Crna Gora, prvih sto dana Vlade Spajića — Miodrag Vlahović

Crnogorski premijer Milojko Spajić, na novinarsko pitanje – koje mu je postavljeno na konferenciji za novinare povodom prvih sto dana rada 44. Vlade – da li bi podnio ostavku ako optimista obećava da bi prosečna mesečna plata trebalo da bude 1000 evra, a minimalno 700 eura, odgovorio je potvrdno. Istovremeno je sebi dao rok od godinu dana.

Iako su ekonomska obećanja bila okosnica predizborne kampanje Pokreta “Evropa sad!” čini se da je nova vlast najmanje učinila po tom pitanju.

Ekonomski optimizam

Spajićev “tehnokratski” model upravljanja, sa insistiranjem na razvojnim i investicionim projektima i sa negiranjem ili omalovažavanjem političkih pitanja, koja on marginalno ili uopšte ne pominje, odnosno odbija da se o njima izjašnjava – idalje su velika nepoznanica. Još niko nije video program “Europa sad 2” u formi kompletnog pisanog dokumenta. Takvu situaciju prepoznaju i članovi Spajićevog kabineta. Sve to ukazuje na njegovu veliku (ličnu) improvizaciju – sa mogućim ozbiljnim posljedicama.

Delegacija MMF-a, koja je nedavno boravila u Crnoj Gori, bila je brutalno iskrena: povećanje plata i penzija “mora biti fiskalno održiva”. Ovako hladno upozorenje neprijatno je podsećanje da su Spajićevi planovi zasnovani na nepouzdanim projekcijama. Već sada je jasno da osnovna finansijska stabilnost zahtijeva zaduživanje u inostranstvu. Stručnjaci MMF-a su to definisali kao “veliku potrebu za eksternim zaduživanjem”.

Premijer ni ne pokušava da neke od investicionih i razvojnih projekata uskladi sa zakonskim procedurama. To je pokazao i prilikom nedavne posjete Francuskoj, kada je – bez obzira na jasna pravila o obavezi međunarodnog tendera za kapitalne razvojne projekte – najavio potpisivanje neke vrste sporazuma o strateškom partnerstvu. To je veoma klizav teren. U tom kontekstu, Spajić pokazuje spremnost da (ponovo) ignoriše zakon, kao što je to činio dok je bio ministar u Krivokapićevoj vladi, u vezi sa državnim kreditom od 750 miliona dolara – bez obavezujuće skupštinske procedure i dokumenata…

U svakom slučaju – da bi ispunio obećanje da će podnijeti ostavku – Spajić će sljedeće godine prije toga morati biti premijer u ovo vrijeme. Taj primarni zadatak mu neće biti lak.

Politička erozija

Na političkom planu – prvih sto dana Vlade provodi se pod političkom dominacijom onih koji još – u formalnom smislu – ne učestvuju u radu Spajićevog kabineta, ali su veoma aktivni i uticajni u političkim potezima vladajuće parlamentarne većine.

Činjenica da se Spajić opredjelio za saradnju sa strankama bivšeg Demokratskog fronta i podržao imenovanje i izbor Andrije Mandića, lidera Nove srpske demokratije, značajno mu je suzilo manevarski prostor u unutrašnjepolitičkim pitanjima.

Dominacija Mandića i njegove koalicije vidljiva je u svim segmentima političkog života – od organizacije popisa, nad čijim se rezultatima već lebdi sjena (zbog informacija o sumnjivom „dodavanju“ gotovo 40.000 osoba posljednjeg dana roka za popis), kroz nastavak nacionalističkih politika i praksi u oblasti kulture, obrazovanja i medija, sve do performansi i narativa vezanih za odnose s Hrvatskom, kao – u kontekstu alijanse u NATO-u i službene EU agende – najvažniji crnogorski komšija (za koji su “zaduženi” ministri iz Bečićevih demokrata).

