Projekti për rindërtimin e ish-kompleksit të Shtabit të Përgjithshëm në qendër të Beogradit, të cilin qeveria serbe planifikoi ta zbatonte së bashku me dhëndrin e Presidentit të SHBA-së Donald Trump, është bërë një test i vërtetë për Aleksandar Vuçiqin. Marrëveshja midis qeverisë serbe dhe kompanisë së Jared Kushner, në vend që të bëhej një shembull i lobimit të suksesshëm në politikën e jashtme dhe pragmatizmit ekonomik të menduar mirë, është shndërruar në një arsye për një valë tjetër pakënaqësie publike, një përshkallëzim të konfrontimit të brendshëm politik dhe madje edhe fillimin e një hetimi ndaj zyrtarëve të lartë.
Një monument arkitektonik kthehet në kantier ndërtimi
Kompleksi i ndërtesave të Sekretariatit Shtetëror të Mbrojtjes Kombëtare, i njohur si Shtabi i Përgjithshëm, u projektua nga arkitekti Nikola Dobroviq në stilin e modernizmit. Struktura ishte një simbol i Jugosllavisë socialiste të pasluftës. Në pranverën e vitit 1999, ndërtesa u godit nga raketat e NATO-s gjatë Operacionit “Forca Aleate” dhe u shkatërrua pjesërisht. Në vitin 2005, qeveria serbe e shpalli kompleksin e Shtabit të Përgjithshëm trashëgimi kulturore. Por tani ndërtesat në qendër të Beogradit duhet t’i lënë vendin një kompleksi luksoz hotel-rezidencial që do të ndërtohet nga kompania e Jared Kushner. Lobuesi për këtë marrëveshje ishte Richard Grenell, ish-i dërguari special i Trumpit në Ballkan, gjë që nënvizon natyrën politike të këtij investimi.
Marrëveshja për “rivitalizimin” e kompleksit “Shtabi i Përgjithshëm” (“Generalštab”) u nënshkrua në maj 2024 midis Ministrisë së Ndërtimit, Transportit dhe Infrastrukturës serbe, e kryesuar në atë kohë nga Goran Vesiq, dhe Affinity Global Development. Sipas kushteve të kontratës, toka në qendër të Beogradit, me një sipërfaqe totale prej më shumë se 3 hektarësh, transferohet me një kontratë qiraje 99-vjeçare pa pagesë.
Në fund të vitit 2024, qeveria e tërhoqi statusin e trashëgimisë kulturore për ndërtesat e Shtabit të Përgjithshëm. Në nëntor 2025, parlamenti serb votoi për një ligj të veçantë (lex specialis), i cili krijoi një procedurë të veçantë për zhvillimin e vendit të ish-Shtabit të Përgjithshëm.
Megjithatë, që në maj të vitit 2025, Prokuroria për Krimin e Organizuar nisi një hetim me dyshimin për falsifikim të dokumenteve në bazë të të cilave u revokua mbrojtja e kompleksit “Shtabi i Përgjithshëm”. Sipas prokurorisë, propozimi për ndërprerjen e statusit të trashëgimisë kulturore, të cilin Goran Vasiq, drejtor në detyrë i Institutit Republikan për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, ia dërgoi Ministrisë së Kulturës, ishte i falsifikuar. Tani prokuroria e dyshon atë për shpërdorim detyre.
Një nga të dyshuarit në këtë rast është edhe Ministri i Kulturës Nikola Selakoviq. Ai dyshohet se ka ndikuar në Institutin Republikan për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, ndërsa në atë kohë shërbente si Ministër i Drejtësisë, me qëllim heqjen e kompleksit të Shtabit të Përgjithshëm nga regjistri i pronave kulturore. Selakoviq tashmë është akuzuar për dy krime: shpërdorim detyre dhe falsifikim të një dokumenti zyrtar.
Ministri i hedh poshtë këto akuza, dhe Presidenti Aleksandar Vuçiq thotë se ky është përndjekje politike. Sipas presidentit serb, punonjësit e prokurorisë morën pjesë në protesta antiqeveritare, dhe tani ata po e ndjekin zyrtarin për arsye politike. Selakoviq shkoi edhe më tej dhe akuzoi prokurorët se po përpiqeshin të rrëzonin udhëheqjen shtetërore. “Aleksandar Vuçiq është pengesa e tyre kryesore dhe gjithçka që bëjnë, e bëjnë për ta goditur atë në fund të fundit”, tha ministri pas vizitës së tij në zyrën e prokurorit.
Një rrënojë e kotë apo një simbol i rëndësishëm?
Presidenti i Serbisë thekson se projekti me kompaninë e Kushnerit është i dobishëm për vendin. Disa ditë më parë, Vuçiq theksoi: “Është e rëndësishme që të tërheqim investime; ato do të arrinin në mbi 600 milionë dollarë, kjo është e rëndësishme për Serbinë, për të mos përmendur se si do të ndryshonte qendra e qytetit dhe sa më shumë turistë do të tërhiqnim.”
