Prania e Kinës në Ballkanin Perëndimor është e dukshme, por mjaft e shpërndarë në mënyrë të pabarabartë. Në kontekstin e përgjithshëm, mund të flasim për pjesëmarrjen e Kinës në projekte të caktuara infrastrukturore dhe energjetike dhe bashkëpunim kulturor pa ndikim të rëndësishëm në politikë dhe siguri, në rastin e Serbisë flasim për një partneritet strategjik të gjerë dhe të zhvilluar.
Për Bashkimin Evropian, ndikimi i Kinës në rajon është një sfidë që po bëhet gjithnjë e më e vështirë për t’u adresuar siç duhet.
Kontekst
Në vitin 2012, Kina dhe 16 vende të Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore themeluan nismën e bashkëpunimit ekonomik 16+1. Shqipëria, Bullgaria, Bosnja dhe Hercegovina, Letonia, Lituania, Maqedonia e Veriut, Polonia, Rumania, Serbia, Sllovakia, Sllovenia, Kroacia, Republika Çeke, Mali i Zi, Hungaria dhe Estonia iu bashkuan projektit. Greqia u bë pjesë e projektit në vitin 2019, duke e kthyer atë në 17+1.
Pothuajse çdo vit, Kina do të organizonte samite në një përpjekje për të zhvilluar bashkëpunimin me anëtarët e nismës – përmes investimeve në infrastrukturë dhe teknologji.
Formati “16/17+1” u iniciua për një tjetër projekt strategjik të politikës së jashtme kineze, që është One Belt, One Road, i cili më vonë u bë më i njohur si Belt and Road.
Brezi Ekonomik i Rrugës së Mëndafshit, bazuar në parimin e rrugës së lashtë tregtare që lidhte Lindjen dhe Perëndimin shekuj më parë, u lançua në vitin 2013. Dhjetë vjet më pas, më shumë se 120 vende dhe pothuajse 30 organizata ndërkombëtare i janë bashkuar projektit.
16/17+1 u bë një komponent i planit strategjik të Pekinit për të zhvilluar lidhjet e Kinës me Evropën dhe për të rritur praninë e Kinës atje, dhe Ballkani Perëndimor u bë pjesë e këtij procesi gjeopolitik.
Asgjë nuk ka ndryshuar për Ballkanin Perëndimor edhe pasi Lituania u tërhoq nga projekti në maj 2021, dhe Letonia dhe Estonia ndoqën shembullin në gusht 2022.
Formati “16/17+1” u iniciua për një tjetër projekt strategjik të politikës së jashtme kineze, që është One Belt, One Road, i cili më vonë u bë më i njohur si Belt and Road.
Brezi Ekonomik i Rrugës së Mëndafshit, bazuar në parimin e rrugës së lashtë tregtare që lidhte Lindjen dhe Perëndimin shekuj më parë, u lançua në vitin 2013. Dhjetë vjet më pas, më shumë se 120 vende dhe pothuajse 30 organizata ndërkombëtare i janë bashkuar projektit.
16/17+1 u bë një komponent i planit strategjik të Pekinit për të zhvilluar lidhjet e Kinës me Evropën dhe për të rritur praninë e Kinës atje, dhe Ballkani Perëndimor u bë pjesë e këtij procesi gjeopolitik.
Asgjë nuk ka ndryshuar për Ballkanin Perëndimor edhe pasi Lituania u tërhoq nga projekti në maj 2021, dhe Letonia dhe Estonia ndoqën shembullin në gusht 2022.
Aktualisht nuk ka një fluks të konsiderueshëm të petrodollarëve kinezë në qarqet politike shqiptare. Në dekadat e fundit, Tirana ka ndjekur një politikë të qartë pro-perëndimore, aq më tepër, pro-amerikane, dhe kompanitë individuale kineze, madje edhe ato kaq të fuqishme, dukej se nuk mund ta ndryshonin këtë. Në të njëjtën kohë, nuk mund të supozohet se investitorët kinezë janë krejtësisht të papunë në fusha që janë shumë pak të lidhura me biznesin e naftës, dhe shumë pak – me promovimin e interesave të Kinës. Për shembull, Bankers Petroleum mbështet projektet e drejtuara nga Instituti Konfuci në Tiranë.
