Nakon “satnih razgovora” sredinom marta između predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i predsjednika bosansko-hercegovačkog entiteta Republike Srpske Milorada Dodika, u prisustvu Patrijarha srpskog Porfirija, najavljeno je održavanje velikog Vaskršnjeg sabora Srbije i Republike Srpske. Održaće se na pravoslavni Uskrs, koji ove godine pada neposredno pred proslavu Đurđevdana.
Predsjednik Srbije je u svom karakterističnom stilu najavio da će skupština donijeti odluke o “važnim pitanjima opstanka srpskog naroda u domovini, njegovog ekonomskog napretka, očuvanja srpskog jezika i ćiriličnog pisma i zajedničke kulturne baštine”.
Aleksandar Vučić ne propušta priliku da napravi dramu i oko manjih i velikih tema. Ono što spoljni posmatrači često zanemaruju jeste da njegove regionalne i međunarodne aktivnosti uvek moraju da utiču na unutrašnju političku dinamiku u Srbiji. Srbija je trenutno u jeku predizborne kampanje za izbore u glavnom gradu Beogradu nakon što su prošlogodišnji izbori doveli političke subjekte u ćorsokak u kojem je formiranje lokalne vlasti u glavnom gradu bilo nemoguće. Beograd je važan ne samo simbolički kao glavni grad, već i zbog svoje veličine, jer u njemu živi 20 posto srpskog stanovništva. Štaviše, promjena vlasti u Beogradu bi potencijalno mogla da izazove domino efekat u celoj Srbiji, slično onome što se dogodilo 1990-ih kada je promena u Beogradu prethodila promeni režima na nacionalnom nivou.
Autoritarni režimi širom svijeta imaju prilično sinhronizovanu knjigu kada su u pitanju aktivnosti koje su autoritarne vođe spremne da preduzmu kako bi održale vlast: pritisak na medije i civilno društvo, zastrašivanje, nacionalnu i etničku homogenizaciju, podrivanje prava manjinskih zajednica, u ekstremnim slučajevima provociranje oružanog sukoba. Miloševićev i Putinov režim služe kao prethodnici i uzori Vučićevom sistemu u tom pogledu. Važno je ne zaboraviti da je aktuelni predsjednik Srbije bio ministar propagande za vrijeme Miloševićevog režima.
U tom svjetlu, najavu ovog događaja, čije pripreme traju posljednjih godina, treba posmatrati kroz kampanje vezane za promociju „srpskog sveta“, kao što je neuspjeli Dan srpske zastave koji se obilježava u septembru svake godine.
Prvobitni svesrpski sabor
Tekst pjesme “Sloboda” popularnog zagrebačkog benda Azra iz 1980-ih kaže “Ko se ne sjeća, dođite da to ponovo proživite”. Stoga bi oni koji se ne sjećaju osamdesetih mogli pomisliti da u ovim potezima Vučića i Dodika ima nečeg novog, a zapravo je to samo eho velikih “narodnih dešavanja” s kraja osamdesetih. Kampanja “srpskog buđenja”, koja je kulminirala ratovima i raspadom Jugoslavije.
Kulminacija je bila upravo događaj koji Vučiću vjerovatno služi kao uzor za ovogodišnji Vaskršnji sabor – veliki Gazimestanski sabor 1989. godine na kojem je Milošević stao na kraj postojanju SFRJ.
Nakon smrti Josipa Broza Tita, Jugoslavija je upala u političku i finansijsku krizu. Dugovi za skupu državu blagostanja i samoupravni socijalistički sistem došli su na naplatu, a titoizam kao kohezioni faktor nije nadživeo jugoslovenskog diktatora. Parola “i posle Tita, Tito” ostala je da visi u vazduhu.
Prve varnice su izbile na Kosovu, a Srbija je energično odgovorila. Nakon odlaska na Kosovo, Milošević je doživljavan kao mesija srpskog nacionalnog pokreta, što ga je navelo na državni udar unutar Komunističke partije Srbije, tokom kojeg je smijenjen bivši lider Ivan Stambolić, kojeg je Miloševićeva tajna policija kasnije ubila prije izbora 2000.
Uz pomoć Srpske akademije nauke i umetnosti i Srpske pravoslavne crkve, pokrenuta je kampanja „preporoda Srbije“ i pokrenut niz događaja i demonstracija koje su dovele do puča unutar komunističkih partija Vojvodine, Kosova i Crne Gore. Sve je kulminiralo okupljanjem stotina hiljada ljudi na Gazimestanu, mjestu Kosovske bitke, povodom obilježavanja njegove šestogodišnjice. Kosovski mit zauzima značajno mjesto u srpskoj nacionalnoj mitologiji, a mobilizacioni potencijal ovog događaja naveo je Srbiju da se prilično samouvjereno približi ostalim republikama SFRJ-a sa zahtjevom za redefinisanje odnosa unutar zemlje, u čemu je, prema Miloševićevoj viziji Srbija trebala da zauzme „mesto koje zaslužuje“, odnosno centralnu i dominantnu ulogu u Jugoslaviji. Kako to drugima nije odgovaralo i kako je Milošević bio spreman za to, pokrenut je projekat male Jugoslavije ili velike Srbije u kojoj bi živjeli svi Srbi. Ovaj projekat je doveo do krvavih ratova na prostoru bivše Jugoslavije, raspada zemlje i potpune izolacije Srbije i Crne Gore.
