Početkom januara Dejan Berić, Srbin zadužen za regrutovanje srpskih državljana u rusku vojsku i Putinov povjerenik na predsjedničkim izborima, požalio se na torturu i nehumano postupanje sa kojima se „dobrovoljci“ suočavaju iz njegove komande puka. Dakle, šta znači ova kriza? Je li to tinjajući sukob unutar ruske sigurnosne vertikale? Je li to neka interna kalkulacija za budžetski novac? Ili se radi o nekim problemima u rusko-srpskim odnosima?
Pokušat ćemo odgovoriti na ova pitanja u ovom članku.
Stav Beograda
Podsticanje i vođenje rata na stranom tlu su krivična dela u Srbiji prema Krivičnom zakoniku te zemlje. Za učešće u neprijateljstvima van granica Srbije predviđena je kazna zatvora od šest mjeseci do pet godina, a za organizovanje takvog angažovanja Srba od dvije do deset godina.
Srpski sudovi su od 2014. do 2023. godine, prema pisanju lokalnih medija, izrekli presude u oko 30 slučajeva protiv plaćenika, iako je tek nešto više od 10% optuženih osuđeno na barem simbolične zatvorske kazne.
Na početku ruske invazije na Ukrajinu, 25. februara 2022. godine, srpski poslanici su odobrili zaključke Savjeta za nacionalnu bezbednost u vezi sa ratom u Ukrajini, uz napomenu da će ta zemlja spriječiti građane Srbije da učestvuju u neprijateljstvima, kao i da će svi “dobrovoljci” uključeni u sukob biti procesuirani.
Ipak, tema o učešću srpskih „dobrovoljaca“ u ratu protiv Ukrajine na strani Rusije aktuelna je od prvih dana rusko-ukrajinskog hibridnog sukoba 2014. godine, od ruske okupacije Krima, pa do sada već u uslovima sveopšte invazije, a spisak Srba koji se bore u redovima ruskih jedinica se stalno ažurira.
Srpski “dobrovoljci” ponovo su došli u centar pažnje početkom ove godine, kada je Dejan “Deki” Berić, koji se svojevremeno borio protiv Ukrajine u Donbasu pre nego što je postao portparol propagande, snimio video-poruku u kojoj govori o zlostavljanju koje njegovi sunarodnici trpe u ruskoj vojsci.
Njegov apel je različito protumačen, ali je svima bilo jasno da ruska kampanja regrutovanja Srba za rat protiv Ukrajine propada.
Regruteri
Berićev projekat regrutacije srpskih “dobrovoljaca” za rusku vojsku dobio je veliku pažnju u avgustu 2022. nakon gostovanja na glavnom ruskom propagandnom kanalu Solovyov Live, gde je glumio u emisiji “Formula razuma” koju je vodio ruski spin doktor. i ideolog invazije Ukrajine, Dmitrij Kulikov. Zatim je “Deki” govorio o šemi po kojoj se ljudi sa Balkana, prvenstveno iz Srbije, regrutuju u regularnu rusku vojsku. Gost u studiju bio je i Davor “Wolf (Vuk)” Savičić, porijeklom iz Bosne i Hercegovine, koji je zapažen u raznim ruskim vojnim formacijama, uključujući i ozloglašenu Wagner grupu.
Napomenuto je da se “dobrovoljci” registruju preko vojne kancelarije Krasnogorsk (Moskovska oblast), gde se zvanično potpisuje ugovor sa ruskim Ministarstvom odbrane i podnosi zahtev za rusko državljanstvo. Regruti se upisuju u 106. Tulsku zračno-desantnu diviziju, 119. puk ili brigadu ili specijalnu jedinicu Wolf (Vuk).
U ovom tandemu, Berić je predstavljen kao onaj koji rukovodi “transferom” Srba i građana iz drugih balkanskih država na ukrajinsko ratište, dok je Savičić predstavljen ukratko – kao vojni profesionalac. U prilog tvrdnjama o Vukovoj borbenoj vještini pominje se njegovo učešće u bitkama kod Kijeva (Hostomel) i Harkova (izijumski sektor), kao i niz njegovih nagrada. Inače, i Berić i Savičić su sada zvanično ruski državljani.