Aktualisht Shqipëria nuk do të tërhiqet nga projektet e Pekinit në Europë. Të paktën kështu pretendon Edi Rama.
Bosnje dhe Hercegovinë
Kina ka investuar rreth 3 miliardë dollarë në Bosnje dhe Hercegovinë, duke përfshirë investime me vlerë 610 milionë dollarë nga viti 2019 deri në 2021 dhe 2,44 miliardë dollarë kredi nga viti 2010 deri në 2022. Për më tepër, bëhet fjalë për të dyja pjesët e Bosnjës dhe Hercegovinës, si Republika Serbe dhe Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës. Është domethënëse që Instituti Konfuci punon si në Banja Luka (RS) ashtu edhe në Sarajevë (Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës).
Investimet dhe huatë kineze në Bosnjë dhe Hercegovinë synojnë kryesisht sektorët e transportit, energjisë dhe prodhimit të çelikut dhe janë mbuluar me skandale lidhur me akuzat për korrupsion, mungesën e transparencës, afatet e thyera dhe disa projekte që kanë dështuar krejtësisht.
Sipas gazetarëve investigativë vendas, politikanët e korruptuar dhe forcat antiperëndimore janë kryesisht të interesuar në tërheqjen e parave kineze. Në fund të fundit, është falë bashkëpunimit të tyre me Kinën që ata mund të vazhdojnë politikën e tyre, duke shpërfillur reformat e kërkuara për integrimin evropian dhe duke marrë para transparente evropiane.
Kosovë
Nuk ka bashkëpunim mes Pekinit dhe Prishtinës, gjë që nuk është për t’u habitur pasi Pekini nuk e njeh pavarësinë e Kosovës dhe Kosova e konsideron Kinën kundërshtare të saj.
Maqedonia Veriore
Perceptimi pozitiv i Kinës është rritur në Maqedoninë e Veriut vitet e fundit, edhe pa investime të konsiderueshme kineze në ekonomi, vetëm përmes “fuqisë së butë” – projekteve të bashkëpunimit kulturor, arsimor dhe mediatik. Procesi u bë aq i dukshëm dhe dallues sa që u krye një studim i veçantë me titullin “Të kuptuarit e mjeteve, narrativave dhe ndikimit të fuqisë së butë kineze në Maqedoninë e Veriut”.
Studiuesit e konsiderojnë Institutin Konfuci si një shtyllë të fuqisë së butë kineze, pasi ai ofron bursa për K&Zh (Kërkim dhe Zhvillim), nënshkruan memorandume bashkëpunimi dhe mban konferenca dhe panaire.
Veçmas, bashkëpunimi mes universiteteve të Maqedonisë së Veriut dhe Kinës është duke u intensifikuar.
Mediat lokale dhanë një kontribut të rëndësishëm në rritjen e ndikimit të Kinës në opinionin publik maqedonas. Një numër gazetash publikojnë rregullisht opeda të shkruara nga ambasadori kinez dhe ndajnë pjesët e botuara fillimisht nga mediat kineze – falë marrëveshjeve për ndarjen e përmbajtjes.
Një fushë tjetër bashkëpunimi është letërsia. Vitet e fundit, në Maqedoninë e Veriut ka pasur një aktivizim shpërthyes të punës përkthimore-botuese, veçanërisht në pjesën e përkthimeve nga gjuha kineze në maqedonisht, ku një pjesë e konsiderueshme e librave janë të destinuara për fëmijë.
Studiuesit thonë se Maqedonia e Veriut është bërë një lloj terreni eksperimental ku Kina studion se si funksionon fuqia e butë kur zbatohet në një shoqëri demokratike.
Kroaci
Ndërtimi i urës Pelješki, një strukturë pothuajse 2.5 km e gjatë që lidhte Kroacinë jugore (rajoni i Dubrovnikut) me pjesën tjetër të vendit, duke anashkaluar kalimin tokësor përmes territorit të Bosnjë dhe Hercegovinës, u bë projekti më i madh i infrastrukturës së vendit në vitet e fundit. Rreth 85% e financimit erdhi nga BE. Megjithatë, tenderi për ndërtimin e urës u fitua në vitin 2018 nga China Road and Bridge Corporation mes konkurrencës së ashpër. Është e qartë se ky nuk është një investim kinez, por një projekt serioz imazhi për Pekinin. Puna u krye me kohë në nivel teknik të cilësisë së lartë. Hapja e urës u bë ngjarja kryesore e Kroacisë në vitin 2022.
