Në artikullin e mëparshëm të datës 8 nëntor, ne raportuam se fushata për zgjedhjet parlamentare dhe lokale ka nisur në Serbi . Në atë kohë, katër parti kishin dorëzuar listat e tyre të kandidatëve në Komisionin Republikan të Zgjedhjeve (KZK).
Më 26 nëntor, REC përfundoi regjistrimin e kandidatëve – 18 lista nga parti, blloqe dhe lëvizje janë pranuar dhe miratuar nga Komisioni më 2 dhjetor, dy javë para datës së zgjedhjeve, 17 dhjetor.
Tetëmbëdhjetë parti po luftojnë për vende në Kuvendin Popullor të Serbisë. Ata janë shumë të ndryshëm dhe “të larmishëm” – nga komunistët tek radikalët ekstremë që promovojnë Serbinë e Madhe, nga liberalët te konservatorët dhe monarkistët, nga mbështetësit e integrimit euro-atlantik deri te aleatët e hapur të Rusisë.
Pra, vazhdojmë me një përmbledhje të shkurtër të pjesëmarrësve në garën zgjedhore. Në të njëjtën kohë, duhet të theksojmë se nuk ka dallime të mëdha midis këtyre aktorëve për çështjet e brendshme – pothuajse të gjithë ata mbrojnë përmirësimin e cilësisë së jetës, krijimin e vendeve të reja të punës, rritjen e pagave dhe pensioneve, reformimin e sistemit arsimor dhe shëndetësor, garantimi i sigurisë së çdo qytetari, e kështu me radhë.
Liderët e peshave të rënda. Ne folëm tashmë për tre blloqe nga grupi në fjalë në pjesën e mëparshme. Blloqet e drejtuara nga Aleksandar Vuçiq (92.637 nënshkrime), ai i kryesuar nga Ivica Daçiq (pothuajse 20.000) dhe Zavetniki-Dveri (12.368).
Mes tyre është edhe Partia Popullore – Zgjedhja Besnike. Njerëz seriozë (Narodna stranka – Siguran izbor. Ozbiljni ljudi), në krye me Vuk Jeremiqin, ish-ministër i Punëve të Jashtme. Qëllimet e saj të politikës së jashtme adresojnë kërkesën e shumicës së popullsisë dhe politikanëve të vendit – “Kosova është Serbi”, refuzimi i propozimeve të fundit për zgjidhjen e çështjes së Kosovës dhe “jo” sanksioneve ndaj Rusisë. Jeremiqi është i ndryshëm nga konkurrentët duke mbrojtur idenë e neutralitetit ushtarak dhe politik të Serbisë – ne (Serbia) nuk jemi as për NATO-n dhe as për Rusinë. Në të njëjtën kohë, ai propozon që kombi të rivendosë shërbimin e përgjithshëm ushtarak. Jeremić beson gjithashtu se është e mundur të rishikohen marrëdhëniet me BE-në dhe t’i bashkohemi Zonës Ekonomike Evropiane në vend që të ndjekim integrimin evropian. Në luftën për votuesit, Jeremić shfrytëzon në mënyrë aktive sloganet populiste në lidhje me ndalimin e minierave të litiumit, që pretendohet se përbën një kërcënim për shëndetin e njerëzve.
Ne folëm për lëvizjen pro-evropiane Serbia pa dhunë (Serbia kundër Vylaznit)edhe para se të regjistrohej për zgjedhje. Jo vetëm autori i shkrimit, por edhe shumë studiues politikë prisnin një numër më të madh nënshkrimesh në listën e tyre të kandidatëve për Kuvend. Megjithatë, ata ishin në gjendje të mblidhnin vetëm rreth 20,000 njerëz, megjithëse ndonjëherë kishte disa herë më shumë pjesëmarrës në mitingje individuale. Nuk është shumë pak, por ende nuk mjafton për të formuar qoftë edhe një qeveri teknike me ndihmën e partive opozitare që favorizojnë ndryshimin e qarqeve të pushtetit. Qasjet e ndryshme për shumicën e çështjeve të politikave të brendshme dhe të jashtme të shprehura nga pjesëmarrësit e lëvizjes do të jenë padyshim një pengesë. Premtimet për përmbushjen e të gjitha kërkesave të protestuesve nga të cilat u zhvillua blloku mund t’u sjellë atyre vota shtesë. Por ka dyshime nëse kjo do të mjaftojë për të mposhtur Vuçiqin dhe aleatët e tij. Prandaj, anëtarët e bllokut nuk kanë vetëm detyrën për të fituar zgjedhjet, por edhe për të kapërcyer kontradiktat e brendshme dhe për të ruajtur unitetin paszgjedhor.
