Hyrje: “Sot Vuçiqi dhe Dikoviqët e tij tregojnë përralla për partizanët e vitit 1918, ndërsa harrojnë ato të vitit 1945. Flasin për fitore që nuk kanë ndodhur, dhe heshtin për disfatat që i organizuan çetnikët. Ndërtojnë monumente për humbjet dhe harrojnë heronjtë. Ushqejnë barërat e këqija të fashizmit, ndërsa shuajnë zjarrin e antifashizmit. Në një vend ku historia shkruhet sipas interesit të pushtetit – liria bëhet një trillim. Sepse kur i përjashton partizanët nga librat shkollorë dhe fut në to çetnikët – gjithçka lejohet.”
Imagjinoni një gjeneral të ushtrisë serbe duke ju thënë se partizanët po depërtonin në Frontin e Selanikut. Po, në vitin 1918 – gati tri dekada para se ata partizanë të ekzistonin vërtet. Jo, kjo nuk është një skeç nga emisioni “Lista më e Mirë e Surrealistëve”, por një deklaratë reale nga ish-Shefi i Shtabit Ljubiša Diković, dhënë më 9 maj 2024, në Ditën e Fitores.
Dhe askush nuk qeshi.
Sepse kur jeton në një vend ku historia shkruhet me porosi dhe fshihet sipas nevojës, e qeshura bëhet luks. Serbia nuk e rishikon më historinë – ajo e shtrembëron, e përdredh dhe e keqpërdor. Me ndihmë nga brenda, por edhe me mbështetje dashakeqe nga jashtë. Dhe të gjithë e dimë emrin e kësaj ndihme: Rusia.
Deri ku mund të shkojë kjo çmenduri?
Sipas kësaj logjike, “Çlirimi i Beogradit” shënon ditën kur çetnikët, me ndihmën e një lloj “ushtrie ruse”, çliruan qytetin – jo Ushtria e Kuqe, e përbërë nga ukrainas dhe popuj të tjerë. Dita e fitores mbi fashizmin kthehet në ditë të barazimit mes xhelatëve dhe viktimave. Operacioni Halliard – një operacion tremujor për evakuimin e pilotëve aleatë – shitet si e gjithë Lufta e Dytë Botërore. Çetnikët, që atëherë bashkëpunuan me pushtuesit dhe luftuan luftë civile kundër partizanëve, sot paraqiten si çlirimtarë.
Dokumentet? Masakrat? Raportet aleate? S’kanë rëndësi. E rëndësishme është ndjenja. Dhe ndjenja është: “Populli ynë ndihmoi amerikanët, prandaj ishim në anën e duhur.” Në anën e kujt, saktësisht? Të atij që firmosi marrëveshje me nazistët, përndoqi komunistët dhe masakroi civilë?
Ljubiša Diković nuk është përjashtimi. Ai është simptomë.
Një simptomë e një shteti që kujdeset për monumentet e Luftës së Parë Botërore, ndërsa ato të LOB-it i lë të mbulohen nga barërat e këqija.
Ku monumenti i Ljuba Čupić – njeriut që qeshi përballë vdekjes – sot shihet si provokim, ndërsa shkolla e sheshe të reja marrin emra si Drazha Mihailović. Ku Sutjeska është kthyer në shaka, e Ravna Gora në vend të shenjtë.
Në këtë botë, ku “pajtimi” nënkupton dorëzim përballë fashizmit, asgjë s’është më e palogjikshme. Sepse logjika tashmë është armik i regjimit.
Dhe si ecin punët? Me heshtjen dhe bekimin e Rusisë.
Ky nuk është vetëm një vepër vendase, por bashkëprodhim me Rusinë. Emrat e prodhuesve rusë shfaqen në titrat e fundit.
Kushtojini vëmendje këtyre fakteve:
- Çdo 9 maj, ambasada ruse në Beograd organizon “Regjimentin e Pavdekshëm” – një eksport rus i revizionizmit historik. Filloi si përkujtim, po përfundon si paradë ideologjike.
- Sputnik Serbia dhe RT Balkans barazojnë vazhdimisht partizanët me çetnikët në artikujt e tyre, lavdërojnë Drazhën, madhërojnë Nediçin dhe e paraqesin antifashizmin si një “gënjeshtër komuniste”.
- Maria Zakharova, zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme Ruse, tha para dy vitesh:
“Serbia dhe Rusia kanë një mision të përbashkët historik – luftën kundër falsifikimit të historisë.”
Përkthim: do ta shkruajmë historinë bashkë – sipas Putinit dhe Vuçiqit. Pa Titon, pa partizanë. Vetëm çetnikët, Halliardi dhe një Beograd imagjinar i vitit 1918, ku Gagarini marshon dhe Shën Sava përshëndet. Distopi, siç është.
Dhe Republika Srpska ka rolin e vet – një hologram parashtetëror historik.
