Në fillim të janarit, Dejan Berich, një serb përgjegjës për rekrutimin e qytetarëve serbë në ushtrinë ruse dhe i besuari i Putinit në zgjedhjet presidenciale ruse, u ankua për komandën e regjimentit në të cilin shërbejnë “vullnetarët” serbë, për torturat dhe poshtërimet. Ç’do të thotë kjo krizë mercenare serbe? Një konflikt mes strukturave të pushtetit rus? Një betejë për paratë e buxhetit rus? Apo problemi qëndron në marrëdhëniet ruso-serbe?
Do të përpiqemi t’u përgjigjemi këtyre pyetjeve më poshtë.
Qëndrimi i Beogradit zyrtar
Organizimi i luftës dhe zhvillimi i saj në territorin e një shteti të huaj, sipas Kodit Penal në Serbi, konsiderohen vepër penale. Pjesëmarrja në luftime jashtë vendit dënohet me burgim nga gjashtë muaj deri në pesë vjet, ndërsa organizimi i një pjesëmarrjeje të tillë nga dy deri në dhjetë vjet.
Nga viti 2014 deri në vitin 2023, gjykatat serbe, sipas publikimeve të medieve lokale, kanë marrë vendime kundër mercenarëve për mbi rreth 30 çështje, megjithëse vetëm pak më shumë se 10% e të pandehurve kanë marrë dënim me burgim, sado simbolik.
Në ditët e para të fillimit të agresionit të hapur rus, më 25 shkurt 2022, Këshilli serb miratoi konkluzionet e Këshillit të Sigurisë Kombëtare në lidhje me luftën në Ukrainë, ku ndër të tjera thuhet se shteti do të pengojë pjesëmarrjen e qytetarëve serbë në luftimet në Ukrainë, dhe se të gjithë “vullnetarët” e përfshirë në këtë konflikt do të ndëshkohen.
Sidoqoftë, tema e pjesëmarrjes së “vullnetarëve” serbë që kanë përkrahur Rusinë në luftën kundër Ukrainës ka qenë aktuale që në ditët e para të konfliktit hibrid ruso-ukrainas të vitit 2014, që nga pushtimi i Krimesë nga Rusia dhe deri më sot, në kushtet e një pushtimi rus të shkallës së plotë, ndërkohë që lista e luftëtarëve nga Serbia në radhët e njësive ruse po shtohet.
Një valë tjetër shpërthyese e vëmendjes ndaj pjesëmarrësve serbë në luftën ruse kundër Ukrainës u shfaq në fillim të këtij viti, kur serbi Dejan “Deka” Berich, që dikur luftoi kundër Ukrainës në Donbas dhe më pas u rikualifikua si luftëtar i frontit propagandistik, regjistroi një videomesazh në të cilin fliste për abuzimin nga i cili vuajnë bashkatdhetarët e tij në ushtrinë ruse.
Mesazhi i Deichit u interpretua në mënyra të ndryshme, por ishte e qartë për të gjithë se programi i përfshirjes së serbëve në luftën kundër Ukrainës kishte filluar të dështonte.
Rekrutuesit
Projekti i Deichit për rekrutimin e “vullnetarëve” serbë për ushtrinë ruse u bë i njohur gjerësisht në gushtin e vitit të kaluar, pas “prezantimit” të tij në kanalin “Solovyov Live”, në transmetimin e programit “Formula e kuptimit” të teknologut politik rus dhe ideologut të pushtimit rus të Ukrainës, Dmitryja Kulikova. Asokohe “Deky” vendosi të tregonte për skemën, sipas së cilës qytetarët e vendeve ballkanike, në radhë të parë ata të Serbisë, shndërrohen në ushtarë të ushtrisë së rregullt ruse. Një i ftuar tjetër në studio ishte Davor “Ujku” Savicic, me origjinë nga Bosnja dhe Hercegovina, që vitet e fundit është parë në formacione të ndryshme ushtarake ruse, veçanërisht në “Wagner”.
Pjesëmarrësit në program treguan se regjistrimi i “vullnetarëve” bëhet përmes repartit ushtarak Krasnohorsk (Rajoni i Moskës), ku zyrtarisht nënshkruhet një kontratë me Ministrinë e Mbrojtjes së Federatës Ruse dhe njëkohësisht dorëzohen dokumentet për marrjen e nënshtetësisë ruse. Regjistrimi bëhet për radhët e ushtrisë së Divizionit 106 të qytetit të Tula-s të Forcave Ajrore, Regjimentit 119 ose Brigadës, në njësinë speciale “Ujku”.
