Ballkani Perëndimor mbetet një nga zonat më të ndjeshme dhe të cënueshme të peizazhit të sigurisë evropiane, ku një numër konfliktesh dhe kontradiktash të pazgjidhura ndërshtetërore dhe ndëretnike, polarizimi i lartë shoqëror dhe dobësia institucionale krijojnë një terren ideal për ndikimin shkatërrues të forcave të jashtme.
Pikërisht në këtë kontekst duhet të merret në konsideratë raporti i fundit analitik nga Agjencia Kroate e Sigurisë dhe Inteligjencës (Sigurnosno-obavještajna agencija – SOA). Ky dokument ndihmon publikun (veçanërisht publikun kroat) të reagojë më efektivisht ndaj sfidave të sigurisë. Për më tepër, në vitet 1990, Kroacia ishte pjesëmarrëse e drejtpërdrejtë në konfliktet e armatosura që pasuan shpërbërjen e Jugosllavisë socialiste dhe fitoi një luftë shumë të vështirë për pavarësinë dhe integritetin e saj territorial. Prandaj, Kroacia tradicionalisht monitoron nga afër situatën e sigurisë në Ballkanin Perëndimor, veçanërisht proceset dhe ngjarjet që lidhen me Serbinë.
Çdo vit, SOA publikon një “Javno izvješće” (Raport Publik), një raport të detajuar në të cilin shërbimi analizon kërcënimet e sigurisë në kontinentin evropian, në Ballkanin Perëndimor dhe në vetë Kroacinë. Raporti i këtij viti sistematizon një sërë sfidash relevante në rajon që dobësojnë sigurinë evropiane, nga sulmet kibernetike dhe fushatat e dezinformimit deri te spiunazhi dhe aktivitetet subversive.
Ndikimi Hibrid në Rajon — Rus dhe Serb
Shërbimi i inteligjencës kroate identifikon qartë burimet kryesore të ndikimit hibrid dhe masave destabilizuese në Ballkanin Perëndimor: Moskën dhe Beogradin. Në thelb, raporti thekson se Rusia dhe Serbia veprojnë me sinergji, duke përforcuar ndikimin e njëra-tjetrës, gjë që demonstrohet qartë nga shembujt e dhënë.
Arrestimi i një sabotatori rus në Bosnjë
Në korrik 2024, tre pako në tre vende evropiane – Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar dhe Poloni – u përfshinë nga flakët. Zjarri i parë ndodhi në aeroportin e Leipzigut në Gjermani. Pakoja u ndez në pistë para se të mund të ngarkohej në një aeroplan. Në Mbretërinë e Bashkuar, zjarri ndodhi pasi një aeroplan mallrash u ul në periferi të Birminghamit. Mediat polake raportuan për një zjarr në një kamion shërbimi korrieri pranë Varshavës. Thomas Haldenwang, kreu i atëhershëm i Zyrës Federale të Gjermanisë për Mbrojtjen e Kushtetutës, deklaroi se nëse pakot do të kishin marrë flakë në mes të fluturimit, kjo “do të kishte çuar në një rrëzim” (të aeroplanit – Red.).
Zyrtarët evropianë shprehën menjëherë dyshimet e tyre se Rusia ishte pas këtyre akteve. “Si Ministër i Punëve të Jashtme, kam informacion se Federata Ruse është pas përpjekjeve për sabotim si në Poloni ashtu edhe në vendet tona aleate”, u tha gazetarëve në atë kohë Ministri i Jashtëm polak Radosław Sikorski.
Në gusht të të njëjtit vit, shërbimet speciale polake filluan të gjurmonin sabotatorët rusë. Njëri prej tyre, Aleksandr Bezrukavy, u fsheh nga shërbimet e inteligjencës evropiane për më shumë se tre muaj.
