Përse është Ballkani Perëndimor hallka më e dobët e Evropës? (Pjesa 2) – Balsha Bozhoviq

Ngjashmëritë kryesore mes Serbisë dhe Rusisë dhe Ideologjitë e Tyre Nacionaliste Ekspansioniste

Në të dy vendet, e ashtuquajtura liria shtetërore vendoset përmbi lirinë individuale. Prandaj, ato janë shoqëri autoritare me liderë kombëtarë. Shteti konsiderohet si vlera përfundimtare, prandaj ka një përpjekje të vazhdueshme për të krijuar një shtet pa shoqëri, d.m.th., një përpjekje për ta harmonizuar shtetin me shoqërinë. Në këtë kuptim, theksohet se shtetet janë më të vjetra se kombet dhe se Serbia dhe Rusia kanë ekzistuar edhe para konceptit modern të kombit.

Sipas këtij koncepti, territori është thjeshtë një zëvendësues për zhvillimin dhe modernizimin. Prandaj, edhe Serbia edhe Rusia vlerësojnë madhësinë e territorit shtetëror mbi lirinë dhe cilësinë e shteteve dhe shoqërive brenda tyre. Serbia dhe Rusia kanë të njëjtat argumente ndaj Evropës dhe Ballkanit Perëndimor, të cilat janë: “Ne ju çliruam juve gjatë luftës, prandaj duhet të kemi një pozicion të privilegjuar” (Rusia mendon për Luftën e Dytë Botërore, kurse Serbia të Parën). Narrativa e rrezikimit të serbëve në rajon, pra rusëve, nënkupton se lufta dhe çdo përgjigje brutale dhe agresive është legjitime. Mbrojtja e njerëzve në rajon është narrativa supreme. Edhe Putini edhe Vuçiq kanë thënë fjali identike, të tilla si: “Ne do t’i mbrojmë njerëzit tanë kudo që të jenë në rajon”.

Narrativa dominuese në Serbi që i mohon krimet e kryera në vitet 1990 dhe i vlerëson kriminelët e dënuar të luftës është: “Nëse nuk do të kishte ndodhur gjenocidi në Srebrenicë kundër muslimanëve në Bosnje, Jasenovaci do të kishte ndodhur përsëri, d.m.th., masakra e serbëve në Luftën e Dytë Botërore.” Rusia përdor të njëjtën narrativë, duke pretenduar se po mbrohet duke sulmuar Ukrainën. Perëndimi mendohet se është një armik që ka komplotuar kundër Serbisë, d.m.th., Rusisë. Teza kryesore është lufta e Perëndimit kundër sllavëve.

Atë që bënë tanket sovjetike dhe tanket e Ushtrisë Popullore Jugosllave në fillim të luftës në Jugosllavi, sot e bëjnë kazmat e priftërinjve të Kishës Ortodokse Ruse dhe Serbe. Kështu, në të dyja rastet, kisha pozicionohet si mbrojtësi i identitetit dhe idesë së shtetit të madh në të cilin jetojnë të gjithë serbët, d.m.th., të gjithë rusët. Të dyja kishat, serbe dhe ruse, prej kohësh nuk kanë asnjë lidhje me fenë dhe krishterimin, por përfaqësojnë një organizatë para-politike që mbron unitetin e kishës dhe shtetit.

Besimi që ngrihet në pozitë te qytetarët është se ata janë të rrethuar nga armiq dhe shtete të imponuara nga të tjerët. Në rastin e Serbisë, këto janë Kroacia, Bosnja, Mali i Zi dhe Kosova. Në rastin e Rusisë dominonte teza për Ukrainën si shtet provizor, pas së cilës qëndron perëndimi i lig që dëshiton të nënshtrojë Rusinë. Shteti partiak si trashëgimi e komunizmit me veshje nacionaliste. Çdo pluralizëm dhe aspiratë demokratike konsiderohet dobësi. Kuptimi i të dy nacionalizmave ka bërë që një parti dhe “bashkimi i popullit” t’i kundërvihet më lehtë armikut, të ashtuquajturit pluralizëm njëpartiak në Serbi. Kjo kërkon më tej një lider, pra një personalitet autoritar si sundimtar, në vend të ndarjes së pushtetit në degë. Gjithçka është e përqendruar te lideri, apo autokracia në Rusi.

Në rrethana të tilla dhuna është metoda përmes së cilës flet thelbi i ideologjisë, duke normalizuar më tej dhunën dhe luftën. Slogani gjatë luftërave të viteve 1990 në Serbi ishte: “Lufta për paqe”. Sot, Putin e quan agresionin një “ndërhyrje speciale” për të ruajtur paqen.

Të dy shtetet kanë theksuar centralizmin, duke e konsideruar çdo decentralizim si separatizëm dhe tradhti. Ekonomia shtetërore është gjithmonë zgjidhja në vend të ekonomisë së tregut dhe kundërshtari politik shihet gjithmonë si armik.