Në këtë tandem, Deichi ishte prezantuar si menaxher i procesit të “transferimit” të serbëve dhe ballkanasve të tjerë në fushën e betejës në Ukrainë, Savichyc si profesionist i çështjeve ushtarake. Në cilësinë e reklamës së profesionalizmit të “Ujkut”, në studio u përmend pjesëmarrja e tij në betejat pranë Kievit (Gostomel) dhe Kharkivit (aksi i Izyum-it), si dhe u fol për një sërë dekorimesh të tij. Ndërkohë, si Berych, ashtu edhe Savichyc tani janë qytetarë të Federatës Ruse.
Në çastin e xhirimeve të programit të Kulikovit, procesi i rekrutimit ishte në zhvillim e sipër. Më 22 gusht, projekti francez “Intelligence Online” publikoi rezultatet e hulumtimit të vet mbi procesin e rekrutimit të banorëve të vendeve të Ballkanit, kryesisht serbëve, në ushtrinë ruse. Sipas të dhënave të tyre, bëhej fjalë për të paktën 500 “vullnetarë” që duhej të regjistroheshin përmes Komisariatit Ushtarak në rajonin e Moskës.
Më 6 tetor, informacioni për fluksin e “vullnetarëve” nga Ballkani në “qendrën e rekrutimit” të Krasnohorskut u konfirmua nga një hetim i BBC-së. Gjatë përgatitjes së materialit, gazetarët mësuan se një grup tjetër prej 30 shtetasish të vendeve të Ballkanit shkuan në Rajonin e Moskës për t’iu bashkuar divizionit të Tula-s. Sipas të dhënave të BBC-së, gjithsej 1000 qytetarë serbë ishin planifikuar të bashkoheshin në radhët e Forcave të Armatosura Ruse. Siç pretenduan gazetarët, Davor Savichyc premtoi të formonte një brigadë të plotë serbe në divizionin 106 deri në vjeshtën e vitit 2023. Por në kohën e përgatitjes së materialit sipas skemës së miratuar u regjistruan rreth njëqind persona, më pas procesi u ngri dhe Savichyc nuk arriti të formonte një brigadë të plotë.
Ankesa e mercenarëve
Në fillim të janarit, ushtarët serbë nga regjimenti 119 i divizionit 106, në një video thirrje drejtuar Putinit u ankuan për kushtet e shërbimit, duke pretenduar se në njësitë ruse ata “u pritën si të droguar e të alkoolizuar”, nuk pajiseshin me veshje, madje as me armë e municione, dhe refuzoheshin për mjekim të sëmurët dhe të plagosurit.
Në këtë çështje ndërhyri Deyan Berich, që regjistroi thirrjen e tij drejtuar presidentit rus, ku tha se rusët sillen keq me ushtarët serbë, i quajnë “ciganë”, i trajtojnë sikur nuk janë atje për të luftuar, por për të vjedhur. Sipas Berych, pas ankesës së serbëve kishte shkuar policia ushtarake, duke qëlluar në ajër dhe më pas i kishte rrahur luftëtarët e paarmatosur me këmbëzat e pushkëve. Situata u bë me pikante nga fakti se në video Berich kishte veshur një bluzë me mbishkrimin “Skuadra e Putinit”, dhe ai vetë u prezantua në medie si i besuari i presidentit aktual të Federatës Ruse në zgjedhjet e ardhshme.
Si ushtarët serbë, ashtu edhe “kuratori” i tyre kërkuan të transferoheshin në një njësi tjetër, në batalionin “Akhmat” të Ramzan Kadyrovit. Kjo kërkesë shkaktoi një stuhi komentesh sarkastike në medie, sepse serbët njihen si mbrojtës fanatikë të besimit ortodoks dhe dëshira e tyre për të luftuar krah për krah me myslimanët kundër ukrainasve kryesisht ortodoksë ishte qartësisht në kundërshtim me deklaratat, veprimet dhe parimet e tyre të mëparshme.
Me jo më pak sarkazëm, mediet e vendeve fqinje me Serbinë raportuan se Kremlini refuzoi kërkesën për transferimin e serbëve, përkundrazi: Ministria e Mbrojtjes e Federatës Ruse vendosi të ndëshkonte serbët që iu ankuan Putinit. Të pakënaqurit u dërguan në vendet e luftimeve më të ashpra dhe prokuroria nisi një hetim që mund të çonte deri në çështje penale… nëse ato do të mbijetojnë.
Konkurrenca për një ushtar
Përfundimet që nxirren nga gjithë kjo histori me mercenarët serbë të ofenduar në ushtrinë ruse janë disa.
Sigurisht, mund të fokusohemi në luftërat e grupeve të ndryshme të ndikimit nga struktura të ndryshme pushteti, nga të cilat pësuan mercenarët serbë. Mund të analizohen edhe aspektet financiare të skemave të rekrutimit dhe kush qëndron pas tyre. Domosdo, duket se askush nuk do t’ia besojë më Berychit paratë e rekrutimit. Megjithatë, duket se shkaku kryesor i skandalit me ankesat dhe kërkesat ishin faktorë të tjerë, mbi të gjitha mungesa e popullaritetit në mesin e qytetarëve serbë që mbështesin idenë për të marrë pjesë në betejat në luftën e zhvilluar nga Rusia kundër Ukrainës.
