyti çdo lëvizje progresive brenda vendit. Kjo shtypje, e shoqëruar me rezistencën ndaj reformave modernizuese, çoi në revolta dhe kryengritje të shumta përgjatë shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të. Më e rëndësishmja dhe më e fundit e këtyre trazirave ishte Revolucioni i vitit 1917, i cili rezultoi në abdikimin e Car Nikollës II dhe ngritjen e bolshevikëve. Kjo shënoi fundin e dinastisë Romanov dhe sundimit autokratik që kishte sunduar Rusinë për shekuj, duke nxjerrë në pah potencialin shkatërrues të një ndrydhjeje të zgjatur ideologjike.
Pas Revolucionit të Tetorit, Rusia u shndërrua nga një bastion i konservatorizmit në një armik të madh të vlerave konservatore perëndimore.
Pas rënies së Murit të Berlinit dhe rënies së BRSS, u shfaqën forma të reja bashkëpunimi. Gjatë viteve 1990, shumë misionarë të krishterë amerikanë e panë Rusinë si një “tokë të premtuar”. Kontaktet fillestare ndodhën midis ungjillorëve, nacionalistëve rusë dhe kishës ortodokse ruse. Megjithatë, ndërkohë që regjimi i Vladimir Putin po forcohej, hapësira e disponueshme për një bashkëpunim të tillë u zvogëlua dhe Rusia u bë gjithnjë e më e izoluar.
Sot, shumë e keqkuptojnë konfliktin midis Rusisë dhe Perëndimit si çështje jo-ideologjike, një përplasje midis një regjimi të korruptuar e të dhunshëm dhe idealeve demokratike. Edhe nëse është pjesërisht e vërtetë, kjo perspektivë anashkalon ringjalljen e një raison d’être ideologjike, të përqëndruar tek autokracia ruse. Bota e re ruse, e bazuar në vlerat e përcaktuara nga Uvarov gati dy shekuj më parë – Ortodoksia, Nacionalizmi dhe Autokracia – ka fituar vëmendjen globale. Fillimisht e paraqitur si “demokracia sovrane” e Surkovit, ajo tani rezonon me lëvizjet e ekstremit të djathtë në Evropë dhe Amerikë, duke e bërë Putinin një figurë të pëlqyer nga nacionalistët e krishterë e të bardhë në SHBA dhe ekstremi i djathtë evropian.
Edhe pse ende pa një strukturë të mirë-definuar, ky moralist i ri ndërkombëtar synon të zëvendësojë efektivisht Kominternin, duke gjetur aleatë në Perëndim. Në librin e tyre “International Moralistic: Russia in Global Culture Wars“, Kristina Stoeckl dhe Dmitry Uzlaner diskutojnë se si mendimi konservator rus e ka ndërkombëtarizuar narrativën e tij. Kjo narrativë i mbështet përpjekjet aktuale të kultivimit të elektoratit të Rusisë, nëpërmjet të cilave ajo ushtron ndikim mbi shoqëritë perëndimore. Shembuj të dukshëm përfshijnë figura si Marine Le Pen dhe ish-ministri austriak që tani banon në Shën Petersburg.
Homofobia, ksenofobia, lëvizjet kundër emigrantëve, teoritë konspirative, si dhe aktivistët kundër vaksinave marrin mbështetje direkte dhe indirekte nga Rusia, duke synuar destabilizimin e shoqërive me anë të këmbënguljes në polarizim, duke krijuar kështu përçarje brenda shoqërive, duke zvogëluar hapësirën për dialog, duke ulur besimin në institucionet në fuqi, dhe përfundimisht duke bllokuar vendimmarrjen e informuar dhe të shpejtë. Rusia kërkon të krijojë kaos, duke parë mundësi që mund t’i shfrytëzojë brenda saj. Për të vendosur një rend të ri, fillimisht duhet krijuar rrëmujë dhe Rusia ka qenë efektive në këtë strategji.
Në Ballkanin Perëndimor, rendi rajonal i vendosur pas luftërave të viteve 1990 dhe ndërhyrjes së NATO-s në vitin 1999 nuk përputhet me interesat kombëtare të përcaktuara nga regjimi aktual serb. Ashtu si Rusia, edhe Serbia është e interesuar ta sfidojë këtë rend. Nacionalizmi serb dhe qeveria serbe zbatojnë politika të frymëzuara nga koncepti i botës ruse. “Bota serbe” është një manifestim i ri i një ideje të vjetër, të rrënjosur në strategjinë kombëtare që përdor Serbia në marrëdhëniet e saja rajonale.
Nën maskën e ruajtjes së identitetit dhe kulturës serbe – të ilustruar nga Kisha Ortodokse Serbe dhe alfabeti cirilik – po zbatohet një agjendë e re. Kjo fushatë e gjatë po sheh autoritete të reja që financojnë vëllazëritë ortodokse, organizata gjoja bamirëse që në realitet funksionojnë si grupe militante radikalizimi. Festivalet kulturore që promovojnë alfabetin cirilik ofrojnë platforma për përhapjen e ideve homofobike dhe teorive konspirative.
Kisha Serbe ka qenë gjithashtu aktive në kundërshtimin e ligjeve progresive, siç është ligji për identitetin gjinor në Mal të Zi që do t’u lejonte individëve të vetëdeklaronin identitetin e tyre. Patriarku serb i ka cilësuar termat e ndjeshme ndaj gjinisë si mjete kundër fesë ortodokse. Ky përafrim me axhendën konservatore të Rusisë e pozicionon Serbinë si një lojtar të rëndësishëm ndër moralistët ndërkombëtar, duke na rikujtuar aleancat strategjike të epokës së Kominternit.
Si përfundim, ringjallja e një “konservatori ndërkombëtar” të udhëhequr nga Rusia dhe të mbështetur nga Serbia përfaqëson një forcë të rëndësishme në peizazhin ideologjik global. Kjo aleancë synon të riformësojë normat politike dhe sociale përmes një angazhimi të përbashkët ndaj Ortodoksisë, Nacionalizmit dhe Autokracisë, duke sfiduar rendin liberal demokratik që ka dominuar Perëndimin që nga fundi i Luftës së Ftohtë. Implikimet e kësaj lufte ideologjike janë të thella, duke ndikuar jo vetëm në stabilitetin e Ballkanit, por edhe në ekuilibrin më të gjerë gjeopolitik. Ndërkohë që këto forca konservatore vazhdojnë të fitojnë popullaritet, komuniteti global duhet të qëndrojë vigjilent dhe të përgjigjet ndaj kërcënimeve të paraqitura nga ky moralist ndërkombëtar.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