U vrijeme snimanja Kulikovljeve emisije, regrutacija je već bila u toku. Projekat French Intelligence Online objavio je 22. avgusta sopstveno istraživanje o kampanji ruskog regrutovanja na Balkanu, pre svega u Srbiji. Prema njihovim podacima, u vojnom uredu u Podmoskovlju formalno je prijavljeno najmanje 500 “dobrovoljaca”.
Istraga BBC-a je 6. oktobra potvrdila izveštaje o prilivu “dobrovoljaca” sa Balkana u “centr za regrutovanje” u Krasnogorsku. Dok su novinari pripremali prilog, saznali su da je još jedna grupa od 30 muškaraca iz balkanskih zemalja otputovala u Podmoskovlje da se pridruži Tulskoj diviziji. Kako prenosi BBC, u redove ruskih oružanih snaga trebalo je da se pridruži ukupno 1.000 državljana Srbije. Novinari su tvrdili da je Davor Savičić namjeravao do jeseni 2023. godine formirati punu srpsku brigadu u sastavu 106. divizije. U tom trenutku, međutim, evidentirano je svega stotinjak ljudi, nakon čega je proces zamrznut, pa Savičiću nikada nije nastavljen njegov zavjet da će osnovati pravu brigadu.
Pritužbe plaćenika
Srpski vojnici iz 119. puka 106. divizije početkom januara požalili su se u video-apelu Vladimiru Putinu na nečuvene uslove službe, tvrdeći da ih u ruskim jedinicama “primaju kao narkomane i alkoholičare”, da nisu davali odjeću ili čak osnovno oružje i municiju, dok je njihovim bolesnicima i ranjenima uskraćena adekvatna medicinska njega.
Umješao se Dejan Berić, koji je snimio apel ruskom predsedniku u kojem je rekao da se Rusi loše odnose prema srpskim vojnicima, nazivajući ih “ciganima” i sugerišući da su došli da pljačkaju, a ne da se bore. Prema Berićevim riječima, nakon što je prijava izašla u javnost, vojna policija je upala na njihove položaje, pucala u zrak u njihove zemunice i kundacima tukla nenaoružane borce. Situacija je postala još začinjenija jer je u svom video-apelu Berić nosio majicu sa natpisom “Putinov tim”, a sam je u medijima predstavljen kao osoba od poverenja ruskog predsednika na predstojećim izborima.
Sami srpski vojnici i njihov “rukovodilac” tražili su da budu prebačeni u drugu jedinicu – bataljon Ahmata Ramzana Kadirova. Zahtjev je izazvao salvu sarkastičnih komentara u medijima jer su Srbi nadaleko poznati kao nepokolebljivi branioci pravoslavne vjere, a njihova želja da se bore rame uz rame s muslimanima protiv većinskih pravoslavnih Ukrajinaca jasno je u suprotnosti s njihovim prošlim izjavama, postupcima i principima.
Sa ništa manje sarkazma, mediji na Balkanu objavili su da je Kremlj odbio zahtjev za transfer i uradio upravo suprotno: rusko Ministarstvo odbrane je zapravo odlučilo da kazni Srbe koji su se žalili Putinu. Neistomišljenici su raspoređeni u ratna područja gdje su bjesnile najžešće borbe, a tužioci su pokrenuli istragu koja bi mogla dovesti do krivičnog postupka… ako Srbi prežive ratni mlin.
Takmičenje za vojnike
Iz cijele ove epske priče o poniženim srpskim plaćenicima u redovima ruske vojske može se izvući nekoliko zaključaka.
Moglo bi se, naravno, usredsrediti na unutrašnje sukobe između različitih uticajnih grupa unutar odbrambeno-bezbednosnog bloka, što je na kraju pogodilo srpske plaćenike. Takođe, mogu se analizirati finansijski aspekti planova zapošljavanja i oni koji stoje iza njih. Naravno, čini se da Beriću više niko neće povjeriti finansiranje zapošljavanja. Međutim, čini se da uzrok svađe leži u drugim faktorima – prie svega u činjenici da je sama ideja o učešću u ratnim dejstvima u Ukrajini sve samo ne popularna u Srbiji.
