- Dodik Humb Mandatin e Presidentit, Nuk e Pranon Rezultatin
Gjykata e Bosnjës dhe Hercegovinës më 18 gusht hodhi poshtë një ankesë kundër vendimit të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve në lidhje me ndërprerjen e mandatit të Presidentit të Republikës Srpska, Milorad Dodik.
Vendimi i gjykatës është përfundimtar, duke treguar që zgjedhjet e parakohshme presidenciale të Republikës Srpska duhet të shpallen brenda 90 ditëve. Presidenti, në këtë rast, do të ketë një mandat prej vetëm 1 viti – deri në tetor të 2026, kur mandati aktual i Dodikut do të skadojë.
Në shkurt, gjykata në Sarajevë e dënoi Dodikun in abstentia me një vit burg dhe e ndaloi të angazhohej në aktivitete politike për gjashtë vjet. Dodik u shpall fajtor për injorimin e vendimeve të Përfaqësuesit të Lartë Christian Schmidt. Me kërkesë të Dodik, gjykata e zëvendësoi dënimin me burg me një gjobë, por ndalimi për të mbajtur një detyrë mbetet në fuqi.
Dodik nuk e njohu vendimin e gjykatës. “Unë nuk i njoh vendimet e organeve gjyqësore jokushtetuese, unë mbetem President i Republikës Srpska!” theksoi ai në një konferencë shtypi. Në prag të shpalljes së vendimit të gjykatës në lidhje me mandatin e Dodikut, Kryeministri i Republikës Srpska, Radovan Vishkoviq, paraqiti dorëheqjen e tij. Dodik njoftoi se do të propozojë kandidaturën e kreut të qeverisë së Republikës Srpska pas konsultimeve, në përputhje me procedurën siç parashtrohet nga Kushtetuta e RS (Republikës Srpska). Sipas tij, ka arritur faza kulminante e luftës hibride të Perëndimit kundër Republikës Srpska, dhe për këtë arsye është e nevojshme të kapërcehet situata duke mbledhur një qeveri të unitetit kombëtar.
Përveç kësaj, Dodik njoftoi mbajtjen e një referendumi në të cilin “qytetarët do të refuzojnë vendimet jodemokratike”. Sipas tij, qytetarët do të jenë në gjendje t’i përgjigjen pyetjes nëse janë të gatshëm që një “i huaj të imponojë rregullat e tij dhe të shkatërrojë rendin kushtetues”.
Referendumi do të zhvillohet në fund të shtatorit, pas së cilës Asambleja Kombëtare e Republikës Srpska do të “ekzekutojë vullnetin e qytetarëve me mjete legjislative”. Nëse Sarajeva nuk kthehet te parimet e Dejtonit edhe pas këtij eventi, atëherë do të mbahet një referendum për vetëvendosjen e Republikës Srpska, tha Dodik.
Sipas analistëve politikë dhe ekspertëve ligjorë të pavarur, referendumi/referendumet e shpallura do të anulohen nga Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës. Nëse do të mbahen gjithsesi, do të marrin formën e një sondazhi dhe nuk do të kenë pasoja ligjore.
Në të njëjtën kohë, sipas Vehid Shehiq, një ekspert në çështjet ligjore, është shumë e vështirë të parashikohet se çfarë do të ndodhë më pas “në një vend si Bosnja dhe Hercegovina, një vend ku sundimi i ligjit ende nuk ekziston”.
- Në Serbi vazhdojnë protestat antiqeveritare. Kërkesa kryesore – Zgjedhjet e parakohshme
Në Serbi, protestat që kërkojnë drejtësi për ata që janë përgjegjës për vdekjen e 16 personave si pasojë e shembjes së tendës në stacionin hekurudhor të Novi Sadit më 1 nëntor të vitit të kaluar kanë vazhduar për më shumë se nëntë muaj.
Më vonë, studentët që drejtonin protestat i shtuan kërkesat. Tani u bëhet thirrje autoriteteve për të shpallur zgjedhje të parakohshme parlamentare, sepse “shteti nuk ka bërë asgjë për t’i nxjerrë para përgjegjësisë fajtorët e aksidentit”.
