- Industria e armëve serbe nën sulmin rus
Inteligjenca ruse më 28 maj përhapi një deklaratë se Serbia kishte furnizuar me armë Ukrainën. Sipas një raporti nga Moska, ndërmarrjet serbe të mbrojtjes (Jugoimport – SDPR J.P., Zenitprom, Krushik, Sofag, Reyer DTI, Sloboda, Prvi Partizan dhe të tjera) dyshohet se “vazhdojnë të furnizojnë municione Kievin” përmes vendeve ndërmjetëse, duke përfshirë Republikën Çeke, Poloninë, Bullgarinë dhe disa shtete afrikane të paemërtuara.
Deklarata erdhi vetëm tre javë pasi Presidenti serb Aleksandar Vuçiq vizitoi Moskën për të shënuar Ditën e Fitores në Luftën e Dytë Botërore.
Më 29 maj, Vuçiq tha se e kishte diskutuar çështjen me Presidentin rus Vladimir Putin gjatë vizitës së tij në Rusi më 9 maj dhe se Serbia dhe Federata Ruse kishin krijuar një grup pune “për të përcaktuar të gjitha faktet”.
Duke iu përgjigjur akuzave të Moskës, presidenti serb tha se pretendime të ngjashme po bëheshin nga pala tjetër. “Javën e kaluar, dy ambasadorë më sulmuan, duke thënë se ne eksportuam municione në Federatën Ruse përmes një kompanie turke dhe se municionet serbe u shfaqën në front nga pala ruse”, tha Vuçiq në një intervistë televizive. Në këtë kontekst, ai theksoi se gjëja kryesore për të ishte që industria mbrojtëse e Serbisë të funksiononte. “Më është dashur të shpjegoj se nuk e di vërtet se çfarë ishte kontrata dhe është e pamundur për mua të di gjithçka, por, e dini, fabrikat tona duhet të jetojnë dhe të punojnë”, tha presidenti serb, me sa duket duke u përpjekur të theksonte përfitimet ekonomike të politikës shumëvektoriale të Beogradit. Ku mund të eksportojë Serbia municione “nëse nuk mund të shkojë në Amerikë, Bashkimin Evropian, Afrikë, Lindjen e Mesme”, i pyeti ai gazetarët në mënyrë retorike.
Në vitet e fundit, mediat, përfshirë ato ndërkombëtare, kanë raportuar tashmë faktin se armët dhe municionet serbe po arrijnë në ushtrinë ukrainase përmes vendeve të treta. Beogradi ka mohuar vazhdimisht se Serbia eksporton drejtpërdrejt armë në Ukrainë apo Rusi dhe se nuk mund të ndikojë nëse armët serbe nga vendet e treta përfundojnë në frontin ukrainas. Deklarata aktuale e Shërbimit të Inteligjencës së Jashtme Ruse “mund të kuptohet si një lloj përpjekjeje për të disiplinuar autoritetet në Beograd, duke pasur parasysh faktin se të gjitha informacionet e përmendura në deklaratë kanë qenë prej kohësh të njohura”, u tha gazetarëve në një koment Predrag Petroviq nga Qendra e Beogradit për Politikat e Sigurisë (Predrag Petroviq iz Beogradskog centra za bebezopasnu politiku). “Duket se Moska në këtë mënyrë dëshiron ta mbajë regjimin e Vuçiqit në orbitën e saj”, beson ai.
Sipas analistit politik Aleksandar Đokiq, i cili shprehu mendimin e tij në një intervistë, deklarata e agjencisë ruse të inteligjencës tregon se Moska dëshiron të nxjerrë maksimumin nga autoritetet serbe – të ndalojë eksportet e armëve në Ukrainë – duke përfituar nga momenti kur Vuçiq është dobësuar nga protestat e brendshme.
Duke vizituar Moskën më 9 maj, Vuçiq iu drejtua Putinit për ndihmë, “në mënyrë që elektorati i tij të shohë se ndonjë aktor i madh ende e mbështet atë”, vuri në dukje Đokiq. Megjithatë, sipas tij, ky veprim u bë shpejt “shakaxhiu i Putinit në tregtinë politike”.
***
Mëngjesin e 30 majit, një shpërthim ndodhi në fabrikën e municioneve Krushik në qytetin serb të Valjevës, duke plagosur pesë punëtorë.
