Evropske integracije i članstvo u Evropskoj uniji u skladu su sa nacionalnim interesom i strateškim opredjeljenjem Republike Srbije, navodi se na sajtu Ministarstva spoljnih poslova Srbije. Realnost je, međutim, da su pristupni pregovori praktično stali.
24. februar 2022. factor
Srbija je 29. aprila 2008. potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) sa Evropskom unijom. Dokument je stupio na snagu 1. septembra 2013. godine. Srbija je 22. decembra 2009. podnjela zvaničan zahtjev za članstvo u EU, a status kandidata dobila 1. marta 2012. Odluka Evropskog savjeta da otvori pristupne pregovore usvojena je 28. juna 2013. Konkretno pokretanje pregovaračkog procesa nastupilo je sa prvim sastankom Međuvladine konferencije 21. januara 2014. godine.
Tokom pregovaračkog procesa između Republike Srbije i Evropske unije otvorena su 22 poglavlja – od ukupno 35, kombinovanih u šest klastera – od kojih su dva privremeno zatvorena.
Najnovija runda pregovora između EU i Srbije, Međuvladina konferencija, održana je u decembru 2021. Od tada, više od dvije godine, nije otvoreno nijedno poglavlje pregovaračkog okvira. Razlog je odbijanje Beograda da podrži spoljnopolitički i bezbjednosni kurs EU. Tačnije, to je nevolja srpskih vlasti da se prilagode sankcijama EU, uvedenim zbog agresije Rusije na Ukrajinu.
Treba napomenuti da se Beograd nije pridružio restriktivnim mjerama koje je uvela Evropska unija ni nakon što je Rusija anektirala Krim 2014. godine, ali to praktično nije ometalo pregovarački proces i otvaranje novih poglavlja. Međutim, nakon potpune invazije Rusije na Ukrajinu početkom 2022. godine, EU je promijenila stav prema pitanjima sigurnosti i vanjske politike i postavila ih kao prioritet. Nakon toga su prestali da zatvaraju oči pred nastojanjima Srbije da izbjegne uvođenje sankcija Rusiji.
Duže od dvije godine evropske integracije Srbije stagniraju, a najnovija odluka EU o uvođenju novog plana razvoja i evropskih integracija Zapadnog Balkana pokazala je da se za Beograd u skorije vrijeme ne predviđaju pozitivni pomaci.
Šest milijardi eura, ali…
Evropski parlament je 24. aprila izglasao Plan rasta za Zapadni Balkan, kojim je predviđeno šest milijardi eura finansiranja, od čega će dvije milijarde biti obezbjeđene u vidu grantova, a preostale četiri – u vidu kredita. Najnoviji dokument treba da dopuni postojeće finansijske instrumente pretpristupne pomoći. Sprovođenje Plana, kako je planirala EU, trebalo bi da udvostruči privredu zemalja regiona u narednoj deceniji. Međutim, cilj EU nije samo da stimuliše ekonomski rast u šest zemalja u regionu, već i da promoviše proces reformi. Na ovaj način EU očekuje da će pomoći narodima Zapadnog Balkana da se što prije pripreme za pristupanje.
Prema Planu, države regiona moraće da ispune niz izazovnih kriterijuma kako bi iskoristile paket finansijske pomoći. Osnovni zahtjevi, koji jednako vrijede za sve zemlje, odnose se na vladavinu prava, poštovanje principa demokratije, institucionalne reforme i poduzimanje potrebnih mjera kako bi se osigurale kontrole kako se sredstva ne bi loše usmjerila, zloupotrijebila, pronevjerila ili korumpirala.
Drugi uslov je potreba da zemlje kandidati u potpunosti usklade svoju vanjsku i sigurnosnu politiku sa politikom EU, uključujući i uvođenje restriktivnih mjera protiv Rusije u vezi sa njenom invazijom na Ukrajinu.
Dakle, očuvanje aktuelne viševektorske spoljne i bezbednosne politike Beograda, koja isključuje usklađivanje sa sankcijama EU protiv Ruske Federacije, i umjesto toga predviđa održavanje prijateljskih odnosa sa Moskvom, dovešće do zamrzavanja evropskih integracija Srbije.
Promjeniti situaciju i deblokirati pregovore Beograda i Brisela moguće je ukoliko nastupi:
a. Radikalna promjena politike EU prema Ruskoj Federaciji i, shodno tome, ukidanje sankcija, šta bi se moglo očekivati
1. nakon završetka goruće faze rata u Ukrajini,
2. kao rezultat promjene rukovodstva EU u radikalno prorusko.
b. Samostalno udaljavanje srpskog rukovodstva od prijateljstva sa Moskvom.
Očigledno, nijedna od ovih opcija se u skorije vrijeme ne čini realnom.
“Dogodine u Prizrenu”
Međutim, sankcije Rusiji nisu jedina prepreka na putu Srbije ka EU.
Pred Srbijom je postavljen još jedan poseban uslov, koji se odnosi na napredak u procesu normalizacije sa Kosovom.
