Pas “diskutimeve shumorëshe” që u zhvilluan në mes të marsit midis presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiçit dhe presidentit të entitetit të Bosnjës dhe Hercegovinës të Republikës Srpska, Milorad Dodikut, në prani të patriarkut serb, Porfirit, për Pashkën ortodokse, e cila këtë vit bie në prag të ditës së Shën Gjergjit, u shpall mbajtja e një Asambleje të Madhe të Pashkëve (Këshilli) të Serbisë dhe Republikës Srpska.
Presidenti serb, në stilin e tij karakteristik, njoftoi se “në këtë tubim do të merren vendime për çështje të rëndësishme për mbijetesën e popullit serb në banesat e tyre, përparimin e tyre ekonomik, ruajtjen e gjuhës serbe dhe cirilike, si dhe trashëgiminë kulturore të përbashkët”.
Aleksandar Vuçiçi nuk e humb asnjëherë rastin për të krijuar një dramë rreth çështjeve, si të vogla, edhe të mëdha. Vëzhguesit e jashtëm shpesh nuk e vënë re se aktivitetet e tij rajonale dhe ndërkombëtare duhet të marrin parasysh gjithmonë dinamikat e brendshme politike në Serbi. Sot, vendi është në vrullin e një fushate elektorale në Beograd, pasi zgjedhjet e vitit të kaluar i lanë aktorët politikë në një situatë ngërçi, kur formimi i qeverisjes vendore në kryeqytet rezultoi i pamundur.
Beogradi është një burim i rëndësishëm jo vetëm simbolikisht, si kryeqytet, por edhe për shkak të madhësisë së tij, pasi aty banon 20% e popullsisë së Serbisë. Përveç kësaj, ndryshimi i pushtetit lokal në Beograd mund të shkaktojë një efekt domino në të gjithë Serbinë, të ngjashëm me atë që ndodhi në vitet 1990, kur ndryshimet në Beograd i paraprinë ndryshimit të regjimit edhe në nivel shtetëror.
Regjimet autoritare në mbarë botën kanë një model mjaft të qëndrueshëm të veprimeve kur bëhet fjalë për ruajtjen e pushtetit: presion mbi medien dhe shoqërinë civile, frikësimin, homogjenizimin kombëtar dhe etnik, kërcënimet ndaj të drejtave të komuniteteve kombëtare dhe në raste ekstreme, provokimi i një konflikti të armatosur. Regjimet e Millosheviçit dhe të Putinit janë, në këtë aspekt, paraardhëse dhe modele për sistemin e Vuçiçit. Është e rëndësishme të mos harrohet se presidenti aktual i Serbisë ka mbajtur postin e ministrit të Propagandës gjatë qeverisjes së Millosheviçit.
Në këtë këndvështrim, anoncimi i ngjarjes, përgatitjet për të cilën vazhdojnë prej dy vitesh tashmë, duhet parë përmes fushatave që lidhen me popullarizimin e “Botës Serbe”, siç është projekti, sinqerisht i dështuar, i Ditës së Flamurit serb, i cili festohet çdo shtator.
Tubimi origjinal pan-serb
Ja fjalët nga teksti i këngës “Liria” të “Azra”-s, një grupi popullor nga Zagrebi të viteve 1980: “Ata që nuk e mbajnë mend, e përjetojnë përsëri”. Prandaj, ata që nuk i mbajnë mend vitet 1980, mund të mendojnë se në hapat e Vuçiçit dhe Dodikut ka diçka të re, ndërkohë, në të vërtetë ato janë vetëm jehona e zhvillimeve të mëdha popullore të fundit të viteve 1980. Bëhet fjalë për fushatën e “zgjimit kombëtar të serbëve”, e cila, pas kulmit, çoi në luftëra dhe në shpërbërjen e Jugosllavisë.
Kulmi ishte pikërisht ngjarja që ndoshta shërben si model për Vuçiçin për Këshillin e sivjetshëm të Pashkës: Tubimi (Këshilli) i madh e Gazimestanit të vitit 1989, ku Millosheviçi i dha fund ekzistencës së RSFJ-së.
Pas vdekjes së Josip Broz Titos, Jugosllavia u zhyt në një krizë politike dhe financiare. Erdhi koha për të paguar borxhet për programin e shtrenjtë shtetëror të mirëqenies së përgjithshme dhe vetëqeverisjes së sistemit socialist, dhe “titoizmi” si faktor unifikues nuk i mbijetoi kurrë diktatorit jugosllav. Parulla “edhe pas Titos do të jetë Tito” mbeti e varur në ajër.