Kompania tha se ky ishte një aksident që ndodhi për shkak të aktivizimit të një përforcuesi të shpërthimit (aktiviranja pojačnika upaljača).
Mediat rajonale kanë vënë në dukje se shpërthimi në uzinën e Krushik, i cili ndodhi vetëm një ditë pasi Rusia akuzoi Serbinë për furnizimin e armëve në Ukrainë, ngre në mënyrë të pashmangshme pyetje – a ishte një aksident i zakonshëm apo një mesazh nga Moska?
Maqedonia e Veriut dhe Mbretëria e Bashkuar nënshkruajnë një marrëveshje strategjike për të zhvilluar projekte infrastrukturore
Maqedonia e Veriut dhe Mbretëria e Bashkuar kanë nënshkruar një marrëveshje partneriteti strategjik, njoftuan kryeministrat Hristijan Mickoski dhe Keir Starmer më 16 maj në margjinat e samitit të Komunitetit Politik Evropian në Tiranë.
Të dy udhëheqësit diskutuan gjithashtu “pranimin e fundit të Maqedonisë së Veriut në Grupin e Përbashkët të Punës për Migracionin”. Starmer tha në Tiranë se Mbretëria e Bashkuar është në bisedime me disa vende për të ngritur “qendra kthimi” për azilkërkuesit e refuzuar. Një nga pyetjet e ngritura nga marrëveshja e re është nëse ajo do të përfshijë pranimin e migrantëve nga Mbretëria e Bashkuar, e ngjashme me atë midis Shqipërisë dhe Italisë. Por ende nuk ka pasur konfirmim për këtë.
Më 22 maj, në Londër, Zëvendëskryeministri dhe Ministri i Transportit Aleksandar Nikoloski dhe shefi i eksporteve të Mbretërisë së Bashkuar Gareth Thomas nënshkruan marrëveshjen, e cila u ra dakord në Tiranë. Më 28 maj, parlamenti i Maqedonisë së Veriut votoi për të ratifikuar marrëveshjen.
Emri i plotë i dokumentit, sipas Nikoloskit, është Marrëveshja Ndërqeveritare për Zhvillimin e Projekteve të Infrastrukturës. Ajo ka të bëjë me transportin, arsimin, mjedisin, teknologjinë e informacionit, kujdesin shëndetësor dhe sektorë të tjerë.
Sipas zyrtarëve të qeverisë maqedonase, marrëveshja do t’i lejojë Maqedonisë së Veriut të tërheqë investime me vlerë 5 miliardë paund (rreth 6 miliardë euro) në projekte infrastrukturore, duke qenë marrëveshja më e madhe ekonomike që vendi ka nënshkruar në historinë e tij.
Megjithatë, ish-Presidenti i Maqedonisë së Veriut Stevo Pendarovski e kritikoi dokumentin në një intervistë me DW. “Nuk ka asgjë strategjike në atë që pamë”, tha ai. “Sa i përket përmbajtjes së tij, mund të jetë një memorandum bashkëpunimi”, tha Pendarovski.
- Sofja kërkon që Shkupi të zbatojë marrëveshjet e arritura më parë për të zhbllokuar procesin e integrimit në BE.
Me një shumicë absolute prej 194 votash “pro”, Asambleja Kombëtare Bullgare miratoi më 30 maj një rezolutë mbi progresin e Maqedonisë së Veriut drejt anëtarësimit në BE. Nuk kishte asnjë deputet të pranishëm në takim që votoi “kundër” ose abstenoi.
Rezoluta thekson se hapi i parë i rëndësishëm drejt përparimit të Maqedonisë së Veriut drejt BE-së duhet të jetë përfshirja e bullgarëve në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut “në një bazë të barabartë me popujt e tjerë të vendit”. Gjithashtu vihet re se angazhimet e përcaktuara në marrëveshjen e vitit 2022, e cila përshkruan një plan veprimi për Shkupin në procesin e integrimit evropian, nuk kufizohen vetëm në ndryshimet kushtetuese, të cilat përmbajnë një numër elementësh të tjerë kyç. Bullgaria, në veçanti, pret që Maqedonia e Veriut të zhvillojë një Plan Veprimi specifik për të mbrojtur të drejtat e pakicave dhe shtresave të cenueshme. Plani duhet të zbatohet gjatë gjithë procesit të pranimit dhe të përmbajë masa të qarta, të matshme dhe efektive.