Serbia
Serbia është partneri kryesor strategjik i Kinës jo vetëm në rajon, por edhe në mbarë Evropën.
Marrëdhëniet e veçanta midis dy vendeve u zhvilluan pasi një raketë goditi ambasadën kineze në Beograd gjatë një sulmi ajror të NATO-s kundër Jugosllavisë në 1999.
Bashkëpunimi ndërmjet Serbisë dhe Kinës zhvillohet në të gjitha drejtimet pa përjashtim – kulturore, arsimore, tregtare, ekonomike, politike dhe të sigurisë.
Të dy vendet janë zyrtarisht partnerë strategjikë, gjë që përfshin dialog intensiv politik dypalësh dhe shkëmbim vizitash në nivelin më të lartë.
Në vitin 2006, Instituti i Parë Konfuci në Ballkan u hap në Beograd.
Në vitin 2016, një kompani kineze u bë zyrtarisht pronare e një fabrike metalurgjike në Smeredevo.
Kina është bërë partneri më i rëndësishëm tregtar i Serbisë pasi vëllimi i tregtisë dypalëshe në vitin 2022 do të kalojë 6 miliardë dollarë.
Në tetor 2023, Serbia dhe Kina nënshkruan Marrëveshjen e Tregtisë së Lirë, një hap i paprecedentë për një komb evropian.
Kina ka rritur gradualisht praninë e saj në ekonominë e Serbisë gjatë viteve të fundit. Projektet që po zbatohen dhe planifikohen janë mjaft të ndryshme, duke filluar nga një urë mbi Danub për një linjë të re hekurudhore midis Beogradit dhe Budapestit deri në një kontratë 3.2 miliardë euro për përmirësimin e sistemeve të ujërave të zeza në 60 komunitete lokale.
Investimet e huaja direkte të Kinës vitin e kaluar ishin 1.4 miliardë euro, pak më pak se 1.44 miliardë euro të investuara nga Bashkimi Evropian. Deri në fund të vitit 2023, duke pasur parasysh trendin aktual, investimet kineze për herë të parë do të barazojnë shumën totale të investimeve nga të gjitha vendet anëtare të BE-së.
Në të njëjtën kohë, ekziston një dallim thelbësor ndërmjet investimeve kineze dhe atyre evropiane – ndryshe nga Bashkimi Evropian, Kina nuk parashtron kushte për reforma dhe nuk kërkon që Serbia ta njohë de fakto Kosovën. Përkundrazi, Pekini është një mbështetës i vendosur i integritetit territorial të Serbisë dhe, si anëtar i Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i ofron Beogradit mbështetje të besueshme gjatë shqyrtimit të çështjes së Kosovës.
Veçmas duhet theksuar bashkëpunimi ushtarak i dy vendeve. Gjatë dekadës së fundit, Kina i ka ofruar në mënyrë të përsëritur ushtrisë serbe aftësi të ndryshme mbrojtëse: nga pajisjet e IT-së (Teknologjia e Informacionit) deri te gomone, kamionë dhe ekskavatorë.
Bashkëpunimi ndërmjet forcave të armatosura të Serbisë dhe ushtrisë kineze po zhvillohet në drejtime të ndryshme. Këto janë, para së gjithash, bashkëpunimi ushtarako-teknik, si dhe siguria kibernetike, arsimi ushtarak dhe mjekësia luftarake.
Hapi më i dukshëm ishte blerja e armëve nga Beogradi nga Pekini, e cila u bë një përparim për mbrojtjen ajrore serbe – sistemi raketor kundërajror me rreze të mesme FK-3 dhe mjete ajrore pa pilot CH-95 dhe CH-92A, të domosdoshme për luftën moderne. Ushtria serbe u bë pronari i vetëm i sistemit FK-3 në Evropë, i cili është homologu kinez i S-300 rus dhe i Patriotit amerikan.
Aktualisht, Ministria e Mbrojtjes e Serbisë është në negociata me partnerët kinezë për blerjet e reja të platformave pa ekuipazh dhe aftësive të mbrojtjes ajrore.