Me siguri mund të thuhet se në Serbi, ashtu si në Ballkan në përgjithësi, mungon dëshira masive për të luftuar në radhët e ushtrisë ruse. Disa dhjetëra “vullnetarë” për të cilët mësoi media, ka shumë të ngjarë që të jetë gjithçka që rekrutuesit si Berich dhe propaganda ruse kanë arritur. Ata nuk arritën të formonin një brigadë të veçantë serbe, madje as një regjiment, në radhë të parë për shkak të mungesës së një numri të mjaftueshëm njerëzish të gatshëm për t’iu bashkuar. Është domethënëse që njësia në të cilën ishin ftuar serbët fillimisht (nga gushti i vitit të kaluar), shpërndante lajme në gjuhën serbe, por gradualisht kaluan në rusisht.
Ndoshta në këtë situatë ka ndikuar edhe qëndrimi i Beogradit zyrtar, i cili konsiston në vendosjen e përgjegjësisë penale për pjesëmarrje në luftime jashtë vendit. Edhe pse dënimi është i vogël, perspektiva e marrjes se tij nuk tërhiqte klientët e mundshëm të rekrutuesve nga Rusia. Zgjidhja, sipas planit të rusëve dhe ndihmësve të tyre serbë, ishte marrja e nënshtetësisë ruse. Por si rezultat i kësaj skeme, procesi i regjistrimit të “vullnetarëve” në ushtrinë ruse u bë i njëjtë si për rusët e zakonshëm, me të gjitha pasojat ke sjell të qenit në një ushtri të rregullt, me një vertikale të ashpër dhe tradita që nuk përfshinin ndonjëherë respektin për jetën e një ushtari dhe aq më tepër, për kushtet e tij të shërbimit. Skandali rreth “vullnetarëve” serbë në ushtrinë ruse ishte i parashikueshëm, ashtu si dhe rezultati i tij.
Një faktor jo më pak, dhe ndoshta më domethënës, në dështimin e projektit të rekrutimit rus ishin kushtet e vështira konkurruese në të cilat rekrutuesit duhej të vepronin. Nuk është sekret që Serbia, si dhe rajoni në tërësi, po përjetojnë një krizë demografike. Meshkujt, të aftë për shërbimin ushtarak, janë të paktë, dhe nuk po kërkojnë më një punë të tillë, por puna po i kërkon ata, përfshirë edhe ushtria.
Sot, ushtria serbe tërheq në mënyrë aktive personelin me kontratë, duke u ofruar atyre paga konkurruese dhe paketa sociale. Nëse merret parasysh faktori jo pak i rëndësishëm që në Ballkan aktualisht nuk ka luftime, është e qartë se cila ofertë, ajo e ushtrisë serbe apo ajo e ushtrisë ruse, duket më tërheqëse për rekrutët potencialë me pasaportë serbe.
Shpirti misterioz serb
Natyrisht, duke folur për raporte të ndryshme ndërmjet popujve sllavë, nuk mund të mos përmendet motivimi jomaterial i qytetarëve serbë. Por edhe këtu, propaganda dhe agjitacioni pro-rus apo rusofil ka dështuar dhe në fushën publike nuk ka asnjë shpjegim të vetëm të qartë pse serbët duhet të vdesin duke ndihmuar Rusinë që të pushtojë Ukrainën (e logjikshme, nuk ka se si të këtë).
Është domethënëse që edhe politikanët e vendosur rusofilë serbë nuk bënë thirrje për mbështetje ushtarake të Federatës Ruse. Për miqësinë me Moskën po, por jo për luftën e përbashkët. Vendimtar ka qenë edhe qëndrimi i presidentit serb, Aleksandar Vuçiç. Ai nuk mund të quhet aktivist anti-rus, por politika e qeverisë së tij është pa ekuivokë – qytetarët serbë nuk kanë arsye pse të jenë në radhët e ushtrisë ruse në fushën e betejës në Ukrainë. Edhe politikanë të tjerë të rajonit përkrahin politikën e Vuçiçit, kryesisht Milorad Dodik, i cili gjithashtu nuk është ndër agjitatorët e dërgimit të “vullnetarëve” në Federatën Ruse.
Megjithatë, duke pasur parasysh kursin e Serbisë drejt rritjes së militarizimit, mund të mendohet se mungesa e dëshirës së Beogradit për të marrë pjesë në një luftë të huaj shpjegohet jo nga ndjenjat pacifiste, por nga përgatitja për kohëra të trazuara këtu, në Ballkan. Por kjo është një temë për një artikull tjetër.