Por jo të gjithë qytetarët e ndajnë mendimin e tij. Para së gjithash, arsyeja për këtë është se nisja e një rindërtimi madhështor në qendër të Beogradit mes protestave masive kundër shembjes vdekjeprurëse të tendës së stacionit të Novi Sadit ishte një veprim shumë i rrezikshëm nga udhëheqja serbe.
Le të kujtojmë se tragjedia në Novi Sad, e cila ndodhi në nëntor 2024 dhe mori jetën e 16 personave, çoi në dorëheqjen dhe akuzat kundër ministrit Goran Vesiç – i njëjti person firma e të cilit është në marrëveshjen me Kushnerin. Hetimi nuk ka përfunduar ende, ata që janë përgjegjës për tragjedinë, e cila besohet se është shkaktuar ose nga neglizhenca ose nga joprofesionalizmi ose korrupsioni i zyrtarëve shtetërorë, nuk janë ndëshkuar ende, dhe tani fillon një rindërtim i ri në shkallë të gjerë. Edhe një herë ka kushte të veçanta për zhvilluesin, mungesë transparence në vendimmarrje dhe abuzime të mundshme. Mund të ishte parashikuar që plani i ri i zhvillimit i autoriteteve do të shkaktonte mosbesim publik. Por rigjallërimi i kompleksit të Shtabit të Përgjithshëm është problematik jo vetëm për këtë arsye.
Pasi parlamenti miratoi ligjin special, u mbajt një tubim përpara ish-ndërtesës së Shtabit të Përgjithshëm në Beograd, i organizuar nga studentë të disa fakulteteve të Beogradit. Protestuesit mbanin pankarta ku shkruhej “Nuk do ta dorëzojmë Shtabin e Përgjithshëm”, duke theksuar se protesta është një paralajmërim për autoritetet dhe se do të ketë veprime të reja nëse rigjallërimi i planifikuar i kompleksit nuk braktiset.
“Të dorëzojmë simbolin e vuajtjeve të popullit tonë tek ata që i shkaktuan ato vuajtje – ky nuk është një investim, ky është një pështymë në shpirtin e të gjithë atyre që jetuan gjatë vitit 1999”, theksoi udhëheqësi i lëvizjes Kreni-Promeni, Savo Manojloviq, i cili po kundërshton në mënyrë aktive rizhvillimin e Shtabit të Përgjithshëm.
Është domethënëse që në përvjetorin e fillimit të operacionit të NATO-s, studentët dhe qytetarët që mbështesin qëndrimin e tyre gjithashtu mbajtën protesta për këtë arsye. Edhe pse po atë ditë u mbajtën përkujtime zyrtare për viktimat e bombardimeve me pjesëmarrjen e udhëheqjes shtetërore, çështja e “Shtabit të Përgjithshëm” i kishte autoritetet dhe protestuesit në anët e kundërta të barrikadave.
Për një numër të konsiderueshëm serbësh, pavarësisht nëse mbështesin qeverinë apo opozitën, bombardimi i Beogradit la një traumë të thellë, dhe rrënojat e Shtabit të Përgjithshëm janë shndërruar jo vetëm në një monument kulturor, por edhe historik, një simbol vuajtjeje. Prandaj, pritet një reagim i fortë emocional ndaj çdo përpjekjeje për të shkatërruar vendin, veçanërisht kur investitori është një kompani e lidhur me establishmentin amerikan. Muzeu i Viktimave të Bombardimeve të NATO-s, krijimi i të cilit u njoftua nga autoritetet si pjesë e rindërtimit, nuk mund të jetë në asnjë mënyrë një zëvendësim ekuivalent për ndërtesën e vërtetë të shkatërruar nga raketat.
“Nuk do t’i mbajmë këto rrënoja edhe për 300 vjet të tjera, apo jo?” thekson Vuçiq, duke theksuar përshtatshmërinë e projektit amerikan. Megjithatë, ky qëndrim i presidentit serb bie ndesh jo vetëm me ndjenjat e një numri të konsiderueshëm qytetarësh, por edhe me politikën e tij.
Pragmatizmi kundrejt së kaluarës
Politika e Presidentit Vuçiq karakterizohet nga një konflikt i vazhdueshëm midis qëllimeve strategjike të papajtueshme. Kjo ambivalencë në marrëdhëniet e jashtme njihet si politika e “shumë karrigeve”, kur Beogradi njëkohësisht i bashkohet BE-së, miqësohet me Moskën, zhvillon bashkëpunim me Pekinin dhe përpiqet të ndërtojë marrëdhënie të dobishme reciprokisht me Uashingtonin.