Sipas një hetimi nga gazeta britanike The Guardian, Bezrukavy planifikonte të kthehej në Rusi, duke pasur një biletë për një fluturim nga Serbia. Planet e tij u penguan nga oficerët e inteligjencës dhe zbatimit të ligjit boshnjakë, të cilët e arrestuan atë në qytetin Bosanska Krupa pranë kufirit kroat në nëntor 2024. Tre muaj pas arrestimit të tij, Aleksandr Bezrukavy u ekstradua në Poloni, ku u akuzua për koordinimin e akteve të sabotimit në Poloni dhe vende të tjera evropiane.
Vendndodhja e arrestimit (Bosnja dhe Hercegovina) dhe destinacioni (Serbia) i sabotatorit nuk janë të rastësishme. Ato konfirmojnë edhe një herë se aktorët e jashtëm, kryesisht Rusia, mbështeten në Ballkanin Perëndimor si një “pikë e verbër” për Evropën dhe NATO-n, ku agjentët e tyre mund të fshihen pa pengesa. Duke marrë parasysh shembuj të tjerë të theksuar në raportin e SOA-s, nuk ka dyshim se Bezrukavy do të kishte gjetur lehtësisht strehim në Serbi.
Zhvendosja e diplomatëve rusë
Ishte në Serbi që diplomatët rusë gjetën një strehë të sigurt pas dëbimit të tyre masiv nga një numër shtetesh anëtare të Bashkimit Evropian dhe disa vende të tjera në rajon (përfshirë Malin e Zi). Raporti i inteligjencës kroate thotë: “Rusia ka forcuar praninë e saj të inteligjencës në Serbi, konkretisht me përfaqësuesit e sistemit të inteligjencës të cilët më parë ishin dëbuar nga vendet e BE-së, ku ata më parë kishin kryer fshehurazi aktivitete inteligjence nën mbulesë diplomatike”.
Kjo i referohet dëbimit masiv të stafit diplomatik rus pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia më 24 shkurt 2022. Sipas burimeve të ndryshme, 34 vende evropiane, përfshirë vendet në Ballkanin Perëndimor (Mali i Zi, Kroacia dhe Maqedonia e Veriut), dëbuan rreth 700 diplomatë rusë. Megjithatë, disa prej tyre morën menjëherë pozicione të reja në ambasadat ruse në Serbi dhe Bosnjë e Hercegovinë.
Mbërritja e “të dëbuarve” diplomatikë në Bosnjë e Hercegovinë nuk ishte pa kritika, por Ministri i Jashtëm i BeH-së, Elmedin Konaković, tha në atë kohë: “Fatkeqësisht, kemi mundësi të kufizuara për të reaguar shpejt, në mënyrë efikase dhe të përshtatshme, dhe jemi në një fazë të një studimi të caktuar mbi atë që mund të bëhet fare, jo vetëm në këtë rast, por në të gjitha rastet pasuese”. Kështu, Sarajeva pranoi nevojën për hapa vendimtarë në përgjigje të kërcënimit rus, por deri më sot, nuk dihet asgjë për ndonjë hap të ndërmarrë nga BeH në këtë drejtim. Arsyeja kryesore për këtë situatë në BeH është struktura e saj komplekse e pasluftës e bazuar në Marrëveshjet e Dejtonit. Më saktësisht, Republika Srpska, e udhëhequr nga udhëheqja e saj hapur pro-ruse (si një nga entitetet e BeH), bllokon vazhdimisht çdo masë efektive anti-ruse nga vendi.
Nga ana e saj, Beogradi pranoi pa hezitim diplomatët rusë të dëbuar në përputhje me politikën e deklaruar të Serbisë për “multivektorialitet” dhe neutralitet (ndërsa përcaktoi zyrtarisht qëllimin e fitimit të anëtarësimit në BE, por jo në NATO), dhe së fundmi, një afrim de facto me Rusinë pavarësisht kritikave gjithnjë e më të dukshme nga BE.