Serbia mund të shihet si partneri kryesor strategjik i Kinës në Evropë, një postë kineze në kontinentin evropian. Nga ana tjetër, për Beogradin, Pekini është një aleat kryesor që mbështet qëndrimin e Serbisë në arenën ndërkombëtare në lidhje me mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës.
Mali i Zi
Në Malin e Zi fqinj, prania e Kinës nuk është aq gjithëpërfshirëse.
Projekti më i madh kinez në Mal të Zi ishte ndërtimi i autostradës Bar-Boljare.
Në vitin 2014, Mali i Zi mori më shumë se 900 milionë dollarë hua nga Banka e Eksport-Importit të Kinës për të financuar një seksion prej 41 kilometrash të autostradës, e cila do të lidhë qytetin port të Barit me Serbinë fqinje. Kontrata i është dhënë China Road and Bridge Corporation (CRBC) pa tender të hapur.
Edhe pse afati u caktua në fund të vitit 2019, autostrada nuk u hap deri në korrik 2022 dhe qeveria malazeze në Podgoricë e gjeti veten të ngarkuar me borxhe që arrinin më shumë se një të tretën e buxhetit vjetor të vendit. Në fund, Podgorica u detyrua t’i kërkonte BE-së ndihmë për të rifinancuar kredinë dhe përfundoi marrëveshje me Societe Generale franceze, Deutsche Bank të Gjermanisë dhe Merrill Lynch dhe Goldman Sachs me qendër në SHBA.
Ndërtimi i autostradës malazeze u shoqërua me perspektiva negative, të cilat paralajmëruan për një skenar të mundshëm që prona shtetërore apo edhe një pjesë e territorit shtetëror të detyrohet t’i kalojë Kinës. Në fund të fundit, ndërhyrja e partnerëve perëndimorë e shpëtoi Podgoricën nga ky skenar i rastit më të keq.
Megjithatë, problemet që lidhen me ndërtimin e autostradës nuk i shkatërruan marrëdhëniet Kineze-Mali i Zi. Ardhja e presidentit, parlamentit dhe qeverisë së re në vitin 2023 nuk e pengoi bashkëpunimin mes Malit të Zi dhe Kinës. Kreu i emëruar së fundmi i Ministrisë së Ekonomisë të vendit është takuar tashmë me ambasadorin kinez, i cili u zotua për më shumë investime.
Siç deklaroi kreu i parlamentit malazez, Andrija Mandiç në një takim me shefin e misionit diplomatik kinez në Podgoricë, “Mali i Zi aspiron të bëhet sa më shpejt anëtar i plotë i Bashkimit Evropian, por mbetet e përkushtuar për bashkëpunim të mëtejshëm me Kinën”.
Vlen të shtohet se Instituti Konfuci punon me sukses në Mal të Zi dhe është partner i Universitetit Shtetëror në Podgoricë.
Përfundime
Ndikimi i Kinës në rajonin e Ballkanit Perëndimor është në rritje. Rajoni është bërë objektivi i Pekinit për shkak të aftësisë së kufizuar të qeverive për të gjetur para për zhvillimin ekonomik në tregjet perëndimore të kapitalit për shkak të korrupsionit të përhapur dhe njerëzve në pushtet që janë të interesuar për investime të paqarta dhe kushte kreditimi, si dhe për shkak të karakteristikave specifike si p.sh. nostalgjia e njerëzve për të kaluarën socialiste, disponimi antiperëndimor në vendet që u mundën në luftë dhe interesat e veçanta gjeopolitike të vendeve që ende nuk i kanë kapërcyer pasojat e konflikteve të fundit ushtarake.
Për Bashkimin Evropian dhe Perëndimin në përgjithësi, fluksi i parave kineze në Ballkanin Perëndimor, i kombinuar me fuqinë e butë kineze, është një sfidë komplekse. Bollëku i parave që nuk kërkon reforma dhe transparencë do të jetë një faktor që do të bllokojë zbatimin e transformimeve të nevojshme për integrimin evropian. Në të njëjtën kohë, nëse frenimi i integrimit evropian të rajonit vazhdon, problemi i ndërtimit të një urë urë nga Kina në Ballkanin Perëndimor do të bëhet gjithnjë e më i vështirë për t’u zgjidhur.