Shkëndijat e para u ndezën në Kosovë dhe Serbia u përgjigj mjaft ashpër. Pas udhëtimit në Kosovë, Millosheviçi u perceptua si Mesi i lëvizjes kombëtare serbe, duke e shtyrë atë të organizonte një grusht shteti në Partinë Komuniste Serbe, pas të cilit u rrëzua lideri i atëhershëm, Ivan Stambolici, i cili më vonë u vra nga policia sekrete e Millosheviçit, para zgjedhjeve të vitit 2000.
Me mbështetjen e Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve, si dhe të Kishës Ortodokse Serbe, ka nisur një fushatë e “Ringjalljes Serbe” dhe një sërë ngjarjesh e demonstratash që çuan në grusht shteti në partitë komuniste të Vojvodinës, Kosovës dhe Malit të Zi. Gjithçka arriti kulmin me tubimin e qindra mijëra njerëzve në Gazimestan, vendi i Betejës së (Fushë) Kosovës, për të shënuar përvjetorin e saj të dytë. Miti i Kosovës zë një vend të rëndësishëm në mitologjinë kombëtare serbe dhe potenciali mobilizues i kësaj ngjarjeje i dha Serbisë mjaft vetëbesim që t’u drejtohet republikave të tjera të RSFJ-së me kërkesën për të ripërcaktuar marrëdhëniet brenda vendit, në të cilat, sipas vizionit të Millosheviçit, asokohe Serbia duhej të zinte “vendin që meriton”. Domethënë, duhej të kishte një rol qendror dhe dominues në Jugosllavi. Duke qenë se kjo nuk u shkonte për shtat të tjerëve dhe për shkak se Millosheviçi ishte gati për këtë, u hodh në treg Plani B, i cili mund të ishte Plani A: projekti i një Jugosllavie të vogël ose një Serbi e madhe, ku do të jetonin të gjithë serbët. Ky projekt çoi në luftëra të përgjakshme në territorin e ish-Jugosllavisë, shpërbërjen e vendit dhe izolimin e plotë të Serbisë dhe Malit të Zi.
Katedralja ruse si shembull
Është e pamundur të thuhet me siguri nëse është sinkronizim, fryma e kohës apo koordinim, por modelet “Bota ruse” dhe “Serbia e madhe” ekzistojnë njëkohësisht dhe bashkëjetojnë me shumë detaje paralele dhe të ngjashme në disenjo dhe dinamikë të brendshme.
Ajo që po ndodh tani në Ukrainë duket si një reaksion zinxhir i vonuar në krahasim me atë që ndodhi në Jugosllavi.
Gjithashtu, në Bashkimin Sovjetik, problemet e para u shfaqën në periferi. Protestat e para shpërthyen në Kazakistan, si pasojë e tensioneve ndërkombëtare. Tragjedia në Tbilisi, në prill të 1989-s, si dhe tensioni etnik rreth Nagorno-Karabakhit, kërkonin një përgjigje nga autoritetet qendrore në Moskë.
Ngjashëm me lëvizjet popullore dhe 600-vjetorin e Betejës së Kosovës, në vitin 1988, në BRSS u organizua një manifestim masiv kushtuar mijëvjeçarit të Pagëzimit të Rusisë. Por, për shkak të bojkotit të Kostandinopojës, si dhe të mbështetjes modeste nga shteti, kjo fushatë nuk pati ndikim të madh në homogjenizimin nacional-etnik të hapësirës që nacionalizmi rus e konsideron si një hapësirë të vetme etnike ruse (Bjellorusia, Rusia dhe Ukraina). Megjithatë, në vitin 1993, Kisha Ortodokse Ruse, me idenë e patriarkut aktual, Kirillit, i cili asokohe ishte Mitropoliti i Kishës Ortodokse Ruse të Smolenskut dhe Kaliningradit, formoi Këshillin Mbarëkombëtar Popullor Rus si përgjigje ndaj “një periudhe të vështirë të historisë kombëtare, kur populli rus kishte nevojë për unitet”. Për këtë shkruhet në faqen e këshillit në rubrikën “Rreth nesh”, ku citohet si vijon: “Për shekuj me radhë, rusët kanë jetuar në territorin e një vendi dhe kanë qenë të bashkuar nga shtetësia e përbashkët dhe vlerat e përbashkëta shpirtërore. Që nga viti 1991, rusët janë bërë një popull i ndarë…” Tingëllon e njohur. Në Këshillin e fundit pan-rus në fund të marsit, Patriarku rus, Kirilli, deklaroi se në Ukrainë po zhvillohej një “luftë e shenjtë”.