Ky afrim është për shkak të mbështetjes së Rusisë për regjimin e Aleksandar Vuçiç, pushteti i të cilit është tronditur dukshëm kohët e fundit nga muaj protestash antiqeveritare që filluan në përgjigje të tragjedisë në Novi Sad në nëntor 2024 (kur 14 persona vdiqën për shkak të shembjes së një tendë në stacionin hekurudhor; qytetarët e zemëruar besojnë se tragjedia u shkaktua nga korrupsioni i sistemit aktual shtetëror në Serbi).
Moska e ndihmon Beogradin jo vetëm me retorikë. Këtë e deklaroi ish-zëvendëskryeministri serb Aleksandar Vulin (meqë ra fjala, një nga politikanët më pro-Kremlin të vendit) në një intervistë me median ruse të propagandës RIA: “Jam shumë mirënjohës ndaj shërbimeve speciale të Rusisë, të cilat na mbështesin gjithmonë në luftën tonë kundër revolucioneve me ngjyra, para së gjithash me informacion.”
Rritja e kontingjentit diplomatik rus në Serbi, i cili përfshin edhe ish-zyrtarë të sigurisë dhe oficerë të inteligjencës, është një avantazh i madh për Beogradin zyrtar, pasi ata mund të përfshihen në shtypjen e protestave antiqeveritare dhe në ofrimin e ndihmës nga ekspertët autoriteteve aktuale serbe në këtë fushë. Në të njëjtën kohë, kjo thellon varësinë e Serbisë nga Rusia dhe padyshim krijon kërcënime sigurie për shtetet fqinje anëtare të BE-së, përfshirë Kroacinë.
Dezinformimi, Kisha Ortodokse Serbe dhe “Bota Serbe”
Raporti i SOA-s i kushton vëmendje edhe operacioneve informative që Rusia dhe Serbia po kryejnë në vendet e Ballkanit Perëndimor. Sa i përket Rusisë, ajo kryesisht i transmeton narrativat e saj përmes botimeve në gjuhën serbe të mediave të saj të propagandës RT (RT Balkans) dhe Sputnik. Siç thekson raporti i inteligjencës kroate, këto media “shërbejnë për të përhapur narrativa pro-ruse dhe anti-perëndimore në Ballkanin Perëndimor”. Serbia, nga ana tjetër, përhap ndikimin e saj kryesisht përmes ideologjisë së “Botës Serbe” (Srpski svet), të cilën ekspertët e SOA-s e përcaktojnë si “një kopje të konceptit rus të veprimeve hibride dhe levave të ndikimit mbi shtetet fqinje” – e ashtuquajtura “Bota Ruse” (Русский мир).
Në këtë kontekst, Kisha Ortodokse Serbe (SOC) luan një rol kryesor. “Përveç rolit të saj fetar, SOC ka ndikim të rëndësishëm politik kombëtar dhe rajonal. Në segmentin politik, udhëheqja e SOC mbështet dhe promovon konceptin e ‘Botës Serbe’, duke theksuar veçanërisht Bosnjën dhe Hercegovinën, Malin e Zi dhe Kosovën si pjesë të kësaj hapësire (serbe – Red.)”. Vlen të përmendet se Kisha Ortodokse Serbe nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, të shpallur në vitin 2008, dhe Kisha Ortodokse Serbe në Mal të Zi (konfesioni më i madh në vend) vazhdimisht mohon ekzistencën e malazezëve si komb i veçantë dhe është skeptike ndaj pavarësisë së Malit të Zi në përgjithësi (e rivendosur përmes një referendumi në vitin 2006).
