Tema e tentativës për “grusht shteti” të vitit 2016 po diskutohet sërish në Mal të Zi. Në mesi të korrikut është caktuar seanca gjyqësore për rishqyrtimin e kësaj çështjeje, që ka profil të lartë.
Prokuroria tashmë ka rënë dakord për dënimet, ku vetëm po pritet për kërkesën për vërtetimin e plotë të vendimit të dhënë dhe më pas të anuluar në procedurën e apelit. Kështu, drejtësia malazeze këmbëngul se një tentativë e dhunshme për “grusht shteti” 8 vjet më parë u organizua nga agjentë të shërbimeve speciale ruse së bashku me politikanë vendas pro-rusë, qëllimi i të cilëve ishte ndryshimi i qeverisë në një që do të ishte besnike ndaj Rusisë dhe parandalimi i anëtarësimit në NATO të Malit të Zi.
Siç e dini, të përfshirët në rastin e “grushtit të shtetit” u bënë anëtarë të qeverisë malazeze pas zgjedhjeve parlamentare të vitit 2020 dhe tani kryetari aktual i Parlamentit të Malit të Zi mund të hidhet në gjyq.
Një shikim mbi operacionin
Më 16 tetor 2016, në Mal të Zi u bë një tentativë për “grusht shteti”. Oficerët malazezë njoftuan se kishin parandaluar një tentativë për të rrëzuar me dhunë qeverinë gjatë zgjedhjeve parlamentare. Janë arrestuar disa persona, të cilët dyshoheshin se do të merrnin pushtetin me dhunë dhe do të vrisnin kryeministrin e atëhershëm të Malit të Zi, Milo Gjukanoviq.
Sipas oficerëve, një nga organizatorët kryesorë të grushtit të shtetit ishte lideri i organizatës radikale Serbian Wolves, Alexandr (Sasha) Sindjeliç. Pas arrestimit të tij, Sindzheliç pranoi të bashkëpunonte me oficerët malazez dhe ai u kthye nga i dyshuari kryesor në dëshmitarin kryesor të prokurorisë.
Falë dëshmisë dhe ndihmës së Sindjeliçit, agjencia e zbatimit të ligjit arriti të merrte detajet e planit dhe veprimet e bëra tashmë të puçistëve.
Hetimi zgjati disa vite.
Më 9 maj 2019, Gjykata e Lartë në Podgoricë shpalli aktgjykimin.
Sipas aktgjykimit, autorët u shpallën fajtorë për krijimin e një organizate kriminale dhe të vepruarit në mënyrë ndërkombëtare – në territorin e Rusisë, Serbisë dhe Malit të Zi – me qëllim përmbysjen e sistemit kushtetues të Malit të Zi me dhunë dhe për të penguar anëtarësimin e vendit në NATO (kujtoni, Mali i Zi u bë anëtar i NATO-s një vit e gjysmë pas puçit të dështuar).
Plani i grushtit të shtetit përfshinte:
• Protestën e opozitës në qarkun qeveritar të Podgoricës për shkak të mospajtimit me rezultatet e zgjedhjeve (në të cilat, sipas të gjitha parashikimeve, duhej të fitonte partia në pushtet e udhëhequr nga kryeministri i atëhershëm i Malit të Zi, Milo Gjukanoviq).
• Në të njëjtën kohë, pjesëtarët e njësisë antiterroriste malazeze duhej të neutralizoheshin. Pas kësaj, protestuesit të veshur me uniformat e tyre do të bashkoheshin me mitingun e opozitës, duke organizuar të shtëna, gjoja për t’u treguar demonstruesve se kishin mbështetjen e oficerëve.
• Më pas do të kishte një sekuestrim të institucioneve qeveritare, në veçanti të parlamentit.
• Në të njëjtën kohë ishte planifikuar një atentat ndaj Gjukanoviqit.
Sipas vendimit, organizatorët e puçit – disa shtetas serbë, malazezë dhe dy rusë – u dënuan me vite të ndryshme burgimi.
Ish-kreu i xhandarmërisë së Serbisë, tash lideri i Lëvizjes Patriotike të Serbisë (LPP) Bratislav Dikiç, u dënua me 8 vite burg.
Udhëheqësit e atëhershëm të Frontit Demokratik Andrija Mandiq dhe Milan Knezheviq – 5 vjet secili.