Tačnije, ovaj uslov važi i za Beograd i za Prištinu, ali je Kosovo i dalje potencijalni kandidat za ulazak u EU, dok je Srbija već u procesu pristupanja, pa je težina ovog zahtjeva različita za dvije strane.
Srpsko-kosovski dijalog, uz posredovanje Evropske unije, traje više od deset godina. Pretpostavljalo se da će iskorak predstavljati dogovori postignuti na tripartitnom sastanku predstavnika Beograda, Prištine i EU u Briselu 27. februara 2023. godine i u Ohridu 18. marta 2023. godine – Sporazum o putu normalizacije između Kosova i Srbije i Aneks za implementaciju Sporazuma.
Međutim, nije bilo pozitivnih pomaka. Naprotiv, oružani sukobi na sjeveru Kosova, u Banjskoj, prošlog septembra doveli su do nazadovanja u dijalogu i aktuelizovali, ne toliko pitanje uspostavljanja odnosa Beograda i Prištine, koliko prijetnju obnove neprijateljstava u regiji.
Kako bi podstakla proces normalizacije, Evropska unija je odlučila da evropske integracije striktno veže za implementaciju sporazuma postignutih u procesu dijaloga.
Za Kosovo, glavni zahtjev koji proizilazi iz Sporazuma i Aneksa jeste osnivanje Zajednice srpskih opština (ZSO).
Prema sporazumima, Srbija se neće protiviti članstvu Kosova u bilo kojoj međunarodnoj organizaciji (to se, zapravo, odnosi i na sadašnji proces pristupanja Kosova Savjetu Evrope).
Od obje strane se također traži da međusobno priznaju dokumente i nacionalne simbole, uključujući pasoše, diplome, registarske tablice i carinske oznake. (Nešto što je Srbija nazvala de-fakto priznanjem „lažne države Kosovo“).
Za razliku od svih drugih sporazuma u dijalogu Beograda i Prištine koji sponzoriše EU, ovi sporazumi su postali obavezujući.
Ministri spoljnih poslova EU usvojili su ove sedmice izmjene i dopune poglavlja 35 pristupnih pregovora sa Srbijom, kojima se direktno u pregovarački okvir navodi da Srbija mora u potpunosti da se posveti obavezama koje proizilaze iz Sporazuma o putu ka normalizaciji odnosa sa Kosovom, u skladu sa Aneksom implementacije, koji je potpisan 18. marta.
Poglavlje 35, zajedno sa poglavljima 23 i 24 o vladavini prava, ima posebnu težinu u pregovorima o članstvu. Prema pregovaračkom okviru, nedostatak napretka u ovim oblastima mogao bi usporiti ili zaustaviti napredak u svim ostalim oblastima pregovora.
“Putuj Evropo…”
Vrijeme manevrisanja i imitacije je prošlo.
Priština bi konačno trebalo da stvori vojnu policiju, ili barem da pokaže stvarni napredak u tom pogledu.
Što se tiče Srbije, ona treba da pošalje signal da se pomirila sa gubitkom Kosova i da prizna, makar simbolično ili djelomično, samostalnost svoje bivše autonomne oblasti.
Međutim, s obzirom na raspoloženje javnosti, ovu barijeru na putu ka EU, Srbiji će biti izuzetno teško – ako uopće moguće – prevazići.
I ne samo zato što građani Srbije, a samim tim i vlast, koja se fokusira na svoje birače, nisu psihički spremni za to. Značajan faktor je bila intervencija Rusije, koja je posljednjih godina uložila dosta energije i resursa u hibridne napore miješanja, što je podrazumjevalo raspirivanje radikalnih osjećanja u Srbiji, prije svega u vezi sa Kosovom. Riječ je i o širenju narativa u javnom prostoru o nasilnom povratku zemlje; o neformalnoj podršci radikalima, koji vrše pritisak na vlast u Beogradu, zahtjevajući da „nikada ne dozvole izdaju“; i o zvaničnoj podršci srpskog rukovodstva u namjeri da ne ide ni na kakav kompromis po pitanju Kosova… Poseban kolosjek je interakcija Ruske i Srpske pravoslavne crkve.
Rusija je, naime, koautor trenutne politike Beograda prema Prištini, koja se odnosi na kategorično negiranje Srbije bilo kakvih ustupaka prema Kosovu koji bi se mogli smatrati njegovim de facto priznanjem.
Najnovije odluke EU da pitanje normalizacije između Beograda i Prištine uvrsti na listu jednog od ključnih uslova za evropske integracije Srbije primoravaju Beograd da ili promjeni dosadašnju politiku prema Kosovu ili odbaci ideju o pristupanju EU u skorije vreme. U ovom trenutku, potezi i izjave predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i njegovog tima pokazuju da Beograd nije spreman da mijenja svoju politiku po pitanju Kosova i sankcija Rusiji. Za Srbiju bi to značilo zaustavljanje na putu ka EU, što možda još ne ubija snove o evropskoj Srbiji, ali ih definitivno stavlja na zadnju policu. Putuj Evropo, nemoj više čekati na nas… Ipak, Rusija će moći da slavi hibridnu pobjedu u navodnoj konfrontaciji sa Zapadom na „evropskom frontu“.
