Ruski diplomata kojeg je EU protjerala iz Brisela zbog špijunaže i uz obrazloženje da se bavi “ilegalnim i subverzivnim aktivnostima” postao je posmatrač na predstojećim parlamentarnim i lokalnim izborima u Srbiji u okviru misije OEBS-a, najvažnog bezbjednosnog tijela u Evropi. Aleksandr Studenjikin (49) bio je savjetnik u stalnoj misiji Rusije pri EU u Briselu kada je u aprilu 2022., dva mjeseca nakon početka ruske invazije na Ukrajinu, on i još 18 ruskih diplomata proglašeni personom non grata. EU je saopštila da se ruske diplomate sa crne liste bave aktivnostima “protiv interesa i bezbjednosti EU i njenih država članica”.
Studenjikin je trenutno deo grupe od 30 posmatrača koji predstavljaju OEBS na izborima u Srbiji za skupštinu i vijeća 65 opština 17. decembra ove godine. Prethodno su mediji objavili da je Studenjikin bio uposlenik ruske Spoljno obavještajne službe (SVR), ali je postao jedan od četiri Rusa na listi dugoročnih posmatrača u posmatračkoj misiji OEBS-ove Kancelarije za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR). Ovi posmatrači su odgovorni za praćenje cjelokupnog izbornog procesa, odnosno zaduženi su za prikupljanje informacija i „dublje razumijevanje općih administrativnih procedura i okolnosti izborne kampanje“. U grupi su i posmatrači iz Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije, Njemačke, Francuske, Danske, Bjelorusije i još sedam zemalja. Studenjikinovo imenovanje je privremeno, ali postoji nekoliko indicija da je Srbija postala česta destinacija ruskih diplomata protjeranih iz EU.
Najmanje troje ruskih diplomata povezanih sa ruskim obaveštajnim službama i na crnoj listi zemalja članica EU nastavili su karijeru kao akreditovane ruske diplomate u Srbiji. Srbija je jedna od rjetkih evropskih zemalja koja nije uvela sankcije Rusiji zbog ruske invazije na Ukrajinu. Protjerivanje ruskih diplomata uslijedilo je nakon što su vlade EU stavile na crnu listu stotine članova ruskog diplomatskog kora nakon ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022. godine, a nekoliko država članica EU navelo je špijunažu kao razlog za protjerivanje. Izbori u Srbiji se odvijaju u pozadini pojačanog pritiska zapadnih zemalja na Srbiju da uvede sankcije Moskvi. Vladajuća Srpska napredna stranka i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i dalje su u koaliciji sa strankama koje se smatraju proruskim. Aleksandar Vučić je više puta isticao da se zalaže za ulazak u EU uz održavanje prijateljskih veza sa Rusijom, koja je podržala Beograd u nekoliko sporova sa Zapadom. Rusi koji rade u OEBS-u već su u prethodnom periodu imali problema sa ulaskom u neke zemlje EU. Prošle godine, poljske vlasti proglasile su dvojicu ruskih službenika Parlamentarne skupštine OEBS-a personama non grata, uz obrazloženje da predstavljaju “pretnju državnoj bezbjednosti”. Darija Bojarska, ruska službenica OEBS-a, privedena je na litvansko-ruskoj granici dok je pokušavala da pređe u Kalinjingrad.
Države članice OEBS-a odgovorne su za odabir pojedinaca koji žele da se pridruže misiji za posmatranje izbora, tako da OEBS ne upravlja direktno regrutovanjem ovih posmatrača. Studenjikin, koji radi za Organizaciju za zabranu hemijskog oružja (OPCW) u Hagu, doputovao je u Srbiju 19. novembra kako bi počeo da radi kao posmatrač izbora OEBS-a. Studenоikinova monitoring grupa je odgovorna za nekoliko opština u istočnoj Srbiji, a on se već sastao sa lokalnim političkim predstavnicima u Zaječaru i Kladovu, u blizini granica sa Bugarskom i Rumunijom. Bio je prisutan na predizbornim događajima koje su organizovale i vladajuće i opozicione stranke u regionu Zaječara. Studenjikin je rekao da je razlog za njegovo uključenje u broj posmatrača informacije sa njegovog javnog akaunta na LinkedInu, gdje se navodi da radi za Organizaciju za zabranu hemijskog oružja.