Partitë e “vijës së dytë”. Këto parti mezi kanë mbledhur 10 mijë firmat e nevojshme për listat e kandidatëve, prag minimal për pjesëmarrje, por përballen me një luftë të ashpër për mandate. Këtu përfshihen: “Ne jemi zëri i popullit” (Mi glas iz naroda) nga doktor Branimir Nestoroviç; “Duhet të jetë ndryshe” (Mora dyno) nga Çedomir Jovanoviç; blloku i formuar nga disa parti “Serbia në Perëndim” (Srbija na zapadu), lista elektorale e së cilës kryesohet nga Vladimir Kovacevic; “Partia Radikale Serbe” (Srpska radikalna stranka) e V. Sheshelit, për të cilën kemi folur tashmë; koalicioni i tri partive “Mirëmëngjes Serbi” (Dobro jutro Srbijo) nën udhëheqjen e Sasha Raduloviqit; dhe koalicioni i dy partive “Shpresa për Serbinë” (Nada za Srbija), të udhëhequr nga Millosh Jovanoviq.
Lideri i “Ne jemi zëri i popullit”, B. Nestoroviç, një politikan haptazi pro-rus, u emërua nga një grup qytetarësh që kundërshtojnë anëtarësimin në BE, njohjen e pavarësisë së Kosovës dhe vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë. Ai tenton të besojë në ekzistencën e botëve paralele, vrimave të zeza dhe portaleve në dimensione të tjera.
“Duhet të jetë ndryshe” dhe «Serbia në Perëndim» janë forca pro-evropiane që mbrojnë anëtarësimin e Serbisë në BE, normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën, harmonizimin e politikës së jashtme dhe të sigurisë së vendit me kërkesat e BE-së dhe bashkimin e sanksioneve ndaj Rusisë. Sa i përket organizatës Voice, anëtare e bllokut, ka shpresa për ta parë Serbinë së shpejti në NATO. C. Jovanoviç, pas fillimit të agresionit në shkallë të gjerë të Rusisë kundër Ukrainës, tha se Beogradi duhet të bëjë një “shkëputje historike me vazhdimësinë e vendimeve të gabuara politike në ruajtjen e marrëdhënieve jo të shëndetshme” (me Rusinë). Fatkeqësisht, ide të tilla nuk janë të njohura në Serbi, ku shumica e popullsisë mbron qëndrime rrënjësisht të kundërta.
Koalicionet “Mirëmëngjes Serbia” dhe “Shpresa për Serbinë” mbajnë qëndrime të ngjashme për disa çështje. Ata shprehin një qëndrim negativ ndaj planeve të vendeve perëndimore për të ndihmuar në zgjidhjen e problemit të Kosovës, për të kundërshtuar sanksionet e Rusisë, për të mbrojtur integritetin territorial të Serbisë duke ruajtur Kosovën si pjesë të saj dhe për të promovuar decentralizimin e thellë të vendit. Ata kanë qëndrime të ndryshme për integrimin evropian – nga anëtarësimi i detyrueshëm në Bashkimin Evropian (ish-presidenti i Serbisë B. Tadic Mirëmëngjes, Serbi) deri te propozimet për zëvendësimin e anëtarësimit në Bashkimin Evropian me zhvillimin e bashkëpunimit me BE-në në fusha të ndryshme. Dy fakte tërheqin vëmendjen: 1. I dyti në listën e kandidatëve të Shpresës për Serbinë është Voislav Mihailovic, nipi i liderit të çetnikëve serbë Draža Mihailovic; 2. Anëtar i koalicionit është edhe Lëvizja për Rimëkëmbjen e Mbretërisë së Serbisë.
Partitë që përfaqësojnë pakicat kombëtare. Siç kemi thënë tashmë, janë shtatë prej tyre: “Partia Ruse” e S. Nikoliçit; Partia Boshnjake Sanxhaka e Veprimit Demokratik (SDA Sanxhaka), e kryesuar nga Suleiman Ugljanin; koalicioni boshnjako-kroat i bashkuar “Në emër të së vërtetës” i udhëhequr nga Usama Zukorlic dhe Tomislav Žigmanov; blloku i përfaqësuesve të 13 pakicave kombëtare TSë bashku për Ardhmërinë dhe Zhvillimin, dy partitë shqiptare – Lufta Politike e Shqiptarëve Vazhdon Alternativa), lista zgjedhore e të cilave kryesohet nga Visar Mehmeti.
Partitë shqiptare përfaqësojnë shqiptarët serbë që jetojnë në Luginën e Preshevës në Serbinë jugore. Në zgjedhjet e mëparshme të vitit 2022, falë liderëve të Shqipërisë dhe Kosovës, ata ranë dakord që të luftojnë së bashku për vende në Kuvend sepse kanë shumë të përbashkëta dhe më e rëndësishmja – mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve në Serbi në fushën e arsimin dhe kulturën, integrimin në institucionet shtetërore dhe zhvillimin e jugut të vendit. Ata duan jo vetëm të veçojnë problemet, por edhe të marrin pjesë në zgjidhjen e tyre.