Dy shtetas rusë, Eduard Shishmakov (i cili mori pjesë në operacion me emrin Shirokov) dhe Vladimir Popov (mbiemri i vërtetë i të cilit, sipas Bellingcat, është Moiseev) morën respektivisht 15 vjet dhe 12 vjet, në mungesë. Grupi hetimor ndërkombëtar Bellingcat dhe publikimi The Insider deklaruan se rusët e përfshirë në këtë operacion ishin pjesë e inteligjencës ushtarake ruse.
Rastësi aksidentale
Të gjithë të akuzuarit e mohuan fajësinë.
Eduard Shishmakov (Shirokov) dhe Vladimir Popov (Moiseev) gjithashtu i mohuan akuzat në dëshminë e tyre me shkrim.
Shishmakov (Shyrokov) pranoi se e njihte Sindjeliçin, por përfundoi se e kishte takuar vetëm dy herë: në pranverën e vitit 2015 në Moskë në Muzeun e Luftës së Madhe Patriotike, për të diskutuar “një uniformë interesante të një serbi – një uniformë të lëvizjes çetnike”. Një vit e gjysmë më vonë, në gjysmën e dytë të tetorit 2016, sipas rusit, ai ishte në Serbi “për të shkruar një artikull rreth pjesëmarrjes së Flotilës së Danubit në Luftën e Parë Botërore dhe për të mbledhur informacione për vendet ku ushtarët rusë janë varrosur.” Sipas tij, në një takim me Sindjeliçin në Beograd, ai diskutoi “vetëm çështjen e lëvizjes çetnike serbe dhe mundësinë e organizimit të takimeve me liderët e tyre”.
Nga ana tjetër, Popov (Moiseev) deklaroi se ishte në Serbi në fillim ose në fund të tetorit 2016 me ftesën e shtëpisë botuese, dhe ndërkohë që ishte “në Beograd, në një nga parqet qendrore”, fjalë për fjalë tha se rastësisht “dëshmoi takimin e Eduard Shirokovit me një të panjohur” (me Sindjeliçin).
Dikic këmbënguli që më pas, në vitin 2016, ai erdhi në Mal të Zi në manastirin e Ostrogut (të Kishës Ortodokse Serbe) për shkak të problemeve shëndetësore.
Opozita malazeze pretendoi se ky nuk ishte aspak një puç, por një gënjeshtër e organizuar nga përkrahësit e Gjukanoviqit që ai të vazhdojë të qëndrojë në pushtet.
Në pritje të një vendimi të ri
Vendimi që mori gjykata më 9 maj 2019 nuk hyri kurrë në fuqi.
Pas rezultateve të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2020, në Mal të Zi erdhi në pushtet një koalicion opozitar, i udhëhequr nga Fronti Demokratik
Më 5 shkurt 2021, Gjykata e Apelit të Malit të Zi rrëzoi vendimin e shkallës së parë në gjykimin e “grushtit të shtetit”, pasi “u bënë shkelje të theksuara të procedurës penale”.
Më pas, prokurorët që po e trajtonin çështjen u akuzuan për shkelje të ligjit (akuzat nuk kishin të bënin me çështjen e “grushtit të shtetit”) dhe u arrestuan.
Zgjedhjet e reja parlamentare vetëm sa konfirmuan suksesin e forcave politike që më parë ishin pjesë e Frontit Demokratik. Kështu, njëri nga ish-udhëheqësit e DF-së dhe i pandehuri në këtë rast, Andrija Mandiq, u zgjodh si kryetar i Kuvendit (Parlamentit) të Malit të Zi.
Mendohej se historia e vitit 2016 e përpjekjes për të rrëzuar me dhunë qeverinë e Gjukanoviqit do të harrohej.
Por jo.
Në prill 2023 filloi rigjykimi i “çështjes së grushtit të shtetit”. Sipas prokurorisë, formulimi i tekstit në disa vende ka ndryshuar, por jo kualifikimi ligjor i veprave penale apo lista e të akuzuarve dhe dënimet e tyre.
Më 12 korrik të këtij viti, Gjykata duhet të shpallë aktgjykimin e ri. Ky vendim mund të ndryshojë rrënjësisht të gjithë situatën politike në Mal të Zi, duke i nxjerrë në dritë politikanët më të fuqishëm me ndikim pro-rusë si kriminelë. Ose, përkundrazi, asgjë nuk do të ndryshojë dhe atëherë vendi do ta humbasë rrugën pro-perëndimore, euro-atlantike.