“Oko 500 ruskih državljana je protjerano iz Evrope. Ispostavilo se da ako si Rus, onda si i špijun. Da li si diplomata ili ne, nije bitno”, rekao je Studenjikin za RSE. Portparolka ODIHR-a Katja Andruš izvijestila je da organizacija “nije bila obaviještena” da je EU proglasila Studenjikina personom non grata. Izborne posmatrače biraju njihove zemlje i “moraju se pridržavati kodeksa ponašanja posmatrača”, dodala je. “Svako ozbiljno kršenje kodeksa će dovesti do trenutnog povlačenja akreditacije posmatrača”, rekla je Andruš. Radio Slobodna Evropa uputilo je upite o ulozi Studenjikina kao izbornog posmatrača Ministarstvu spoljnih poslova Srbije, Izbornoj komisiji Republike Srbije i Stalnoj misiji Rusije pri OEBS-u Beču, ali nije dobilo odgovor.
Studenjikina je EU stavila na crnu listu u aprilu 2022. godine, kada su prvi put objavljeni rezultati zajedničke istrage EU Observera i istraživačke grupe Dossier Center. EU Observer je naveo da Studenjikin radi za SVR, iako je sam Studenjikin to negirao. „Možda bih voleo da radim za nekoga [tako], ali do sada u mojoj karijeri ta prilika se nije ukazala. Dakle, ne, definitivno ne“, rekao je on za RSE. U odgovoru na upit RSE/RL o Studenjikinu, SVR je u kratkom mejlu je odbio da komentariše ove navode. EU nije objavila tačna imena 19 ruskih diplomata sa crne liste niti ih direktno optužila za špijunažu, ali je rekla da su se bavili “aktivnostima suprotnim njihovom diplomatskom statusu”. “Evropska unija odgovara na nezakonite i subverzivne radnje imenovanih članova ruske misije, koje su suprotne interesima i sigurnosti EU i njenih država članica”, navodi se u saopštenju EU.
Dakle, možemo konstatovati povećano interesovanje Moskve za rezultate izbora u Srbiji. Rusija u Beogradu već dugo sarađuje i sa vladajućim i sa opozicionim strankama. Kremlj smatra da ko god pobjedi na izborima, Moskva će i dalje imati odlučujući uticaj na tok političkih događaja u Srbiji. S obzirom da zvanični Beograd, za razliku od zapadnih prestonica, nije protjerao nijednog Rusa zbog špijunaže, može se pretpostaviti da su se ruski agenti duboko infiltrirali u vladajuću političku i poslovnu elitu. Moskva takođe ne zaboravlja da aktivno djeluje među opozicionim liderima, pa analitičari predviđaju da će, čak i ako opozicija pobjedi na izborima, proruska politika Beograda biti nastavljena. Studenjikinov odgovor da on nije agent SVR ne djeluje čudno. Uobičajena je praksa da agenti ruskih specijalnih službi negiraju umiješanost u SVR. Ali Studenjikin je otišao dalje. Prilikom opvrgavanja, čak je naveo da ne bi bio protiv toga da bude agent SVR-a, ali nažalost nije jedan od njih. Drskost u odgovorima ga samo odaje kao specijalnog agenta, upravo je to poznati rukopis SVR-a. Moskva je već formirala i kandidovala Rusku stranku, koja je branilac interesa Kremlja, na izborima u Srbiji. Ostaje samo da se predsоednik Srbije zamоeni Rusom i Kremlj će trijumfovati.