Në gusht, protestat në Serbi u bënë më të tensionuara. Përplasjet midis demonstruesve antiqeveritarë dhe mbështetësve të Partisë Progresive Serbe, protestuesve dhe policisë u bënë më të shpeshta, dhe ndërhyrjet e policisë u bënë më intensive. Që nga mesi i gushtit, protestat studentore dhe qytetare kanë ndodhur çdo ditë dhe përfshijnë qytetet më të mëdha në të gjithë Serbinë. Studentët po bllokojnë fakultetet, qytetarët mblidhen para ndërtesave të gjykatave, mbahen marshime proteste, organizohen piketa para zyrave të Partisë Progresive Serbe (SNS) në pushtet, dhe sulmet ndaj selisë së SNS nuk janë të rralla.
Gjatë 15 ditëve të fundit, protestat studentore-qytetare u zhvilluan masivisht në të gjithë vendin, në të cilat policia ndërhyri, duke shpërndarë demonstratat me forcë duke përdorur gaz lotsjellës dhe granata shkrepëse, të ndjekura nga arrestimet e pjesëmarrësve në protesta, disa prej të cilëve u rrahën brutalisht.
Si rezultat i përplasjeve, dhjetëra oficerë policie dhe anëtarë të strukturave të tjera të sigurisë u plagosën, përfshirë njësinë speciale ushtarake “Kobre”. Dhjetëra protestues dhe disa demonstrues u arrestuan.
***
Më 22 gusht, Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq, duke demonstruar qëllimin e tij për të zgjidhur krizën politike përmes negociatave, ftoi përfaqësuesit e lëvizjes protestuese në debate publike.
“Pavarësisht të gjitha gjërave të këqija që mendoj për kërkesat e tyre, e konsideroj shumë të rëndësishme që t’i dëgjojmë ata dhe të dëgjojmë njëri-tjetrin. Besoj se është jashtëzakonisht e rëndësishme të rivendosim dialogun në Serbinë tonë”, tha Vuçiq në një video-adresim në Instagram.
“Le të hyjmë në një dialog, debate me ata që mendojnë ndryshe. Ata kanë të drejtë ta kërkojnë këtë nga presidenti i tyre, përfshirë zgjedhjet”, tha Presidenti i Serbisë, duke ftuar “përfaqësuesit legjitimë” të protestuesve “të cilët ata do t’i zgjedhin” në debate “në të gjitha kanalet dhe portalet tona televizive”. “Është koha të tregojmë fytyrën e secilit prej nesh, por shumë më e rëndësishme është të tregojmë programet dhe të paraqesim një vizion. Dua që ne të luftojmë për një vizion, të luftojmë për të ardhmen, ta vendosim atë përmes dialogut dhe bisedës. Pa konflikt dhe dhunë. Ta kthejmë vendin në gjendjen e tij ligjore, aty ku ishte nëntë muaj më parë”, tha Vuçiq. “Dua të hyj në debate dhe dua që ne të paraqesim vizionin dhe planet tona. Kjo është gjëja më e rëndësishme për Serbinë në këtë moment dhe më pas qytetarët do të kenë mundësinë të shohin se vizioni i kujt është real dhe realist”, tha Vuçiq në fjalimin e tij.
Përfaqësuesit e lëvizjes së protestës studentore dhe të opozitës u përgjigjën se debatet do të jenë të mundshme vetëm pasi të shpallen zgjedhjet e parakohshme.
Studentët e Fakultetit të Filozofisë të Universitetit të Beogradit njoftuan se do të flasin me presidentin kur ai të shpallë zgjedhjet.
“Padyshim që ai nuk ka një përgjigje për revoltën popullore, kështu që tani do të donte të fliste me ne që ai për muaj të tërë i quante terroristë. Do të diskutojmë vizionet dhe programet për të ardhmen gjatë fushatës zgjedhore, kur të shpallen zgjedhjet”, thanë studentët pjesëmarrës në protesta.
Studentët e Fakultetit të Bujqësisë në Beograd shkruan: “Ndoshta, kur të shpallen zgjedhjet”.
Fakulteti i Drejtësisë në Nish deklaroi: “Shpallni zgjedhjet. Nuk kemi më për çfarë të flasim.”
