Të shtunën u mbajt protesta më e madhe në historinë moderne të demokracisë serbe. Për pesë muajt e fundit, Serbia ka përjetuar një valë pakënaqësie publike pas rastit kur 15 njerëz vdiqën në një stacion hekurudhor të rinovuar në Novi Sad.
Studentët po udhëheqin protesta kundër korrupsionit që janë përhapur në qytetet kryesore në të gjithë Serbinë dhe kanë përfshirë të gjitha shtresat e popullsisë. Studentët kërkojnë që të bëhen publike të gjitha dokumentet për rindërtimin e stacionit të Novi Sadit, të arrestohen përgjegjësit për 15 vdekjet dhe të hiqet përgjegjësitë penale për protestuesit. Ata i kërkojnë gjithashtu qeverisë të reformojë arsimin e lartë.
Protesta e madhe në Beograd filloi si një tubim paqësor, para se të shpërthenin disa incidente. Një shpërthim ndodhi gjatë një vigjilje për viktimat e Novi Sadit. Ka raporte të pakonfirmuara se autoritetet përdorën një armë zanore (pajisje sonike) kundër protestuesve, pasi shpërthimi shkaktoi panik në turmë, duke e shpërndarë në mënyrë efektive. Siç pritej, autoritetet i mohuan akuzat.
Pas kësaj, organizatorët hoqën jelekët e tyre reflektues, duke pranuar se nuk mund të garantonin sigurinë publike në këtë ngjarje, gjë që i dha fund protestës së studentëve në Beograd.
Më herët, studentët serbë bënë thirrje për një protestë paqësore dhe theksuan se ata nuk kërkojnë të luftojnë qeverinë apo të largojnë presidentin, Aleksandar Vuçiq nga detyra. Një udhëheqës autokratik pro-rus, Vuçiq shihet si dikush që përpiqet të ulet në dy karrige në të njëjtën kohë, pasi ai gjithashtu tenton të mbajë marrëdhënie të mira me Uashingtonin dhe Brukselin.
Presidenti Vuçiq pretendon se autoritetet serbe i kanë përmbushur të gjitha kërkesat e parashtruara nga studentët dhe se protesta në fund kishte për qëllim të niste një “revolucion me ngjyra” dhe ta rrëzonte atë me mbështetjen e Perëndimit.
Serbët në përgjithësi qëndrojnë kundër konceptit të “revolucioneve me ngjyra”, njëlloj si ato që shiheshin më parë në Gjeorgji, Ukrainë dhe Kirgistan në fillim të viteve 2000, pasi ato shihen si grusht shteti të nxitur nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian. Kjo narrativë ka dominuar Serbinë si rezultat i përpjekjeve të propagandës së mediave ruse dhe ndikimit të përgjithshëm të Moskës në Ballkanin Perëndimor.
Studentët besojnë se gjyqësori dhe organet e tjera qeveritare në Serbi mund të përmirësohen pa hequr regjimin autoritar të Aleksandar Vuçiqit. Studentët mendojnë gjithashtu se politikanët e opozitës serbe janë komprometuar apo kanë axhendat e tyre, prandaj protestuesit nuk janë të gatshëm t’i kenë ata në bord gjatë protestave.
Studentët nuk shohin asnjë mundësi për të formuar një qeveri të përkohshme eksperte që do të organizonte zgjedhje të lira dhe demokratike. Dhe këtu është një moment “Catch-22”: studentët kanë de facto fuqi dhe ndikim qytetar, duke zgjedhur të mos e shfrytëzojnë atë në arenën politike dhe në parlamentin serb, Kuvendin Popullor.
Autoritetet po përpiqen të minojnë protestat me arrestime selektive. Në muajt e fundit, partia e Vuçiqit ka mbledhur banditë nga bota e krimit për të sulmuar aktivistët dhe për t’i përplasur me makina në rrugë, një taktikë që i ngjan shumë asaj të përdorur nga qeveria e famëkeqit Vitkor Janukoviçit në Ukrainë në vitin 2014, i cili gjithashtu punësoi të ashtuquajturit titushky për të njejtat arsye.