Por këtë herë shqiptarët janë duke lëvizur në dy vargje. Partia e Mehmetit duket si një parti pro-qeveritare dhe nuk parashtron qëllime që bien ndesh me interesat e Vuçiqit. Por blloku i drejtuar nga Kamberi mund të kthehet në një forcë opozitare pas zgjedhjeve. Ai së fundi tha se Kosova është një shtet i njohur dhe se integrimi evropian duhet të jetë synimi kryesor i politikës së jashtme të qeverisë, gjë që nuk do t’u përshtatet shumë njerëzve në Serbi. Edhe partitë e bllokut këmbëngulin jo vetëm për decentralizimin e Serbisë, por edhe për krijimin e autonomisë për komunat shqiptare në Serbi, sipas shembullit të Asociacionit të Komunave Serbe në Kosovë.
Blloku i dy partive boshnjake është, në një masë të madhe, tipik pro-qeveritar. Ata kanë përfaqësuesit e tyre në qeverinë serbe, mbështesin decentralizimin, avokojnë për zhvillimin e arsimit dhe kulturës boshnjake dhe kroate dhe mbështesin integrimin në Bashkimin Evropian. Në të njëjtën kohë, Zukorlić mbron statusin special të Sanxhakut (një rajon në Serbi dhe Mal të Zi që kufizohet me Bosnjë-Hercegovinën dhe Kosovën) përmes krijimit të një rajoni ndërkombëtar (duke ndjekur shembullin evropian) si rezultat i negociatave ndërmjet qeverive të Serbisë dhe Mali i Zi. Është e sigurt se një skenar i tillë nuk shkakton entuziazëm as në Beograd e as në Podgoricë. Madje, ai së fundi në një intervistë për gazetën Politika deklaroi se pret pajtimin mes Beogradit dhe Prishtinës, si dhe anëtarësimin e Serbisë në BE dhe NATO.
Kreu i PDD-së së Sanxhakës, Ugljanin, partia e të cilit konsiderohet opozitë, shfaqet më radikal. Është, si të thuash, një parti “degë” e PDD-së së BiH-së, e cila u krijua nga A. Izetbegoviç në fillim të viteve 1990, ekzistonte në Mal të Zi deri në vitin 2002, përpara se t’ia dorëzonte trashëgiminë e saj Partisë Boshnjake. PDD do të luftojë për t’u siguruar boshnjakëve përfaqësim proporcional në organet shtetërore dhe për të siguruar të drejtat e tyre në Serbi. Por kërkesa kryesore e saj është autonomia e Sanxhakut, e cila nuk pranohet nga qeveria serbe, prandaj Ugljanin shpreson që në pushtet të vijë “populli i ri”, i cili do ta pranonte një skenar të tillë.
Partia Ruse është një forcë e hapur pro-Moskës e kryesuar nga S. Nikolic, një ish-drejtor i një agjencie martesore që ka punuar me Rusinë dhe Bjellorusinë. Dy parti komuniste i janë bashkuar forcës. Ata premtojnë të mbrojnë të drejtat e pakicës ruse në Serbi dhe të zhvillojnë marrëdhëniet me Rusinë, duke e shtyrë Beogradin të anëtarësohet në CSTO (Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive).
Partia e Hungarezëve të Vojvodinës është një nga forcat që përfaqëson pakicën 250,000 hungareze, më e madhja në Serbi. Një parti e hapur pro-qeveritare, e cila mbështetet edhe nga kryeministri hungarez Viktor Orban dhe partia e tij FIDES (Aleanca Civile Hungareze). Për shembull, midis 2011 dhe 2020, ajo mori 12 milionë euro nga Hungaria për të mbështetur mediat hungareze në Serbi. Nuk ka asgjë të veçantë në programin e partisë – ai është një pjesë integrale e pushtetit të Vuçiqit dhe marrëdhënies së tij me Orbanin. Lufta kundër migrantëve të paligjshëm, sigurimi i integrimit evropian të Serbisë dhe mbrojtja e të drejtave të pakicave kombëtare.
Së fundi, Së bashku për të Ardhmen dhe Zhvillimin, është një koalicion i 13 pakicave kombëtare të Serbisë – malazezët, vllehët, romët, hungarezët, kroatët, grekët, boshnjakët dhe të tjerët. Qëllimi kryesor i koalicionit është mbrojtja dhe sigurimi i të drejtave të pakicave kombëtare duke krijuar një kornizë të përshtatshme legjislative dhe duke ruajtur individualitetin e secilës prej tyre. Ata shpresojnë se diversiteti kombëtar do të kontribuojë vetëm në zgjidhjen e shumë problemeve me të cilat përballen pakicat kombëtare. Një koalicion i tillë u krijua për herë të parë në Serbi.
Fushata ka hyrë në një fazë vendimtare dhe lufta po intensifikohet çdo ditë me afrimin e votimit. Rezultati i zgjedhjeve ose mund ta lërë Serbinë në gjendjen e saj aktuale ose mund ta çojë vendin drejt ndryshimeve thelbësore.