Sot në Republikën Srpska, 9 janari festohet si “Dita e Republikës”, edhe pse është dita e fillimit të spastrimit etnik. Ndërkohë, 25 maji – kur partizanët ndaluan zbarkimin në Drvar dhe shpëtuan Titon dhe LNÇ-në – po harrohet.
Në shkolla nuk flitet për partizanët, por për “ushtrinë serbe” të ëndrrave dhe “dy lëvizje çlirimtare”. Mediat promovojnë idenë se çetnikët u shpallën gabimisht bashkëpunëtorë. Dhe në Beograd, Vuçiq, bashkë me klerin e Kishës Ortodokse Serbe, vendos kurora në varrezat e viktimave të Luftës së Parë Botërore – por nuk shkon në Tjentište. Sepse pse t’u kujtohet njerëzve që luftën e udhëhoqën komunistët, ndërsa Kisha Ortodokse ishte në anën tjetër?
Pse i shqetësojnë partizanët Serbinë?
Sepse janë kujtesë. Sepse dëshmojnë dhe tregojnë se kush ishin palët në Luftën e Dytë Botërore.
Na kujtojnë se Serbia heshti në vitin 1941, bashkëpunoi me pushtuesit dhe ngriti kampe për hebrenjtë dhe romët. Na kujtojnë se kryengritjet e para nisën nga antifashistët, jo nga “ushtarët serbë”. Na kujtojnë se çetnikët e Drazhës masakruan civilë – jo vetëm forcat naziste.
Dhe për këtë arsye duhet të harrohen. Ose më keq – të barazohen me çetnikët. Kështu lind “pajtimi i dy lëvizjeve antifashiste”, ku njëra çliroi Jasenovacin, e tjetra kreu masakra në Plevla, Foça dhe Gorazhde.
Në një ambient të tillë, liria është e përkohshme dhe fashizmi pret vetëm një bekim të ri.
Tonino Picula dhe “mbeturinat e qelbura nga BE-ja”
Tonino Picula u përfshi në këtë histori. Eurodeputeti që – imagjinoni skandalin – propozoi një minutë heshtje për viktimat e Novi Sadit. Dhe tha hapur: Serbia nuk do të hyjë në BE pa vendosur sanksione ndaj Rusisë.
Sanksione ndaj Rusisë? Serbia nuk lejon këtë!
Vuçiqi e quajti “djalë kroat për punë” dhe “njeri të pasjellshëm”. Vulin shtoi: “mbeturinë ustahe”. Vuçiqeviç e cilësoi “mbeturinë të qelbur”. Dhe gjithë kjo, vetëm pse tha se Serbia nuk mund të jetë në sallonin e Brukselit dhe në ekskavatorin e Moskës njëkohësisht.
Por problemi nuk është te Picula. Ai është thjesht një letër lakmusi. Problemi është se i gjithë regjimi – nga televizioni Pink deri te Patriarkana – është kthyer në një vrimë të zezë ku humbet e vërteta historike. Dhe problemi ndoshta më i madh është se as opozita serbe nuk e sheh këtë si problem. Nëse do të mundnin, do të ishin një Vuçiq më i madh se vetë Vuçiqi.
Fronti i Selanikut, sërish nga fillimi
Sot, Vuçiqi dhe Dikoviqët e tij tregojnë përralla për partizanët e vitit 1918, dhe harrojnë ata të vitit 1945. Flasin për fitore që s’kanë ndodhur dhe heshtin për disfatat që i organizuan çetnikët.
Ndërtojnë monumente për disfatat, harrojnë heronjtë.
Ushqejnë barërat e këqija të fashizmit, shuajnë zjarrin e antifashizmit.
Në një vend ku historia shkruhet sipas pushtetit – liria bëhet një iluzion.
Sepse kur përzë partizanët nga klasat dhe fut çetnikët në libra – gjithçka është e lejueshme.
Si përfundim: Kush nuk e njeh të vërtetën, do ta përsërisë krimin
Të dashur lexues, ky nuk është një artikull për të kaluarën. Ky është një paralajmërim për të ardhmen. Nëse lejojmë që historia të bëhet përrallë, ajo përrallë do të përfundojë me një kapitull të përgjakshëm.
Nëse harrojmë se fashizmi u mund në vitin 1945, do të përballemi me një 1941 të re.
Dhe për aq kohë sa partizanët janë të padëshiruar dhe çetnikët kthehen në model – ne nuk jemi një shoqëri që lufton për të vërtetën, por që e varros atë.
Dhe kur e vërteta varroset – e dini se çfarë mbin nga ajo tokë.
Fashizëm. Përsëri. Vetëm me ngjyra dhe me bekimin e KOS-it, Moskës dhe Beogradit.
Dragan Bursać. Profesor i filozofisë, kolumnist dhe gazetar (BeH).
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
