Protesti opozicije i aktivista civilnog društva protiv izbornih malverzacija koje organizuju, kako smatraju vlasti, trebalo bi da ostanu dio unutrašnjeg političkog života Srbije, sastavni dio unutrašnje političke debate, kao i faktor neophodnog preobražaja zemlje u evropskim integracijama. Ništa revolucionarno ovde…
Glavni cilj koji su proglašavali učesnici protesta su fer i pošteni izbori bez manipulacije i krađe glasova, što je samo ponavljanje zahtjeva koji su već neophodni za zemlju koja već radi na pridruživanju Evropskoj uniji. Protesti koji su se desili nakon dana glasanja 17. decembra bili su ograničeni na glavni grad i fokusirani su na konkretna kršenja (u vezi prije svega na masovni „uvoz“ birača iz Republike Srpske, odnosno iz susjedne Bosne i Hercegovine u Beograd). ) i nije pozvao na nasilno rušenje aktuelne vlasti.
Incidenti koji su se dogodili 24. decembra ispred zidina Skupštine u Beogradu, gdje su se demonstranti sukobili sa organima reda nakon što je jedna grupa pokušala da upadne u zgradu, nisu promijenili opšti trend protesta. Opozicija se odmah ogradila od onih koji su razbili prozore na Vijećnici Beograda, pa čak i tvrdili da su to provokatori koje je iznajmila vlast. Radikalizacija protesta nije naišla na podršku opozicionih lidera, aktivista civilnog društva i zapadnih diplomata.
Ipak, srpske vlasti su i lokalni incident i proteste vidjele kao manifestaciju zavjere za rušenje vlasti/destabilizaciju Srbije, koje su „podržali“ strani (zapadni) centri uticaja.
Miloš Vučević, šef vladajuće Srpske napredne stranke, potpredsjednik Vlade i ministar odbrane, u novogodišnjem intervjuu na provladinoj TV kanalu Pink.rs rekao je: „Bilo bi naivno sugerisati da su to spontani protesti koji nemaju šta da rade sa bilo kojom stranom agencijom. Nasilni govori opozicije su usmjereni protiv države, a ne protiv vlasti… Mi znamo kako da sačuvamo mir i stabilnost, znamo kako da sačuvamo državu, i to ćemo učiniti.”
Da ne bi bilo iluzija na koje se „strane agencije“ pozivao funkcioner Vlade Srbije, podsjetimo da su predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i premijerka Srbije Ana Brnabić razgovarali o uticaju zapadnih obaveštajnih službi na beogradske proteste.
Poslije incidenata ispred Skupštine u Beogradu, šef srpske vlade je rekao: „Večeras posebno osjećam da je važno da se založimo za Srbiju i da se zahvalimo ruskim bezbjednosnim službama koje su imale ove informacije i podijelile ih sa nama“.
Dan nakon sukoba kod prestoničke Gradske kuće, predsjednik Srbije se elokventno sastao sa ruskim ambasadorom Aleksandrom Bocan-Harčenkom. Vučić je nakon sastanka rekao da je ruskog diplomatu obavjestio o neredima u prestoljnici i istakao da će nadležni učiniti sve da zaštite bezbjednost građana Srbije.
Zauzvrat, Bocan-Harčenko je izjavio da je predsednik Srbije tvrdio da je Zapad stajao iza nereda u srpskoj prestoljnici. “Shvatajući da ni u Beogradu planovi nisu sprovedeni na miran način, opozicija je odmah pokrenula proteste, koji se podstiču i podržavaju spolja… Tako je i Vučić o tome govorio. Neću i ne može pribjeći detaljima jer je riječ o povjerljivom razgovoru i povjerljivim informacijama, ali on ima neosporne podatke da postoji huškanje i podrška koja dolazi sa Zapada”, rekao je diplomata ruskim medijima.
Od srpskih vlasti nije bilo pobijanja izjava.