“Studentët kanë shprehur kërkesa të qarta dhe konkrete për muaj të tërë. Ndërsa shteti për muaj të tërë është përgjigjur vetëm me rrahje dhe kërcënime të hapura. Gjatë një fushate zgjedhore ka vend për debate. Kjo na pret pas shpalljes së zgjedhjeve”, thanë studentët e Fakultetit të Elektronikës në Nish më 22 gusht.
Presidenti i Partisë Demokratike (DS) në opozitë, Srđan Milivojeviq, tha se kjo ishte “thirrja e Vuçiqit për një dialog të rremë”. “Ju pretendoni të jeni të fortë kur arrestoni, kërcënoni dhe rrihni, dhe kur shihni se askush nuk ju frikësohet, ju pretendoni të jeni paqebërës”, shkroi Milivojeviq në X.
Më parë Vuçiq deklaroi se zgjedhjet parlamentare do të shpalleshin para kohe, por nuk u njoftua një datë e saktë. Natyrisht, premtimet e mëtejshme të autoriteteve serbe pa vendime konkrete në lidhje me shpalljen e zgjedhjeve nuk do të kuptohen nga pjesëmarrësit në protestë dhe qytetarët me mendje opozitare.
- Reagimi Ndërkombëtar ndaj Krizës Politike në Serbi
Reagimi i Bashkimit Evropian ndaj ngjarjeve në Serbi mbetet i përmbajtur.
Në mesin e gushtit, pas përshkallëzimit të protestave dhe shpërthimeve të dhunës, Komisionerja Evropiane për Zgjerim, Marta Kos, shprehu shqetësimin e saj të thellë.
“Raportet e dhunës gjatë protestave të fundit në Serbi janë shumë shqetësuese. Përparimi në rrugën drejt BE-së kërkon që qytetarët të shprehin lirisht pikëpamjet e tyre dhe gazetarët të raportojnë pa kërcënime ose sulme”, tha Kos në X.
Më 19 gusht, Ambasadori i BE-së në Serbi, Andreas von Beckerath, u takua me Presidenten e Asamblesë Kombëtare të Serbisë, Ana Brnabiq, për të diskutuar, ndër të tjera, situatën rreth protestave.
“BE-ja theksoi nevojën që të gjitha palët të mbështesin respektin për të drejtat themelore, përfshirë të drejtën për tubim paqësor”, thuhet në deklaratën e Delegacionit të BE-së në Serbi pas takimit. Ambasadori dënoi të gjitha aktet e dhunës dhe urrejtjes dhe u bëri thirrje aktorëve politikë të shmangin retorikën provokuese dhe përhapjen e dezinformatave.
Von Beckerath theksoi se çdo dyshim për përdorim të tepërt të forcës duhet të hetohet siç duhet. Ai theksoi gjithashtu rëndësinë e mbrojtjes së gazetarëve dhe sigurimit që veprimet e policisë të mbeten proporcionale dhe në përputhje me standardet e të drejtave të njeriut.
Dialogu në të gjithë spektrin politik mbetet “e vetmja rrugë përpara”, tha ambasadori, duke u bërë thirrje të gjitha palëve të ulin tensionet dhe të ndjekin reformat përmes kanaleve demokratike.
Rusia shprehu mbështetjen e saj për zyrtarët në Beograd.
Në një deklaratë, Ministria e Jashtme Ruse i përshkroi protestat si “një valë të re trazirash në rrugë që kalojnë kufijtë e sjelljes së civilizuar”. Pjesëmarrësit në protesta, sipas ministrisë së jashtme ruse, janë “huliganë” që “nuk i shmangen agresionit të hapur, barbarizmit dhe dhunës”.
Deklarata thotë se “Rusia nuk mund të mbetet indiferente ndaj asaj që po ndodh në Serbinë vëllazërore” dhe shpreh besimin se “paqja dhe stabiliteti do të rivendosen në këtë vend dhe do të jetë në gjendje të përballojë përpjekjet për të minuar unitetin e brendshëm të popullit serb, kaq të nevojshëm në momentin aktual historik”.