Si shembull i aktiviteteve të Kishës Ortodokse Serbe, Agjencia Kroate theksoi Asamblenë e Parë Kombëtare Gjithë-Serbe, të titulluar “Një Popull, Një Asamble – Serbia dhe Serbia” (Republika Srpska është një nga dy entitetet në BeH – Red.). Ngjarja u organizua në nivelet më të larta fetare dhe politike më 8 qershor 2024, në Beograd. Në të morën pjesë një numër i madh politikanësh, artistësh, figurash publike dhe zyrtarësh të kishës serbe nga Serbia dhe vendet fqinje (përfshirë kryetarin aktual të parlamentit malazez dhe kreun e partisë “Demokracia e Re Serbe”, Andrija Mandić). Gjatë kësaj ngjarjeje, pjesëmarrësit miratuan një deklaratë që përcakton qëndrimet dhe qëllimet e përbashkëta të “popujve të Serbisë dhe (Republikës) Srpska”. Kjo përfshin kundërshtimin e “asimilimit” të serbëve në shtetet e rajonit, refuzimin kategorik për të njohur pavarësinë e Kosovës dhe rezistencën ndaj rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së mbi gjenocidin në qytetin boshnjak të Srebrenicës. Asambleja Gjithë-Serbe bëri thirrje gjithashtu për “bashkëpunim më të ngushtë midis kishës dhe organeve shtetërore për çështjet kyçe”.
Kështu, Kisha Ortodokse Serbe është aktualisht një institucion fetar me kapital të konsiderueshëm politik dhe një qëllim që pothuajse plotësisht korrespondon me qëllimet e politikës së jashtme të autoriteteve aktuale serbe të udhëhequra nga Aleksandar Vuçiç, kryesisht “bashkimin e serbëve në shtetet fqinje, veçanërisht në Bosnjë dhe Hercegovinë, Mal të Zi dhe Kosovë, nën ombrellën e vetme politike të Beogradit zyrtar”, vëren SOA në raportin e saj analitik.
Sulmet Kibernetike Ndaj Infrastrukturës Kroate
Sulmet në hapësirën kibernetike janë një nga disa kërcënime të përshkruara në raport me të cilat Kroacia është përballur drejtpërdrejt në territorin e saj. Raporti i SOA-s thotë se vitet e fundit, ka pasur një trend të qartë të rritjes së numrit dhe frekuencës së sulmeve kibernetike ndaj infrastrukturës shtetërore të IT-së të Kroacisë. Që nga viti 2022, numri i sulmeve të tilla kibernetike është pothuajse dyfishuar, dhe objektivat kryesore janë organet shtetërore kroate dhe objektet e infrastrukturës kritike.
“Dy të tretat e sulmeve më të mëdha kibernetike ndaj objektivave në Kroaci u kryen nga grupe të sponsorizuara nga shteti rus”, thotë raporti.
SOA veçmas citon shembullin e një sulmi ndaj Spitalit Klinik Qendror Universitar në Zagreb (KBC Zagreb). Sulmi u krye nga grupi LockBit, kundër themeluesit të të cilit, Dmitry Khoroshev, Shtetet e Bashkuara vendosën sanksione në maj 2024. LockBit është i vendosur në Rusi. Sulmuesit arritën të vidhnin një sasi të konsiderueshme të të dhënave personale dhe të çaktivizonin pajisjet mjekësore. Si rezultat i këtij incidenti, menaxhmenti i spitalit madje i ridrejtoi disa pacientë në institucione të tjera mjekësore në Zagreb.
Shërbimi i inteligjencës kroate deklaroi se të dhënat e vjedhura u gjetën dhe u kthyen me sukses, dhe funksionimi i plotë i institucionit u rivendos brenda 24 orëve.
Kërcënime të Tjera (Mbi)Rajonale
Raporti i SOA-s përqendrohet gjithashtu në sfidat me të cilat përballet Kroacia, së pari, si anëtare e Bashkimit Evropian, dhe së dyti, si fqinje e Ballkanit Perëndimor (Kroacia zakonisht shmang identifikimin e saj me këtë rajon, duke u pozicionuar zyrtarisht si një vend i Evropës Qendrore dhe Mesdheut – Red.).
Ndër këto kërcënime janë radikalizimi fetar dhe politik, migrimi i paligjshëm në BE dhe sfidat ekonomike, kryesisht të lidhura me krimin e organizuar.