Në historinë moderne serbe, aparati shtetëror ka vrarë presidentin Ivan Stamboliq, kryeministrin Zoran Gjinxhiq dhe liderin e opozitës Oliver Ivanoviq. Në historinë moderne ruse, aparati shtetëror ka vrarë Boris Nemtsov, Alexei Navalny dhe shumë të tjerë.

Në të dyja rastet, nacionalizmi është e vetmja traditë. Mesjeta përdoret si argument vendimtar dhe flitet për “të drejtat historike” që Serbia, d.m.th., Rusia, ka mbi mjedisin rrethues. Elita intelektuale në shërbim të shtetit partiak dhe autokracisë. Mohimi i çdo mendimi kritik, që konsiderohet tradhti ndaj interesave kombëtare. Pra, elita është në shërbim të shtetit dhe sistemit, jo qytetarëve. Në një shoqëri të tillë, revizionizmi historik është një metodë që përdoret për të mbrojtur ideologjinë sunduese dhe sistemin parashtetëror. Është e rëndësishme të përmendet se Rusia po përsërit luftën serbe të viteve 1990 – Çeçeni, Gjeorgji dhe Ukrainë, si dikur Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova.

Përfundimi – Rrethojeni Serbinë me Sukses

Konfliktet në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme kanë nxjerrë në dritë goxha ashpër dobësitë e Evropës. Këto ngjarje e përballin Evropën me rrethana të reja që kërkojnë konsolidimin e fuqisë së saj, riorganizimin e kapaciteteve të saj të brendshme dhe vazhdimin e rolit të saj si një fener paqeje, demokracie dhe lirie në të gjithë kontinentin. Në këto mjedise gjeopolitike në ndryshim, Bashkimi Evropian (BE) përballet me mungesën e kapacitetit për të mbrojtur Ukrainën ose për të ndikuar në ndërprerjen e armiqësive në Lindjen e Mesme. Megjithatë, BE-ja ka aftësinë për të trajtuar dhe zgjidhur situatën brenda fqinjësisë së saj të afërt, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor.

Fillimi i pushtimit rus të Ukrainës e ka komplikuar më tej dinamikën në Ballkanin Perëndimor. Rusia ka demonstruar jo vetëm aftësinë e saj për të ndalur përparimin e rajonit drejt integrimit në BE, por edhe aftësinë e saj për të krijuar trazira, për të krijuar destabilitet dhe për të frikësuar Evropën duke sugjeruar mundësinë e hapjes së një “fronti të dytë” në Ballkan. Edhe pse nuk e ka fuqinë për të shkaktuar një luftë në shkallë të gjerë në rajon, Rusia ka treguar se mund të shkaktojë trazira në veri të Kosovës (siç dëshmohet nga sulmi terrorist në Banjska, Kosovë), duke i sinjalizuar kështu BE-së dhe aleatëve të saj Perëndimorë për praninë e saj aktive dhe shkatërruese në Ballkanin Perëndimor. Ky ndikim keqdashës kryhet më së shumti përmes regjimit të presidentit Aleksandar Vuçiq në Serbi. Administrata e Vuçiqit, së bashku me atë të Lukashenkos në Bjellorusi, dallohen në Evropë për refuzimin për ta lidhur politikën e jashtme dhe të sigurisë serbe me politikën e BE-së. Kjo do të ishte praktikisht e pamundur, pasi politika e jashtme dhe e sigurisë serbe tashmë është në linjë me atë të Putinit. Në mes të konfliktit në Ukrainë, zyrtarët serbë janë shpërblyer nga Putini për respektimin e të ashtuquajturës politikë të neutralitetit ushtarak dhe të jashtëm, e cila në realitet i shërben vetëm regjimit rus. Serbia mbetet i vetmi komb, përveç Bjellorusisë, që nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë, por ka zgjedhur ta thellojë bashkëpunimin me Rusinë që nga fillimi i agresionit kundër Ukrainës. Kështu, Rusia jo vetëm që pengon integrimin e Serbisë në BE dhe proceset e reformave, por gjithashtu shtrin ndikimin e saj në veri të Kosovës, Mal të Zi, Bosnjë dhe Hercegovinë, madje edhe Maqedoninë e Veriut.

Së pari, paqëndrueshmëria politike e gjashtë shteteve të vogla të Ballkanit Perëndimor duhet të trajtohet nga Bashkimi Evropian. BE-ja duhet të theksojë se Ballkani Perëndimor është brenda sferës së ndikimit dhe interesit të saj. Ajo duhet të tregojë funksionalitetin e mekanizmave të saj politike dhe aftësinë e saj për ta integruar me sukses Ballkanin Perëndimor. Veprime të tilla do të rrisnin ndjeshëm vetëbesimin e BE-së, sepse të bëhesh një fuqi globale kërkon fillimisht të provosh efikasitetin si fuqi rajonale.