Asambleja pan-serbe
Edhe pse Vuçiçi, pas takimit të lartpërmendur me Dodikun, “në praninë e patriarkut Porfiri”, paralajmëroi thirrjen e Asamblesë (Këshillit) së Serbisë dhe Republikës Srpska, Dodiku së fundmi deklaroi se Asambleja do të shtrihet kudo në rajon: “Asambleja do t’i bashkojë elitat politike të Republikës Srpska dhe Serbisë, përfaqësuesit politikë të Malit të Zi dhe të KiM-it (Kosovës dhe Metohisë), si dhe diasporën. Do të përfshihen shkencëtarë nga RS-ja dhe Serbia, madje edhe shkencëtarë nga Mali i Zi, ata që dëshirojnë të marrin pjesë, përfaqësues të Kishës Ortodokse Serbe”.
Propagandisti serb, regjisori dhe ish-vullnetari paraushtarak, Dragoslav Bokani, foli në kanalin propagandistik rus RT, duke konfirmuar idenë e një tubimi të gjerë pan-serb, duke e konsideruar këtë ngjarje pjesë të një mbrojtjeje më të gjerë “nëse do të ketë një sulm të veçuar ndaj Republikës Srpska, pasuar nga dobësimi i Serbisë dhe kthimi i Malit të Zi në ‘montenegrist’, atëherë do të na vijë fundi, sepse atëherë do të na ndajnë, siç po përpiqen të bëjnë tashmë”.
Në Mal të Zi foli publikisht Milan Knezheviçi, lideri i partisë pan-ruse serbe, DNP (Partia Popullore Demokratike), i cili është një nga liderët e shumicës parlamentare dhe së shpejti do të hyjë në qeveri. Në rrjetin “X”, ai deklaroi: “Përgjigja e vetme ndaj përpjekjeve për gjenocid të popullit serb, mospranim të Kosovës, copëtim të historisë sonë, humbjes së identitetit tonë është Këshilli (Asambleja) i Shën Gjergjit. Pak prej nesh nuk do të jemi atje, por prapë, kur të takohemi atje, ne do të jemi shumë”.
Opozita parlamentare serbe nuk do të marrë pjesë në këto tubime. Deputeti i opozitës dhe një nga liderët e saj, Pavle Hrboviçi, reagoi me kritika: “Çështja është se, sa herë që qeveria e SNA-së [Partia Progresive Serbe në pushtet] gjendet në rrethana të vështira, dhe ato janë shumë herë më të vështira hëpërhë, duke pasur parasysh se bëhet fjalë për një regjim që është kapur duke vjedhur zgjedhjet (…) dhe i cili kërcënohet me pezullimin e plotë të integrimit evropian dhe bllokimin e fondeve evropiane, ata po përdorin një “Jokker” quasipatriotik dhe po krijojnë një atmosferë e cila është në prag të konfliktit dhe incidentit, ku përsëri bëhet matja e qelizave patriotike të gjakut, ku përsëri krijohet ndarja e brendshme në patriotë dhe tradhtarë dhe ku formohet ai unitet i famshëm sipas modelit të qeverisjes së Putinit”.
Ka reaguar edhe shoqëria civile. Sonja Biserko e Komitetit Serb të Helsinkit tha për Zërin e Amerikës: “Ai [Vuçiçi] po e organizon këtë bazuar në idenë e unitetit; “bota serbe” manifestohet përmes takimeve të tij të shpeshta me Dodikun dhe Porfirin. Biserko beson se kjo bazohet në shpresat se rrethanat ndërkombëtare do të ndryshojnë – Fitorja e Putinit, pritet fitorja e Trampit… – Pra, ata i monitorojnë vazhdimisht ngjarjet në kontekstin e gjerë ndërkombëtar, duke pritur që situata të ndryshojë në favor të tyre. Nga atje vijnë luhatjet e Vuçiçit, balancimi i vazhdueshëm i të cilit bazohet në këto vlerësime, perceptime apo pritshmëri”.
Në përgjithësi, Asambleja dhe shkalla e saj e veprimtarisë, duke gjykuar nga të gjitha aspektet, duhet të mbetet e kufizuar në fushëveprim dhe synim për të mobilizuar një masë kritike për çdo konflikt rajonal. Regjimi i Vuçiçit nuk është i aftë për këtë. Ai mund të ketë sukses në homogjenizimin brendapartiak të SNA-së së Vuçiçit dhe të koalicionit qeverisës, megjithëse edhe kjo nuk është fort e sigurt.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