Projekti “Shtabi i Përgjithshëm” është pjesë e këtij aktiviteti shumëdrejtimësh të Vuçiqit. Askush nuk dyshon se qëllimi i këtij rigjallërimi është të krijojë ndërveprim të dobishëm reciprokisht me rrethin më të ngushtë të Trump për të promovuar interesat e Serbisë në Uashington. Ironia është se, deri më tani, serbët nuk kanë ndjerë asnjë përfitim nga ky kontakt – problemi më urgjent sot, sigurimi i funksionimit të “Industrisë së Naftës së Serbisë” (NIS), nuk është zgjidhur. Për shkak të marrëdhënieve të saj të veçanta me Moskën (një tjetër vektor i politikës së jashtme), autoritetet serbe nuk donin ta shtetëzonin NIS për të hequr qafe pronarin rus të kompanisë, dhe rusët nuk donin t’ua shisnin vullnetarisht një aset të rëndësishëm serbëve. Si rezultat, sanksionet e SHBA-së kundër kompanisë ruse hynë në fuqi, rafineria NIS po mbyllet, stacionet e karburantit po ndërpresin në mënyrë efektive operacionet… Mbështetja për projektin e Kushnerit në Beograd nuk ka ndihmuar në asnjë mënyrë këtu.
Sigurisht, mund të supozohet se autoritetet serbe vendosën të shembnin “rrënojat” pa ndonjë kontekst politik apo objektiva lobimi, thjesht bazuar në llogaritjen e tërheqjes së investimeve të mëdha dhe rinovimit të qendrës së qytetit. Por pak veta e besojnë këtë. Arsyeja për këtë mosbesim qëndron jo vetëm në politikën e jashtme, por edhe në atë të brendshme nën Vuçiqin, ku ai dhe ekipi i tij përpiqen gjithashtu të ndjekin një politikë “shumëvektoriale”.
Nga njëra anë, Serbia e ka bërë përparësi forcimin e ekonomisë dhe përmirësimin e mirëqenies së qytetarëve. Gjatë mandatit të tij, presidenti aktual serb thekson vazhdimisht angazhimin e tij për rrugën paqësore të zhvillimit të vendit dhe përqendrohet në rritjen ekonomike. “Unë besoj se viti i ardhshëm mund të jetë më i miri në historinë tonë për sa i përket përmirësimit të standardit të jetesës, përfundimit të ndërtimit të projekteve të infrastrukturës dhe ndryshimit të fytyrës së Serbisë. Unë besoj se do të jetë viti më i mirë në historinë tonë, por do të duhet të punojmë shumë, të përpiqemi shumë, të luftojmë shumë; do të duhet të marrim shumë vendime të vështira… ne në Serbi nuk po përgatitemi për luftë. Ne po forcojmë ushtrinë tonë për të penguar dikë. Por ju e dini se për sa kohë që unë e udhëheq Serbinë, shanset për luftë janë shumë të vogla”, deklaroi ai në një intervistë të kohëve të fundit televizive.
Por një politikë paqeje dhe zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik a priori duhet të nënkuptojë braktisjen e narrativave që nxisin revanshizmin dhe shovinizmin. Megjithatë, faktet tregojnë të kundërtën. Mohimi kategorik i gjenocidit në Srebrenicë; paraqitja e operacionit ushtarak kroat “Stuhia” si një pogrom i serbëve të Krajinës (pa iu referuar të gjitha rrethanave të luftës); vlerësimi i operacionit “Forca Aleate” të NATO-s kundër Jugosllavisë si agresion (pa analizuar shkaqet e menjëhershme që e detyruan Aleancën e Atlantikut të Veriut të përdorte forcën); Justifikimi moral i kriminelëve të dënuar nga Tribunali i Hagës – të gjitha këto janë realitetet e Serbisë së sotme.
Qeveria e Vuçiqit, megjithëse shpall një politikë pragmatike të zhvillimit ekonomik të fokusuar në të ardhmen, në praktikë i lavdëron betejat e humbura, kultivon një ndjenjë padrejtësie dhe i zhyt qytetarët në reflektim mbi të kaluarën e afërt. Në këtë atmosferë, shfaqet një ndarje e veçantë politike dhe mendore – pragmatizmi paqësor shkon krah për krah me ndjenjat në të cilat kritikët e Vuçiqit shohin shenja kërcënuese të një dëshire për t’u hakmarrë për humbjet ushtarake të paraardhësve të tij.
Rasti i “Shtabit të Përgjithshëm” demonstroi paradoksin dhe mospërputhjen e ekuilibrave politik të autoriteteve serbe në politikën e brendshme. Është e pamundur të kujdesesh për zhvillimin ekonomik ndërsa zbaton projekte investimesh jotransparente të shoqëruara me dyshime për korrupsion. Është e pamundur të flasësh për “agresionin e padrejtë të NATO-s”, të kultivosh imazhin e martirëve dhe të përpiqesh të shkatërrosh simbolin e vuajtjeve të popullit në dobi të anëtarëve në thelb të njëjtë të NATO-s. Ky kombinim i të papajtueshmeve natyrshëm provokon zhgënjim, indinjatë dhe rezistencë midis qytetarëve.
Është e qartë se personalisht dhe përmes mediave pro-qeveritare, presidenti dhe ekipi i tij do të përpiqen të shpjegojnë qëndrimin e tyre dhe prapëseprapë të sigurojnë mbështetjen e elektoratit. Zgjedhjet e ardhshme, të cilat, sipas Vuçiq, duhet të zhvillohen tashmë në maj ose dhjetor të vitit të ardhshëm, do të tregojnë nëse lidershipi aktual serb do të ketë sukses.
Grupi Analitik i CWBS