Së dyti, është koha që vendet anëtare të BE-së të ndajnë një pjesë të barrës së integrimit evropian të Ballkanit Perëndimor, duke treguar më shumë solidaritet ndaj përpjekje për konsolidimin e BE-së. Këto procese duhet të ecin paralelisht. Pranohet gjerësisht se modeli ekzistues i integrimit evropian e ka ezauruar kapacitetin dhe besimin e tij, dhe i duhet një rifreskim, veçanërisht me ndihmën e vetë vendeve anëtare të BE-së. Këtu meriton të merret në konsideratë modeli i integrimit evropian për vendet baltike.

Gjatë viteve 1990, ndërsa tre vendet baltike filluan rrugën e tyre drejt anëtarësimit në BE, tre shtete nordike anëtare të BE-së – Danimarka, Suedia dhe Finlanda – krijuan partneritete me Lituaninë, Letoninë dhe Estoninë. Këto vende nordike ofruan trajnime për zyrtarët publikë, ndihmë në harmonizimin e ligjeve, ndërtimin e institucioneve dhe vendosjen e procedurave të nevojshme të vendimmarrjes dhe zbatimit. Ata gjithashtu lehtësuan komunikimin me institucionet e BE-së. Kjo qasje konsiderohet si shembulli më i suksesshëm i integrimit në BE që ka ndodhur ndonjëherë.

Zbatimi i “modelit baltik” në Ballkanin Perëndimor sugjeron se partneriteti me aspirantët e rajonit nuk mund të vijë nga vendet më të mëdha anëtare të BE-së ose vendet fqinje për shkak të agjendave të mundshme politike që mund të ulin besimin midis qytetarëve të Ballkanit Perëndimor. Në vend të kësaj, gjashtë shtete anëtare të BE-së – kryesisht Finlanda, Danimarka, Suedia, Irlanda, Holanda dhe Estonia (kjo e fundit përfaqëson suksesin e modelit baltik) – mund të shërbejnë si partnerë. Këto kombe janë demokraci të qëndrueshme pa agjenda specifike politike rajonale dhe kanë një angazhim të fortë ndaj BE-së.

Rëndësia e Modelit të Integrimit Baltik për Ballkanin Perëndimor (dhe për Moldavinë, Gjeorgjinë dhe Ukrainën):

Rëndësia e përvojës së vendeve baltike për Ballkanin Perëndimor shkon përtej arritjeve të tyre demokratike dhe stabilitetit ekonomik. Avantazhi i tyre më i rëndësishëm është përvoja e tyre në përballjen me ndikimin rus, cenueshmëria kryesore e shteteve të Ballkanit Perëndimor, veçanërisht Serbia, më e madhja mes tyre dhe më e ndjeshme ndaj ndikimit rus. Prandaj, kjo është zgjidhja e mundshme e çështjes së Serbisë në Ballkanin Perëndimor dhe nevojës për ta “rrethuar” Serbinë me sukses, që BE-ja të kundërshtojë ndikimin rus. BE-ja ka nevojë për një integrim të suksesshëm deri në vitin 2030 për të rivendosur besueshmërinë dhe shkathtësinë, e cila është veçanërisht e rëndësishme në kontekstin e Ukrainës, Gjeorgjisë, Moldavisë dhe Ballkanit Perëndimor.

Mali i Zi, pavarësisht madhësisë dhe ekonomisë së vogël, është në prag të anëtarësimit në BE, por përballet me kriza politike të shkaktuara nga fraksionet pro-ruse dhe pro-serbe që synojnë të prishin rrugëtimin e tij evropian. Vendet nordike dhe baltike mund ta mbështesin Malin e Zi, Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut, Kosovën dhe Bosnjë-Hercegovinën në reformat e tyre demokratike dhe përpjekjet e integrimit evropian, duke simbolizuar kthimin e prezencës së Evropës në Ballkanin Perëndimor.

Serbia, me forcat e saj të pakta opozitare pro-evropiane dhe nevojën shoqërore për t’u çliruar nga ndikimi prej shumë dekadave i Moskës, kërkon partnerë të fortë dhe vendimtarë, si shtetet nordike dhe baltike, që të ribashkohet me Evropën. “Modeli baltik” i integrimit evropian mund të shërbejë si një instrument kyç për integrimin evropian të rajonit, duke siguruar paqen dhe stabilitetin në Evropën Juglindore dhe në fund t’i ofrojë Serbisë mundësinë për t’iu nënshtruar demokratizimit të brendshëm, duke zhbllokuar rrugën e saj evropiane dhe duke filluar distancimin e saj nga Rusia, si dhe përfundimisht duke i shkëputur shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor nga nyja ruso-serbe.

Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.