Në të njëjtën kohë, Kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Hristian Mickoski, tha në parlamentin maqedonas më 29 maj, duke iu përgjigjur pyetjeve në lidhje me ndryshimet kushtetuese që vendi duhet të bëjë për të përshpejtuar rrugën e tij drejt BE-së, se për sa kohë që nuk ka maqedonas në Komitetin Bullgar për Pakicat, nuk do të ketë ndryshim në qëndrimin e Shkupit për këtë çështje.
Në Bullgari, ekziston një Komitet që përfshin përfaqësues të pakicave rome, turke dhe armene, tha kreu i qeverisë maqedonase. “A nuk e meritojmë ne, maqedonasit… një vend në këtë komitet, dhe a nuk e meritojmë një vend në preambulën tonë (të Kushtetutës)? Derisa të shoh atje një maqedonas që është pjesë e këtij komiteti, dhe të gjithë duhet të punojmë për këtë, nuk do të lëviz asnjë milimetër për sa kohë që jam kryeministër”, tha Mickoski.
Qeveria aktuale e Maqedonisë së Veriut ka theksuar vazhdimisht se kërkesat e Bullgarisë mund të përmbushen vetëm në fazat e fundit të procesit të pranimit në BE. Vendi, i cili tashmë e ka ndryshuar emrin me kërkesë të Greqisë, po kërkon kështu të mbrohet nga gjithnjë e më shumë kërkesa nga fqinjët e tij.
Maqedonia e Veriut kërkon të diskutojë çështjet që bllokojnë rrugën e saj drejt BE-së me Bullgarinë në samitin e NATO-s muajin e ardhshëm. “Jemi gati për një bisedë, për bisedime dypalëshe në nivelin e partneritetit brenda aleancës së NATO-s”, tha kryeministri Mickoski në një konferencë për shtyp në Shkup, të cilën e mbajti me Përfaqësuesen e Lartë të BE-së për Punët e Jashtme dhe Politikën e Sigurisë, Kaja Kallas. “Jemi gati të ulemi dhe të flasim me këdo që pranon një lloj ndërmjetësimi”, tha ai, duke vënë në dukje se vendi i tij ishte i lodhur nga bllokadat e vazhdueshme për çështjet dypalëshe.
Ndërkohë, zyrtarët bullgarë theksojnë se Shkupi nuk do të jetë në gjendje të bëjë përparim në procesin e pranimit në BE pa përmbushur marrëveshjet e arritura, kryesisht pa ndryshime kushtetuese, duke përfshirë një referencë për bullgarët në preambulën e Kushtetutës së Maqedonisë së Veriut. Ministri i Jashtëm bullgar Georgi Georgiev, gjatë një debati në parlament mbi një rezolutë mbi Maqedoninë e Veriut, deklaroi se nuk ka Plan B për Shkupin në lidhje me zbatimin e kushteve kornizë për negociatat e pranimit në BE, dhe se Sofja nuk do të devijojë as edhe një centimetër nga ajo që u ra dakord në vitin 2022.
- Një dokument informal franko-gjerman i bën thirrje BE-së të vendosë kufizime ndaj Republikës Serbe
Franca dhe Gjermania u kanë dërguar një dokument jo-korrespondent shteteve anëtare të Bashkimit Evropian, në të cilin situata në Bosnjë dhe Hercegovinë vlerësohet si shumë e vështirë, dhe i bën thirrje BE-së të marrë një numër masash që, sipas mendimit të autorëve, do të kontribuojnë në zgjidhjen e krizës në BiH.
“Kriza aktuale kushtetuese në Bosnjë dhe Hercegovinë është sfida më e vështirë për sovranitetin, unitetin, si dhe integritetin funksional dhe territorial të Bosnjës dhe Hercegovinës në 30 vitet e fundit që nga nënshkrimi i Marrëveshjes Kornizë për Paqen Dejton-Paris”, thuhet në dokumentin jo-korrespondent franko-gjerman, të cituar nga mediat rajonale. Autorët e dokumentit i bëjnë thirrje Bashkimit Evropian të pezullojë projektet financiare që i sjellin dobi Republikës Serbe dhe të shqyrtojë vendosjen e sanksioneve të synuara kundër zyrtarëve individualë të RS.