Treba napomenuti da je srpsko društvo već bilo spremno za upravo ovakvo pozicioniranje protestnog pokreta. Narativ da je svaki građanski aktivizam koji se suprotstavlja aktuelnoj vlasti “manifestacija zavere Zapada protiv Srbije” promovisan je u javnom prostoru Srbije dosta unaprijed, još pre izbora.
U maju 2023. Srbi su zahvatili proteste pod sloganom „Srbija protiv nasilja“ – nakon dvije masovne pucnjave u kojima su ubijana dijeca i tinejdžeri u Beogradu i nekim selima, u okolini prestoljnice. Pokret se kasnije transformisao u politički blok koji je učestvovao na izborima i došao na drugo mijesto poslije vladajuće stranke. Ali još više od šest mjeseci prije izbora, u maju 2023. godine, Aleksandar Vučić je izjavio da nije riječ o građanskom protestu protiv politike vlasti, koja nije spriječila masovnu pucnjavu, već o pripremanju “revolucije u boji”, da je zavjera za nasilno rušenje vlasti – jer tako Beograd (i Moskva) tumače ovaj termin. Na tribini Srpske napredne stranke predsednik je tada saopštio da je o tome dobio dojavu od „bliskih” obaveštajnih službi „sa istoka”. “Dobijam informacije od raznih agencija. Nama bliske agencije sa istoka. Kažu da su to pokušaji pokretanja obojenih revolucija”, rekao je on.
Svima koji prate dešavanja u najvišim ešalonima srpske vlasti jasno je kojim kanalima je ovaj signal stigao do šefa države. Uostalom, Aleksandar Vulin, tadašnji direktor Bezbednosno-informativne agencije Srbije, BIA, bivši ministar odbrane i bivši ministar unutrašnjih poslova, nikada nije krio svoje bliske veze sa ruskim kolegama.
Ovako o njemu piše ruski list Komersant: „Aleksandar Vulin je oštro antizapadni i izrazito proruski orijentisan. Poslednjih godina je više puta posjetio Rusiju, gde se svakako sastao sa sekretarom Saveta bezbednosti Nikolajem Patrušev.”
Kao primer njihove saradnje, Bezbednosno-informativna agencija Srbije je 2021. godine prisluškivala ruske opozicionare u Beogradu koji su organizovali seminar za ruske opštinske poslanike u Beogradu, nakon čega je došao Vulin, tadašnji načelnik MUP-a. u Moskvu da preda trake Patruševu. Nekoliko meseci kasnije, kolege iz bezbednosnih agencija ponovo su se sastale u ruskoj prestoljnici kako bi istakli značaj saradnje Rusije i Srbije u borbi protiv „obojenih revolucija“. Kako javljaju srpski mediji, osnovana je zajednička rusko-srpska radna grupa za sprečavanje masovnih demonstracija i praćenje opozicionih aktivista, nevladinih organizacija i nezavisnih novinara “u strogoj tajnosti”. Ruska strana se navodno obavezala da će srpskoj strani prenijeti “sva znanja” o borbi protiv on-lajn otpora i uličnih protesta.
U maju 2023. godine, na početku akcije protesta Srbija protiv nasilja, Vulin je ponovo odletio u Moskvu. Zvanični razlog putovanja bilo je njegovo učešće na Međunarodnoj bezbednosnoj konferenciji održanoj u glavnom gradu Rusije.
U julu iste godine, šefa BIA-e imenovala je Vlada SAD zbog umješanosti u transnacionalni organizovani kriminal, ilegalne operacije u vezi sa drogom i zloupotrebu službenog položaja. Osim toga, navodi se da je zloupotrebom službenog položaja Rusiji pružio platformu za zlonamjerne akcije kako bi povećao svoj uticaj u regionu.