Sveruska skupština kao uzor
Bilo da je u pitanju sinhronicitet, duh vremena ili koordinacija, ne može se definitivno tvrditi, ali modeli Ruskog svijeta i Velike Srbije istovremeno postoje i koegzistiraju sa mnogim paralelnim i analognim preklapanjima u dizajnu i unutrašnjoj dinamici.
Ovo što se sada dešava u Ukrajini izgleda kao zakasnjela lančana reakcija u poređenju sa onim što se desilo u Jugoslaviji.
U Sovjetskom Savezu prvi problemi su počeli i na periferiji. Prvi protesti izbili su u Kazahstanu kao rezultat etničkih tenzija. Tragedija u Tbilisiju u aprilu 1989. godine, kao i etničke tenzije oko Nagorno-Karabaha, zahtijevale su odgovor centralnih vlasti u Moskvi.
Poput „narodnih događaja“ i 600. godišnjice Kosovske bitke, u Rusiji je 1988. godine pokrenuta masovna manifestacija povodom milenijuma Krštenja Rusa. Međutim, zbog bojkota Carigrada, kao i skromnih uz podršku države, ova kampanja nije značajno uticala na nacionalnu i etničku homogenizaciju onoga što ruski nacionalizam smatra jedinstvenim ruskim etničkim prostorom (Bjelorusija, Rusija i Ukrajina). Međutim, 1993. godine Ruska pravoslavna crkva je, na ideju sadašnjeg patrijarha Kirila, koji je tada bio mitropolit smolenski i kalinjingradski Ruske pravoslavne crkve, formirala Svjetski sabor Rusa, kao odgovor na „teški period nacionalne istorije, kada je ruskom narodu bilo potrebno jedinstvo.” Ovo se navodi na sajtu Skupštine u odjeljku „O nama“, a navodi se i sljedeće: „Rusi su vijekovima živjeli na teritoriji jedne zemlje i ujedinjeni su zajedničkom državnošću i zajedničkim duhovnim vrijednostima. Rusi su od 1991. postali podijeljeni ljudi…” Zvuči poznato. Na posljednjoj svjetskoj skupštini, krajem marta, ruski patrijarh Kiril je izjavio da se u Ukrajini vodi “sveti rat”.
Svesrpski sabor
Iako je Vučić nakon pomenutog sastanka sa Dodikom „u prisustvu patrijarha Porfirija“ najavio Skupštinu Srbije i Republike Srpske, Milorad Dodik je nedavno rekao da će sabor biti proširen i na region: „Sabor će okupiti političke elita Republike Srpske i Srbije, političke predstavnike Crne Gore, Kosova, dijaspore, uključili bi akademije nauka Republike Srpske i Srbije, pa čak i akademike nauka Crne Gore koji žele da učestvuju, te predstavnike Srpske pravoslavne crkve.
Srpski propagandista, reditelj i bivši dobrovoljac paravojne formacije Dragoslav Bokan govorio je za rusku propagandnu RT, potvrdivši širu svesrpsku agendu okupljanja, nazivajući ovaj događaj dijelom šire odbrane. “Ako dođe do odvojenog napada na Republiku Srpsku, a onda oslabljenja Srbije i povratak Crne Gore u crnogorstvo – onda smo gotovi, jer će nas onda rasturiti, kao što već pokušavaju.
Iz Crne Gore oglasio se Milan Knežević, lider proruskog srpskog DNP-a, koji je jedan od lidera u skupštinskoj većini koji će uskoro ući u Vladu. On je na mreži “X” rekao: “Jedini odgovor na pokušaje genocida nad srpskim narodom, otuđivanja Kosova, kidanja naše istorije, gubitka identiteta je Skupština”.
Parlamentarna opozicija Srbije neće učestvovati na ovom skupu. Opozicioni poslanik i jedan od njenih lidera Pavle Grbović kritički je reagovao: „Činjenica je da se svaki put vlast SNS nađe u teškim okolnostima – a trenutno ih ima mnogo, s obzirom na to da se radi o režimu uhvaćenom u izbornoj krađi i suočavaju se sa potpunim zastojem evropskih integracija i evropskih fondova, pribegavaju pseudopatriotskom divljanju i stvaranju atmosfere na ivici sukoba i incidenata, gdje se ponovo vrši merenje ovih patriotskih krvnih loza, gdje se ponovo stvara famozno jedinstvo slijedeći Putinov model upravljanja.”
Reagovalo je i civilno društvo. Sonja Biserko iz Srpskog helsinškog odbora rekla je za Glas Amerike: “On [Vučić] ovo organizuje na ideji zajedništva; ‘srpski svijet’ se manifestuje kroz njegove česte susrete sa Dodikom i Porfirijem”, kaže Biserko i ocjenjuje da se zasniva na očekivanjima da će se međunarodne okolnosti promeniti – “Putinova pobjeda, pobjeda Trampa se očekuje… Tako da oni stalno prate dešavanja u širem međunarodnom kontekstu očekujući da se plima okrene u njihovu korist. Odatle Vučićevo kolebanje, balansiranje cijelo vrijeme se zasniva na tim procjenama, percepcijama ili očekivanjima.”
Sve u svemu, skupština i njen domet bi po svemu sudeći, trebali ostati ograničeni u dometu i namjeri da se mobiliše kritična masa za svaki regionalni sukob. Vučićev režim za to nije sposoban. Ono što bi moglo biti uspješno jeste unutarstranačka homogenizacija Vučićevog SNS-a i vladajuće koalicije, iako je i to upitno.
Članci objavljeni u rubrici “Mišljenja” odražavaju osobno mišljenje autora i ne smiju se podudarati sa stavom Centra
Lubomir Filipovič.
Crnogorski politikolog