Sipas raporteve të medias, dokumenti, i titulluar “Përgjigje ndaj sulmeve të Republikës Srpska ndaj Rendit Kushtetues të Bosnjës dhe Hercegovinës”, mban datën 12 maj.
Çështja e dokumentit jo-letër u konfirmua nga Shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura Serbe, Milan Mojsiloviq, i cili më 22 maj, pas një takimi të Këshillit të Sigurisë Kombëtare, deklaroi se dokumenti u prezantua nga Presidenti Aleksandar Vuçiq.
Sipas raporteve të medias, dokumenti jo-letër vëren se RS ka ndërmarrë një numër veprimesh që dëmtojnë rendin kushtetues të Bosnjës dhe Hercegovinës. Këto veprime përfshijnë miratimin nga Asambleja Kombëtare e Republikës Srpska të një numri ligjesh të diskutueshme pasi Presidenti i RS Milorad Dodik u dënua me një vit burg dhe iu ndalua të mbante detyrën e Presidentit të RS për gjashtë vjet nga Gjykata e Bosnjës dhe Hercegovinës më 26 shkurt për moszbatimin e vendimeve të Përfaqësuesit të Lartë. Këto përfshijnë, në veçanti, miratimin paraprak të draftit të Kushtetutës së re të RS-së, miratimin e ligjeve që ndalojnë aktivitetet e një numri organesh gjyqësore dhe ligjzbatuese të BiH-së në territorin e RS-së, dhe shpalljen e vendimeve të këtyre organeve si të pazbatueshme.
Dokumenti thekson se “objektivi i Bashkimit Evropian mbetet të kontribuojë në ruajtjen dhe ndërtimin e një shteti evropian funksional paqësor, të qëndrueshëm, sovran dhe të pavarur të Bosnjës dhe Hercegovinës, i cili përmbush angazhimet e tij në përputhje me parimet dhe vlerat mbi të cilat bazohet Bashkimi Evropian, shoqëritë demokratike dhe sundimi i ligjit, si dhe e ardhmja e Bosnjës dhe Hercegovinës brenda kornizës së Bashkimit Evropian”. Qëllimi i menjëhershëm i dokumentit jo-ligjor franko-gjerman përcaktohet si “shfuqizimi i ligjeve jokushtetuese dhe tërheqja e draftit të kushtetutës së re të RS-së”. Për këtë qëllim, propozohet të kufizohet mbështetja financiare për Republikën Serbe, të vendosen sanksione të synuara dhe të pezullohen kontaktet me zyrtarët e RS-së – Presidentin e Republikës Serbe Milorad Dodik, Kryeministrin e RS-së Radovan Vishkoviq dhe Kryetarin e Asamblesë Kombëtare të RS-së Nenad Stevandiq.
Theksohet se BE-ja duhet të pezullojë të gjitha projektet që i sjellin dobi drejtpërdrejt ose tërthorazi Republikës Srpska në kuadër të Programit të Investimeve në Ballkanin Perëndimor të BE-së (WBIF). Gjithashtu propozohet që Komisioni Evropian të mos paraqesë asnjë projekt të ri që mund t’i sjellë dobi Republikës Srpska.
U sugjerua gjithashtu që BE-ja të kontaktojë institucione të tjera financiare, siç është Banka Botërore, dhe të këmbëngulë që ato të miratojnë një qasje të ngjashme.
Sipas dokumentit, kriteret për heqjen e kufizimeve do të zhvillohen pasi udhëheqja e RS-së të ndërmarrë hapa konstruktivë.
Lidhur me sanksionet, propozohet të zbatohet sistemi ekzistues i masave kufizuese kundër individëve ose subjekteve që minojnë sovranitetin, integritetin territorial dhe rendin kushtetues të Bosnjës dhe Hercegovinës. Meqenëse nuk ka konsensus brenda BE-së për këtë çështje, dokumenti u bën thirrje shteteve anëtare individuale të vendosin ndalime udhëtimi për zyrtarë të caktuar të RS-së.
Përfaqësuesja serbe në Presidencën e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe kryetarja aktuale e këtij organi, Željka Cvijanoviq, e quajti dokumentin jo-ligjor mbi Bosnjën dhe Hercegovinën të papranueshëm, pasi, sipas mendimit të saj, ai nuk bazohet në baza reale dhe kontribuon më tej në destabilizimin politik në vend.
- Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës anulon ligjet kontroverse të Republikës Srpska
Më 29 maj, Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës shpalli të pavlefshme ligjet kontroverse të miratuara nga Kuvendi Popullor i Republikës Srpska në përgjigje të vendimit të gjykatës kundër Presidentit të Republikës Srpska, Milorad Dodik.
Në veçanti, u anulua i ashtuquajturi ligj mbi “agjentët e huaj” (mbi një regjistër të veçantë dhe publikimin e punës së organizatave jofitimprurëse të Republikës Srpska). Ky ligj, thonë gjyqtarët, është “pothuajse identik në përmbajtje” me Ligjin mbi Agjentët e Huaj të futur në Rusi.
Ligjet e RS që kufizojnë kompetencat e autoriteteve të BiH në fushat e drejtësisë dhe sigurisë (mbi moszbatimin e ligjeve dhe ndalimin e aktiviteteve të institucioneve jashtëkushtetuese të Bosnjës dhe Hercegovinës, si dhe mbi Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Prokurorial të Republikës Srpska) u anuluan gjithashtu. Gjykata konstatoi se këto ligje të RS minonin sovranitetin e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Siç dihet, në shkurt të vitit 2025, Kuvendi Popullor i Republikës Srpska ndaloi aktivitetet e gjykatës dhe prokurorisë së BiH dhe Agjencisë Shtetërore të Hetimit dhe Mbrojtjes (SIPA) në territorin e saj. Ligjet u miratuan pasi gjykata e shkallës së parë e BiH dënoi Milorad Dodik me një vit burg dhe një ndalim gjashtëvjeçar për mbajtjen e postit presidencial. Gjykata dha vendimin për mosbindje ndaj vendimit të Përfaqësuesit të Lartë, Christian Schmidt.
Gjykata Kushtetuese gjithashtu anuloi ndryshimet në Kodin Penal të Republikës Srpska, të cilat parashikonin një vepër të re penale, “mosbindje ose mosrespektim të vendimeve të institucioneve ose organeve të Republikës Srpska”. Sipas gjyqtarëve, dispozita ligjore e kontestuar është formuluar aq gjerësisht sa parashikon përgjegjësi penale për mosrespektimin e çdo vendimi të çdo institucioni ose organi të Republikës Srpska, pavarësisht nëse ato janë përfundimtare, kushtetuese dhe legjitime.
Vendimi i gjykatës, siç pritej, u kritikua ashpër në Republikën Srpska. Kryetari i fraksionit parlamentar të partisë së Dodikut (SNSD) në Kuvendin Popullor të Republikës Srpska, Srdjan Mazalica, e quajti Gjykatën Kushtetuese të Bosnjës dhe Hercegovinës “një degë të Christian Schmidt” dhe e akuzoi gjykatën se “udhëhiqet nga interesat e vetëm një populli (boshnjakëve) dhe një axhendë politike”.
- Dodik merr pjesë në forumin ndërkombëtar në Moskë
Presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik, vizitoi përsëri Moskën, ku mori pjesë si i ftuar nderi në një takim ndërkombëtar të zyrtarëve të lartë të sigurisë.
Eventi u mbajt më 27-29 maj nën kryesinë e Sekretarit të Këshillit të Sigurisë Ruse, Sergei Shoigu.
Në fjalimin e tij, Dodik shprehu mbështetje për Rusinë, duke deklaruar se, sipas mendimit të tij, “po krijohet një ekuilibër i ri pushteti në botë dhe Perëndimi kolektiv nuk mund të imponojë më rregullat e tij”.
Presidenti i Republikës Srpska u takua gjithashtu me Sekretarin e Këshillit të Sigurisë Ruse. Sipas tij, palët “folën se si do të zhvillohej bashkëpunimi ynë strategjik dhe konfirmuan se të gjitha marrëveshjet do të zbatoheshin, dhe gjithashtu përcaktuan vektorët e ardhshëm për zhvillimin e marrëdhënieve tona”. Shoigu, nga ana e tij, kritikoi vendimin e gjykatës së BiH kundër Dodikut, duke e përshkruar vendimin si “një element të një fushate të gjerë kundër Republikës Srpska, popullit serb në tërësi”, dhe deklaroi mbështetjen e tij për Republikën Srpska. Një demonstrim i mbështetjes që Moska i ofron presidentit të RS ishte, me sa duket, qëllimi kryesor i vizitës së Dodikut në kryeqytetin rus.