Radikalizimi
SOA pranon se “nuk ka organizata terroriste që veprojnë në territorin e Republikës së Kroacisë” dhe rreziku nga grupe të tilla “vlerësohet si i ulët”. Në të njëjtën kohë, SOA e konsideron Ballkanin Perëndimor një burim rreziku në këtë kontekst, pasi një “numër i vogël ndjekësish të xhihadizmit” jetojnë në territorin e shteteve të Ballkanit Perëndimor.
Raporti citon gjithashtu dy shembuj të akteve terroriste: një sulm ndaj një oficeri policie që ruante ambasadën izraelite në Beograd në qershor 2024 dhe një sulm ndaj oficerëve të policisë në qytetin Bosanska Krupa në BeH në tetor të të njëjtit vit. Dihet që sulmuesi i parë ishte një ndjekës i Shtetit Islamik, por nuk ka informacione të ngjashme rreth sulmuesit në BeH. Duhet gjithashtu të theksohet se ky i fundit ishte i mitur në kohën e sulmit.
Së bashku me tezën për praninë e grupeve të veçanta të ndjekësve të islamit radikal në rajon (kryesisht në BeH), Agjencia Kroate njeh gjithashtu ekstremizmin laik (politik) si një kërcënim për sigurinë e saj. “Një pjesë e së djathtës ekstreme politike promovon ideologjinë neonaziste, së bashku me manifestimet e armiqësisë ndaj migrantëve dhe punëtorëve të huaj në Kroaci… ekziston mundësia e incidenteve të izoluara që përfshijnë individë të vetëshpallur të radikalizuar që mund të jenë ose jo të lidhur me grupe ekstremiste”, raporton SOA.
Emigrimi i Paligjshëm dhe Kontrabanda në BE
Nën ndikimin e situatës së paqëndrueshme ndërkombëtare, migrimi i paligjshëm në vendet e Bashkimit Evropian, veçanërisht në Kroaci, po intensifikohet. Kroacia është gjithashtu një vend tërheqës për aktivitete kontrabande, pasi ndodhet në zonën Shengen.
Duke pasur parasysh këtë, SOA vëren se “grupet e armatosura të kontrabandistëve veprojnë në seksione të caktuara të rrugëve të migracionit në Ballkanin Perëndimor” dhe “grumbullimi i një numri të konsiderueshëm migrantësh pranë kufirit kroat, si dhe tranziti nëpër territorin e saj, paraqesin kërcënime për sigurinë në formën e rritjes së rrjeteve të kontrabandës, përplasjeve të ndërsjella midis grupeve të migrantëve, radikalizimit të migrantëve të pakënaqur, përpjekjeve për shkelje masive të dhunshme të kufirit, përhapjes së mesazheve të rreme dhe alarmuese dhe rritjes së grupeve ekstremiste në shoqëri”.
Dobësia Institucionale si Kërcënim për Sigurinë dhe Interesat e Kroacisë në Rajon
Shërbimi i inteligjencës kroate SOA përdor shembuj specifikë në raport për të demonstruar se cenueshmëria kryesore e vendeve të rajonit është, ndër të tjera të përmendura më sipër, paqëndrueshmëria dhe dobësia institucionale dhe/ose politike, e cila nga ana tjetër shkaktohet nga kontradiktat ndërshtetërore, ndëretnike, ndërfetare dhe ndërinstitucionale.
“Ky është një hapësirë që, në kuptimin politik dhe të sigurisë, për shumë vite është karakterizuar nga çështje të pazgjidhura ndërkombëtare dhe ndërshtetërore, zgjidhja e të cilave po përparon me vështirësi dhe ngadalë, pavarësisht përpjekjeve nga BE-ja dhe Shtetet e Bashkuara. Në të njëjtën kohë, procesi i integrimit evropian është shumë i ngadaltë ose ka ngecur”, shkruajnë analistët e SOA-s për rajonin.
