Tri važne tačke mogu pomoći da se bolje razumije današnji politički mozaik u Crnoj Gori nakon izbora Andrija Mandića, proruskog političara iz Nove srpske demokratije, za predsjednika Skupštine Crne Gore i formiranja novog kabineta premijera Milojka Miki Spajića, lidera Europa sad!
Prvi se odnosi na unutrašnje političke igre unutar spektra stranaka, koje su sve – doduše u različitom stepenu – zavisne i/ili povezane sa predsjednikom Srbije Vučićem, njegovim službama i medijima, kao i sa Srpskom pravoslavnom crkvom, koja ostaje glavni faktor u složenoj mreži uticaja i podrške „prosrpskim“ političkim strukturama u Crnoj Gori.
Naravno, većina ovih veza vodi dalje na istok, do samog Kremlja, preko mreža ruskih specijalnih službi i masovnih medija.
Formiranje 44. Vlade Crne Gore je kasnilo i bilo je pod jakim uticajem Srbije. Politički preokreti bili su najvidljiviji unutar političke snage „Evropa sad!“. Uloga Jakova Milatovića, predsjednika Crne Gore (i, ujedno, potpredsjednika Evropа sad!), jasno je vezana za predsjednika Srbije Vučića, koji je izvršio neviđeni pritisak. Narativ je bio jednostavan: u vladu treba da budu uključeni „Srbi“, odnosno prosrpski/ruski političari i stranke koje direktno zavise od Vučićeve/Putinove finansijske, logističke i propagandne podrške.
I oni su tu bili uključeni. Dakle, Vlada Crne Gore, praktično treća po redu od 2020. godine, u svom sastavu nema etničke Crnogorce. Ovoga puta isključena je čak i stranka bosanske manjine, zajedno sa hrvatskom političkom snagom, kao i neke od albanskih stranaka. To je takođe rezultat masovnog “napada” na Crnu Goru od strane Srbije/Rusije, koji utiče na medije, kulturu, bezbjednosne agencije i političku agendu.
Druga tačka je nesretna uloga koju je odigrala evroatlantska zajednica u Crnoj Gori. I Vašington i Brisel su tu zakazali.
To se posebno odnosi na Vašington, čija desetogodišnja politika smirivanja Vučića nije donela značajnije rezultate ni za Srbiju ni za susjedne zemlje u regionu.
Gabrijel Eskobar, zamjenik pomoćnika državnog sekretara SAD, i njegov najvažniji diplomata u regionu, ambasador Kristofer Hil u Beogradu, uložili su mnogo energije, prvo, u odbranu propalog projekta Otvoreni Balkan, a drugo, u pokušaju promocije svojim interesima, pacifikovati i braniti Vučića u svim njegovim konfliktnim situacijama i konfrontacijama – od Bosne i Hercegovine i Kosova do Crne Gore.
Zato gospodin Escobar, a samim tim i spoljna politika SAD na Balkanu, a posebno u Crnoj Gori, nisu uspjeli da ubjede predsjednika Milatovića, stranku Evropa sad i premijera Spajića da otvoreno ne uključuju prosrpske/ruske snage u novu vladu. Lakoća sa kojom su Milatović i na kraju Spajić odbijali da poslušaju dobre savjete Zapada simbol je dubine i težine političke krize u Crnoj Gori.
EU je sve ove procese posmatrala iz “drugog reda”, kao značajno manje uključeni igrač. “Slabost” EU ne može se sakriti od većine evropskih diplomata, čije insistiranje na nastavku “Berlinskog procesa” ostaje pozitivan, ali očigledno ne i odlučujući element u cijeloj slici. To je bilo evidentno i na nedavnom samitu Berlinskog procesa u Tirani, gdje se gotovo nije spominjao položaj i dešavanja u Crnoj Gori.
Mađarski evropski komesar Oliver Vargei ostaje “izuzetak”, koji potvrđuje neefikasnost evropskog pristupa Zapadnom Balkanu/Crnoj Gori. On je postao prvi zvanični predstavnik EU koji je premijeru Spajiću čestitao izbor sa pomalo pretjeranim optimizmom. Dakle, ne aplaudiraju samo Beograd i Moskva – ima i odjeka iz Budimpešte.
Posljednja, treća tačka odnosi se na aktivnosti i pokušaje crnogorske parlamentarne opozicije i civilnog društva da direktno utiču na tok događaja.
Opozicija, koja sada uključuje bosansku stranku (uz Demokratsku partiju socijalista, dvije socijaldemokratske stranke, dvije albanske snage i Hrvatsku građansku inicijativu), nalazi se pred veoma teškim zadatkom.
Čini se da još nisu spremni da značajno utiču na politička, ekonomska i bezbjednosna dešavanja. Nova šansa za njih će doći sa (veoma kontroverznim) popisom stanovništva, koji je trebao početi 1. novembra, ali je odgođen za period koji će biti određen tokom direktnih pregovora između vlade i parlamentarne opozicije.
Ovo je nova šansa za opozicione snage da preformulišu svoju politiku i opšti stav prema problemu. To se posebno manifestovalo na mitingu opozicije ispred parlamenta, gdje je bilo poziva na odlučnu akciju opozicionih snaga.
Situacija u Crnoj Gori nastavlja da se pogoršava. Da li će biti moguće usporiti i zaustaviti ovaj proces političke erozije i nazadovanja, kada će se to desiti i kako – uglavnom zavisi direktno od samih građana Crne Gore.
U svakom slučaju, ovaj proces će biti dug.
Miodrag Vlahovich. Crnogorski političar i bivši diplomata. Prvi ministar inostranih poslova Crne Gore. Bivši ambasador Crne Gore u SAD, Kanadi, Islandu, Svetoj Stolici, Malteškom redu.