Megjithatë, këto lëvizje vetëm sa e kanë përshkallëzuar situatën.
Varianti serb i titushky-ve luan një rol shumë më të rëndësishëm për Aleksandar Vuçiqin sesa luajtën banditët ukrainas për sundimin e Janukoviçit në Ukrainë. Gjatë 12 viteve të fundit, regjimi i Vuçiqit ka punësuar banditë për të ushtruar presion ndaj votuesve gjatë zgjedhjeve ose për t’i frikësuar aktivistët në mitingjet antiqeveritare.
Pavarësisht të dhënave kriminale, titushky serb përfundimisht gjeti punë në kompanitë shtetërore dhe vulosi kontrata fitimprurëse me qeverinë për bizneset e tyre private. Lidhjet e ngushta midis autoriteteve dhe rrjeteve kriminale si pjesë e korrupsionit sistemik është një nga arsyet e pakënaqësisë masive publike.
Incidentet në protestën e së shtunës në Beograd dyshohet se u provokuan nga banditët e Vuçiqit, të cilët kishin ngritur një kamp në mes të parlamentit serb dhe rezidencës presidenciale disa ditë më parë, padyshim me miratimin e ligjzbatuesve.
Tani duket se qeveria serbe ia doli të minojë protestën më të madhe të studentëve, duke dërguar një mesazh se autoritetet nuk do të bëjnë kompromise – duke përfshirë formimin e një qeverie të përkohshme. Ata gjithashtu e bënë të qartë se janë plotësisht dakord me përdorimin e forcës, përfshirë armët moderne, kundër protestuesve.
BE-ja ka qenë prej kohësh pasive në reagimin ndaj protestave në Serbi, megjithëse regjimi i Vuçiqit ka përdorur dhunë kundër aktivistëve që nga fillimi i këtyre tubimeve. Nga ana e Brukselit, reagimi ndaj protestave serbe ka qenë shumë më i përmbajtur se ai ndaj protestave që po vlonin në Gjeorgji në të njëjtën kohë.
Tradicionalisht, një protestë në Serbi ka të bëjë me grumbullimin në një vend publik ose shëtitjen përreth zonës për disa orë. Këtu nuk bëhet fjalë për ngritjen e kampeve me tenda afatgjata, siç ishte rasti gjatë “Revolucionit Portokalli” ose “Revolucionit të Dinjitetit” të Ukrainës. Ukrainasit e dinë recetën: Do të qëndrojmë derisa të bjerë diktatori.
Shumë aktivistë serbë që mbërritën në Beograd të shtunën prisnin që protesta masive përfundimisht do të çonte në fundin e sundimit të Aleksandar Vuçiqit. Diçka e ngjashme ndodhi edhe në vitin 2000, kur regjimi i Sllobodan Millosheviqit u përmbys nga protesta relativisht paqësore. Por në atë kohë, aktivistët morën selinë e parlamentit, si dhe forcat e ushtrisë dhe policisë ishin në anën e popullit.
Megjithatë, nuk ka dyshim se Vuçiq po humbet mbështetjen masive të publikut që gëzonte dikur, dhe daljet e tij të fundit në media e largojnë nervozizmin e tij në këtë drejtim.
Studentët serbë që drejtojnë protestat 2024-2025 nuk po i shohin ndryshimet politike si zgjidhje, ndërsa pretendojnë se do të vazhdojnë të dalin në rrugë derisa autoritetet të përmbushin të gjitha kërkesat e tyre. Ndërkohë, analistët pretendojnë se shtegu i korrupsionit që bëri rinovimin e stacionit hekurudhor të Novi Sadit mund të çojë në të vërtetë në zyrën e presidentit serb.
Boris Varga. Serbian political scientist and journalist.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