- Po organizohet një takim midis Vuçiqit dhe Putinit
Më 22 gusht, Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq u takua me Ambasadorin e Federatës Ruse në Beograd Alexander Botsan-Kharchenko dhe diskutoi me të mundësinë e negociatave midis vendeve “në nivelin më të lartë”. “Diskutuam të gjitha temat që janë me interes për të dy vendet, veçanërisht në dritën e takimit në nivelin më të lartë midis udhëheqjes së të dy vendeve, i cili do të zhvillohet në të ardhmen e afërt. Theksova se mbetemi të përkushtuar për të zhvilluar marrëdhënie miqësore me Rusinë dhe jemi të vendosur të ruajmë paqen dhe stabilitetin politik në rajonin e Ballkanit Perëndimor, veçanërisht në Bosnjë dhe Hercegovinë”, shkroi Vuçiq në Instagram pas takimit.
Pritet që, përveç çështjes së situatës në BiH, udhëheqësit e të dy vendeve do të diskutojnë nënshkrimin e një kontrate të re gazi dhe situatën politike në vetë Serbinë.
Vuçiq u takua me Putinin më 9 maj në Moskë. Udhëtimi i presidentit serb, udhëheqësit të një vendi që është kandidat për anëtarësim në BE, shkaktoi kritika të ashpra nga Brukseli, por nuk u vendosën sanksione ndaj Serbisë ose personalisht ndaj Vuçiqit nga BE.
- Në Kosovë, partisë kryesore të serbëve nuk iu lejua të merrte pjesë në zgjedhjet lokale.
Më 21 gusht, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve të Kosovës nuk e regjistroi partinë kryesore të serbëve të Kosovës, “Lista Serbe”, për pjesëmarrje në zgjedhjet lokale të 12 tetorit.
Përfaqësuesit e Lëvizjes “Vetëvendosje” në KQZ kundërshtuan regjistrimin, duke pretenduar se midis kandidatëve nga “Lista Serbe” ka nga ata që mbajnë pozicione në të ashtuquajturat organe paralele të pushtetit serb në Kosovë, si dhe anëtarë të organizatave që Prishtina i konsideron terroriste.
“Lista Serbe” e quajti vendimin e KQZ-së të paligjshëm, diskriminues dhe antiserb.
Kreu i Zyrës për Kosovën dhe Metohinë e Qeverisë së Serbisë, Petar Petkoviq, akuzoi KQZ-në se e mori këtë vendim “me urdhër të drejtpërdrejtë” të udhëheqësit të Lëvizjes “Vetëvendosje” dhe Kryeministrit në detyrë Albin Kurti dhe deklaroi se “sulmi i Kurtit” ndaj “Listës Serbe” është “një sulm ndaj të gjithë popullit serb në Kosovë dhe Metohi”.
Kritikat vijnë edhe nga bashkësia ndërkombëtare.
Para votimit në KQZ, e Ngarkuara me Punë e Ambasadës Amerikane në Prishtinë, Anu Prattipati, u takua me Kryeministrin në Detyrë Albin Kurti dhe shprehu shqetësim në emër të Shteteve të Bashkuara. “Ne besojmë se të gjithë qytetarët e Kosovës duhet të kenë mundësinë të zgjedhin përfaqësuesit e tyre në nivel lokal”, u tha Prattipati gazetarëve pas takimit.
Misioni i OSBE-së në Kosovë shprehu shqetësim, duke deklaruar se “e drejta për të marrë pjesë në zgjedhje të lira dhe të ndershme është një gur themeli i qeverisjes demokratike dhe një element i rëndësishëm i jetës politike gjithëpërfshirëse”. “Përjashtimi i aktorëve politikë minon pluralizmin demokratik, dobëson besimin në institucione dhe zvogëlon mundësitë që të gjitha komunitetet të përfaqësohen në mënyrë të drejtë”, shtoi misioni.
“Lista Serbe” ka paraqitur tashmë një ankesë në Panelin e Ankesave dhe Parashtresave Zgjedhore në Prishtinë dhe pret që vendimi i KQZ-së të revokohet.
Kjo nuk është hera e parë që KQZ ka refuzuar regjistrimin e “Listës Serbe” për pjesëmarrje në zgjedhje. Në dhjetor të vitit të kaluar, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve të Kosovës kishte refuzuar ta regjistronte atë për pjesëmarrje në zgjedhjet parlamentare në shkurt të vitit 2025, por partia fitoi një apel në Panelin e Ankesave dhe Parashtresave Zgjedhore dhe mori pjesë në zgjedhjet parlamentare.