Agjencia e përshkruan përfshirjen e Kroacisë në këtë kontekst si shumëdimensionale, pasi vendi tradicionalisht ka “interesa të dukshme kombëtare, ekonomike, të sigurisë, tregtisë, transportit dhe të tjera” në Ballkanin Perëndimor. Jo më pak e rëndësishme është dëshira e Zagrebit për të siguruar interesat e pakicës kroate në vendet fqinje të rajonit, veçanërisht në BeH, ku kroatët janë një nga tre popujt përbërës, por, ndryshe nga serbët, nuk kanë entitetin e tyre (ata janë në një Federatë të përbashkët të Bosnjës dhe Hercegovinës me boshnjakët myslimanë).
Si shtet anëtar i BE-së, Kroacia ka ndikim të konsiderueshëm mbi vendet kandidate (të gjitha vendet në rajon, përveç Kosovës, kanë statusin e vendeve kandidate të BE-së – Red.). Duke qenë fqinje e këtyre shteteve, Kroacia është vërtet e interesuar për integrimin e tyre të suksesshëm në BE (veçanërisht Mali i Zi, i cili aktualisht është lider rajonal në këtë proces). Dhe është në shembullin e Malit të Zi që SOA shpreh kundërshtimin parimor të Zagrebit ndaj tendencave anti-evropiane në jetën politike të vendeve të rajonit:
“Partitë radikale pro-serbe janë pjesë e koalicionit aktual qeveritar. Qeveria malazeze po përpiqet të demonstrojë orientimin dhe angazhimin e saj evropian ndaj politikave dhe vlerave të përbashkëta evropiane, por ndikimi i forcave politike pro-serbe me pikëpamje nacionaliste dhe anti-perëndimore mund të ndikojë negativisht në procesin e integrimit evropian të vendit, si dhe në marrëdhëniet e Malit të Zi me vendet anëtare të BE-së.”
Prandaj, interesi strategjik i Zagrebit është promovimi i mëtejshëm i vazhdueshëm i integrimit evropian të shteteve të Ballkanit Perëndimor, si dhe kundërshtimi i ndikimit të dëmshëm të jashtëm që ndikon negativisht në këtë proces. Siç është theksuar në raportin e fundit të SOA-s, “çdo paqëndrueshmëri e konsiderueshme në rajonin e Ballkanit Perëndimor ka pasojat e saj për sigurinë kombëtare dhe interesat e Kroacisë”.
Përfundime
- Qëllimi i raportit të SOA-s është të njohë publikun me sfidat e sigurisë me të cilat përballen aktualisht Kroacia, Ballkani Perëndimor dhe BE-ja.
- Ndikimi hibrid i Rusisë dhe Serbisë në Ballkanin Perëndimor vazhdon, dhe vendet po forcojnë bashkëpunimin e tyre të inteligjencës dhe diplomatikës. Kanalet kryesore të ndikimit të informacionit janë media ruse dhe serbe, si dhe Kisha Ortodokse Serbe si një strukturë fetare dhe politike shumë me ndikim.
- Grupet e hakerave të mbështetura nga Rusia kryejnë rregullisht një numër të konsiderueshëm sulmesh kibernetike, veçanërisht në infrastrukturën shtetërore të IT-së (përfshirë infrastrukturën kritike), gjë që krijon rreziqe për sigurinë kombëtare të Kroacisë dhe shteteve të tjera anëtare të BE-së.
- Ballkani Perëndimor është një rrugë e rëndësishme tranziti për migrantët e paligjshëm në Bashkimin Evropian, gjë që kontribuon në forcimin e rrjeteve të kontrabandës dhe rreziqet e radikalizimit që ndikojnë drejtpërdrejt në sigurinë kombëtare të Kroacisë dhe stabilitetin socio-politik të vendit.
- Paqëndrueshmëria politike dhe dobësia institucionale në vendet e Ballkanit Perëndimor krijojnë një mjedis të favorshëm për ndikime të jashtme shkatërruese dhe ngadalësojnë procesin e integrimit evropian (Mali i Zi përmendet si një shembull i mrekullueshëm i kësaj).