Osim toga, Mandićev boravak u Briselu pokazuje da je prošlo vrijeme kada su se zvaničnici EU suzdržavali od komunikacije i susreta sa liderom ove prosrpske/proruske koalicije. (Ideja da se evropska dimenzija crnogorske politike jača učešćem proruskih elemenata upravo je tragikomična. Ona će sigurno ostati kao primjer najsmjelijih ciničnih poteza i promašaja komesarijata na čelu sa mađarskim birokratom Oliverom Varheljijem.)

Povrh toga, predsednik Skupštine postavlja pitanje što ranije “rekonstrukcije” Vlade, u kojoj želi da vidi nekog od svojih koalicionih partnera. Jasno je da ovakvo insistiranje ima za cilj konsolidaciju i stabilizaciju vlasti u kojoj će nominalni šef biti Spajić, a stvarni Mandić. Budući da Mandić ne krije svoje veze sa Aleksandrom Vučićem, a ne može da sakrije ni odnos sa zvaničnim Kremljom, takva „rekonstrukcija“ Vlade ima jasne razloge i posledice.

Na političkoj sceni tinja i sukob između predsjednika Milatovića i premijera Spajića. Čak i ako nije konceptualnog ili ideološkog karaktera, neslaganje vodećeg dvojca Pokreta “Evropa sada!” ukazuje na Spajićevu ograničenu snagu da bi – u projektovanom sukobu Milatović bio u prednosti, s obzirom na njegovu političku bliskost sa Mandićem, odnosno sa zvaničnim Beogradom. Glasine da je Vlada već u krizi i da u sadašnjem sastavu ne može trajati duže od maja ove godine nisu nepoznate “osovini” Mandić-Milatović, koja sigurno neće skrštenih ruku čekati dalje Spajićeve poteze – pogotovo one koji bi ga okrenuli prema aktuelnoj opoziciji.

Evropska agenda, retorika i stvarnost

Međutim, jedno je sigurno: Spajićeva vlada ima jasnu i javnu retoričku/zvaničnu podršku evropskih partnera.

Formulacije da Crna Gora (opet!) ima šansu, da je potrebno nastaviti reforme, da je potreban dogovor i saradnja političkih grupa u Parlamentu zvuče poznato i jednako uvjerljivo kao i u prethodnim slučajevima – i prije političkih promjena u avgustu 2020.

Sumirajući prvih sto dana rada Vlade, ne treba zaboraviti da je svakako uspjeh što je novi Vrhovni državni tužilac (VDT) izabran kvalifikovanom skupštinskom većinom. Vrijeme će pokazati da li će ta većina najbolji trenutak u cijeloj priči ili će novi VDT opravdati visoka očekivanja.

Velike nade polažu se u rad Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) i samog glavnog specijalnog tužioca (GST). Njegov rad je bolan i spor, sa mnogo kontroverzi, koje nažalost ne isključuju arbitražu i selektivnost.

Čini se da se suština borbe za prevlast vodi u vezi sa situacijama i poslovima koji bi trebalo da budu predmet pažnje i rada SDT-a, a ono što se ističe jeste stanje i “kadrovska rješenja” u Agenciji za nacionalnu bezbjednost, odnosno Crnogorski Tajni Servis.

Po svemu sudeći, bitka se vodi između ministra pravde Andreja Milovića, s jedne strane, i krugova bliskih bivšem premijeru Dritanu Abazoviću i njegovom predizbornom koalicionom partneru i koordinatoru sektora bezbjednosti i potpredsjedniku Vlade Aleksi Bečiću.

Ni Spajić – barem zvanično i javno – ne želi da učestvuje u toj borbi. Što samo povećava šanse da se tajming njegove projektovane ostavke zbog vrlo mogućih ekonomskih i finansijskih promašaja čini kao daleka budućnost.

Situacija u Crnoj Gori zbog svega toga, nakon sto dana nove vlasti, liči na zatišje pred nevrijeme. S koje strane će pasti “oluja” postaje manje značajno – imajući u vidu da je Crna Gora već tri godine u fazi demontaže institucija i mehanizama koji treba da je zaštite u kriznim vremenima. Bez kraja tom destruktivnom procesu na vidiku.