Može se slobodno reći da u Srbiji, kao i na Balkanu uopšte, ne postoji masovna spremnost prosečnih građana za borbu u redovima ruske vojske. Nekoliko desetina “dobrovoljaca” za koje su mediji saznali najvjerovatnije su sve što su regruteri poput Berića uspjeli namamiti. Specijalna srpska brigada, pa čak ni puk, nikada nije formirana, prvenstveno zbog nedostatka ljudstva. Značajno je da je pres-služba jedinice, u koju su Srbi prvobitno bili pozvani (od avgusta 2023.), emitovala vesti na srpskom jeziku pre postepenog prelaska na ruski.
Vjerovatno je na situaciju uticao stav koji zastupa Beograd, a to je uvođenje krivične odgovornosti za učešće u neprijateljstvima van granica zemlje. Uprkos činjenici da kazne nisu bile prestroge, potencijalne izvođače je uplašio loš kriminalni dosije. Njihov izlaz, prema planu Rusa i njihovih srpskih pomagača, bio je da “dobrovoljci” dobiju rusko državljanstvo. Ali ova šema je rezultirala time da su Srbi bili registrovani u ruskoj vojsci kao obični vojnici, bez ikakvih privilegija. Tako su se oni koji su na kraju stigli do Rusije našli u vrtlogu brutalne vertikale ruske vojske i dugogodišnjih „tradicija“ koje nikada nisu značile poštovanje života vojnika, a još više – uslova njihove službe. Spor oko srpskih “dobrovoljaca” u ruskoj vojsci bio je prilično predvidljiv, kao i njegov ishod.
Drugi, još značajniji faktor neuspjeha ruskog projekta regrutacije bili su teški konkurentski uslovi pod kojima su regruti morali da rade. Nije tajna da Srbija, kao i region u cjelini, prolazi kroz demografsku krizu. Shodno tome, resursi vojne mobilizacije opadaju zajedno sa stopom stanovništva. Danas je sve manje vojno sposobnih i oni više ne traže posao, već posao traži njih, pa tako i u vojsci.
Srpska vojska danas aktivno privlači vojnike po ugovoru, nudeći im konkurentne nadoknade i pakete socijalnog osiguranja. S obzirom da je važan faktor da na Balkanu trenutno ne besne neprijateljstva, jasno je čiju će ponudu srpski regruti prihvatiti – onu srpske vojske ili ruske.
Tajanstvena srpska duša
Naravno, kada se govori o bilo kakvim odnosima među slovenskim narodima, ne možemo a da ne pomenemo nematerijalističku pokretačku snagu napora pojedinih građana Srbije. Ali i tu je propala proruska ili rusofilska propaganda, jer u javnosti nema nijednog jasnog objašnjenja zašto Srbi treba da ginu da pomognu Rusiji da osvoji Ukrajinu (što je prirodno, jer zašto bi zapravo?).
Neophodno je napomenuti da čak ni uporni proruski političari u Srbiji nikada nisu tražili vojnu podršku Rusiji. Prijateljstvo sa Moskvom je očigledno u redu, ali pridruživanje njihovom ratu nije. Evo odlučujućeg stava predsednika Srbije Aleksandra Vučića. Ne može se označiti kao antiruski aktivista, ali politika njegove vlade je nedvosmislena – građani Srbije nemaju posla da se priključe ruskoj vojsci na ukrajinskom ratištu. Vučićev stav ponavljaju i druge političke snage u regionu, prije svih Milorad Dodik iz Republike Srpske, koji nikada nije pozvao na slanje “dobrovoljaca” u Rusiju.
Međutim, s obzirom na trenutni kurs Srbije ka militarizaciji, moglo bi se reći da nespremnost Beograda da učestvuje u stranom ratu nije posljedica pacifističkih osećanja, već prije zbog priprema za turbulentna vremena ovde na Balkanu. Ali ovo je tema za poseban članak.