U novembru, mjesec i po dana prije izbora, Vulin je podnio ostavku. Komentarišući svoj potez, izdao je veliki politički manifest, koji je posebno sadržavao sljedeće riječi: “SAD i EU žele moju glavu…”
Nakon Vulinove smjene, u BIA nije bilo radikalnih reformi niti kadrovskih rekonstrukcija, sadašnji vd direktora predstavlja stari tim, pa agencija vjerovatno nastavlja da radi po ustaljenoj praksi i sa tradicionalnim partnerima, pa je državnom vrhu dostavila izvještaj o “pokušaju Zapada da organizira revoluciju u boji”.
Pored obaveštajne saradnje, ruska propagandna mreža koja deluje u Srbiji postala je važna komponenta hibridne specijalne operacije čiji je cilj promovisanje ideje o zavjeri između Zapada i opozicije za rušenje vlasti.
Evo samo jednog primjera.
Početkom novembra, uoči decembarskih parlamentarnih i lokalnih izbora, građansku inicijativu ProGlas osnovali su srpski nestranački intelektualci i javne ličnosti – naučnici, nastavnici, pravnici, glumci… Udruženje je pozvalo na promene u srpskoj politici , tvrdeći da se vlast koju predvodi Aleksandar Vučić i Srpska napredna stranka moraju promjeniti kako bi Srbija postala druga zemlja. ProGlas nije vodio kampanju ni za jedan opozicioni izborni blok, djelujući kao nestranački pokret za demokratske promjene putem poštenih izbora.
Peticiju, objavljenu na sajtu inicijative, na dan izbora, 17. decembra 2023. godine, potpisalo je više od 190.951 građana (sa ukupnim brojem birača preko 6.500.000).
Početkom decembra, srbijanska kancelarija ruske propagandne agencije RT Balkan objavila je “istragu” o “navodnim vezama” između ProGlasa i Zapada. “Istražitelji” su tu inicijativu povezivali prvo sa “Kućom ljudskih prava i demokratije” u Beogradu, zatim sa organizacijama civilnog društva koje rade na toj adresi, pa sa zapadnim donatorima ovih organizacija, a potom se špekulisalo ko bi mogao stati iza ovih donatora. „Našlo se“ da se radi o raznim zapadnim vladama, Evropskoj komisiji, Sorosu, CIA-i.
“Istraga RT-a”, objavljena 6. decembra, 11 dana prije dana glasanja, narednih dana je naširoko kružila u srpskim medijima, uključujući tabloide poput Informera, kao i navodno ugledne B92 i Politika, koja se pozicionira kao ” najstarije i najuticajnije dnevne novine u ovom djelu Evrope.”
Očigledno je da su sve postizborne izjave predsjednika, premijera i ministra odbrane o navodnom uticaju Zapada na proteste opozicije u Beogradu prenošene publici koja je bila „spremna“ da čuje tu poruku. Rukovodstvo Srbije nije ni moralo da objašnjava ko je tačno „organizovao” skupove. Dovoljno je bilo pomenuti neki strani uticaj i građanima koji gledaju/slušaju/čitaju Vučićeve govore i ruske ili lokalne provladine medije, sve je već bilo „jasno“. Poslije posljednih izjava šefova država i vlada, Srbi su jednostavno vidjeli formalnu potvrdu svojih zavjereničkih sumnji.
Očigledno je da aktuelna srpska vlast sasvim jasno artikuliše da Beograd stoji na strani Moskve i da se oslanja na podršku Kremlja. Evidentno je da Vašington i Brisel to pokušavaju da ignorišu, vjerovatno i dalje nadajući se da će saradnja sa Vučićevim timom zarad evropske budućnosti Srbije ostati na stolu. Ali takođe je očigledno da zahvaljujući ruskom hibridnom uticaju, kojem niko u Beogradu ne može niti želi da se efikasno suprotstavi, kao i zahvaljujući svjesnom prokremljanskom stavu srpske vlade, nivo antizapadnog raspoloženja u Srbiji će samo rasti. Međutim, ironija je u tome što niko ne može biti siguran da u nekoj fazi odmaka Srbije ka Moskvi, srbi zaraženi ruskom propagandom neće samog Vučića označiti kao „zapadnog agenta“.
