Kazani gjeopolitik i Ballkanit po trazohet gjithnjë e më shumë me pjesmarrjen e diplomacisë së paqëndrueshme perëndimore, ndikimit të vendosur rus dhe intrigave tradicionale rajonale. Ndërsa rajoni përballet me tensionet historike, ngjarjet e fundit në Serbi dhe Republika Srpska nxjerrin në pah problemet e Perëndimit në menaxhimin e ndikimit dhe mbrojtjes së vlerave demokratike.
Fuqia transformuese e integrimit në BE, e konsideruar dikur si një fener stabiliteti dhe përparimi, po përballet me pengesa dhe po humbet fuqinë në rajonin e Ballkanit. Optimizmi fillestar rreth perspektivës së anëtarësimit në BE, si një katalizator i ndryshimeve pozitive, po i le vendin skepticizmit. Rajoni aktualisht po përballet me një rivlerësim të rendit rajonal, veçanërisht me dogmën se kufijtë politikë duhet të mbeten të pandryshueshme, një qëndrim i lindur pas trazirave të viteve 1990.
Narrativa, të pamohueshme më parë, sot po riperceptohen me kujdes në raport me evoluimin e dinamikes rajonale, ndërkohë nocioni i një mjedisi të qendrueshëm politik bëhet gjithnjë e më i paqartë.
Serbia, nën udhëheqjen e Presidentit Vuçiq, po ndjek një strategji unike gjeopolitike, në dukje e ulur në dy karrige, duke mishëruar një qasje pragmatike e cila po sfidon pritshmëritë e Perëndimit për integrim. Vuçiq po ndjek një lloj të ri “Tito-izimi” duke i hapur sytë si nga perëndimi ashtu edhe nga lindja, për të ruajtur kështu neutralitetin, herë pas here duke bërë ndonjë lëshim për secilën palë.
Duke u bashkuar periodikisht me Perëndimin në kritikën ndaj pushtimit të Ukrainës, Serbia përmbahet nga sanksionet kundër Rusisë. Vendi, ende i varur nga gazi rus dhe që po mbështet pavarësinë e Kosovës, po merr një qasje pragmatike që sfidon pritshmëritë perëndimore për integrim.
Edhe pse fqinjët kritikojnë rolin e Serbisë për ndërhyrjen në çështjet e sigurisë rajonale, Perëndimi zgjedh një retorikë mjaft të kujdesshme, duke shmangur konfrontimin e drejtpërdrejtë me autoritetet serbe. Duket se edhe rastet përfshirja e Serbisë tek sulmi në Banska dhe përfshirja e Serbisë në të, harrohen lehtësisht. Disa politikanë perëndimorë kritikojnë imponimin e Serbisë në rajon, veçanërisht ndaj Malit të Zi dhe Bosnjës, për shkak të konceptit të “botës Serbe”, i cili pasqyron konceptin e “botës ruse”.
Zbutja e politikës agresive serbe nga Perëndimi ka qenë ndër kritikat e një sërë ekspertësh – si në rajon ashtu edhe në Perëndim. Thirrjet për veprime më të vendosura kundër Serbisë, të cilat do ta shtynin atë të distancohej nga Rusia, marrin mbështetje nga ata që vënë në dyshim mençurinë e strategjive të sotme të Perëndimit. SHBA dhe BE, duke qenë më të zëshme në kritikat e tyre ndaj kryeministrit të Kosovës Albin Kurti sesa ndaj Vuçiqit, po krijojnë mosbesim tek mbështetësit tradicionalë perëndimorë në shoqëritë e Ballkanit Perëndimor.
Në sfondin e këtyre vështirësive, Serbia vendosi të armatoset në mënyrë agresive. SHBA-të po u premtojnë shqiptarëve të Kosovës Javelin, një armë ideale të kundërveprimit ndaj varësisë se dukshme të Serbisë nga këmbësoria e mekanizuar dhe automjetet e blinduara. Ndikimi mbi qeverinë malazeze nga ana e Serbisë dhe Kishës Ortodokse Serbe shton shqetësimin, në një kohë kur lideri i Republika Srpska po bën thirrje për ndarjen e entitetit, duke sfiduar stabilitetin rajonal.
Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, në dukje të përmbajtura dhe të fokusuara në çështjet e brendshme, mbështesin nismën e Serbisë për “Ballkanin e Hapur”, duke shtuar kakofoninë në Perëndim. Roli proaktiv i Gjermanisë në Ballkan bie në kundërshtim me përçarjen e mundshme të zgjedhjeve të mëdha. Zgjedhjet parlamentare evropiane mund të konsolidojnë sukseset e fundit të populistëve të djathtë, gjë që do të frenojë procesin e integrimit evropian. Në të njëjtën kohë, rizgjedhja e mundshme e Donald Trump në SHBA mund të inkurajojë Serbinë të vazhdojë politikën e saj agresive.
Në këtë peizazh gjeopolitik gjithnjë në ndryshim, Ballkani qëndron në udhëkryq, duke u përballur me ndërthurjen e ndikimeve nga më të ndryshmet. Shoqëritë e Ballkanit Perëndimor, të ndara mes aleancave historike dhe realiteteve të reja, po ndjekin një rrugë të lëkundur e cila kërkon strategji të mençura diplomatike për të promovuar stabilitetin dhe mbështetjen e vlerave demokratike.
Kontaktet e fundit diplomatike midis Serbisë dhe BE-së zbulojnë një ekuilibër të lëkundur, pasi rikthimi i politikës demokratike në Serbi paraqet sfida. Partneriteti me NATO-n është një shembull i një qasjeje të kujdesshme e cila njeh rëndësinë strategjike të Serbisë, duke zgjidhur njëkohësisht probleme rajonale. Megjithatë, zgjedhjet në Serbi hodhën njëfarë hije mbi këto përpjekje, pasi disa zëra në Perëndim vunë në dyshim ndershmërinë e tyre. Ndalimi i politikanit opozitar Nikola Sandulović nga shërbimet e sigurisë serbe, thekson akoma më shumë sa është forcuar autoritarizmi i qeverisë serbe dhe sfidon mbështetjen e Perëndimit dhe politikën e tij të paqeruajtës.
Përveç aktivizimit rajonal, ndikimi rus depërton kanalet serbe si Kisha Ortodokse Serbe dhe organizatat lokale nacionaliste, duke formuar narrativa të reja gjeopolitike. Mbështetja e organizatave radikale të krahut të djathtë dhe ndërthurja me ndjenjat nacionaliste krijojnë një peizazh i cili po lëkund vlerat perëndimore. Ndërkohë që Perëndimi lufton me veprimet e autoriteteve serbe, qasja poliedrike ruse e ndërlikon dinamikën strategjike në rajon, gjë që kërkon një rikalibrim të ndikimit perëndimor.
Parada provokuese e Republikës Srpska, e kombinuar me thirrjet e vazhdueshme të Milorad Dodik për shkëputje, është një sfidë e drejtpërdrejtë për sovranitetin boshnjak. Ky provokim vë në pikëpyetje ekuilibrin e brishtë në rajon, duke kërkuar një përgjigje vendimtare nga Perëndimi për të ruajtur stabilitetin rajonal dhe për të mbështetur parimet demokratike.
Këtyre provokimeve u shtohet edhe rritja agresive e potencialit ushtarak të Serbisë që po ngre shqetësime për përshkallëzimin e mundshëm ushtarak. Përgjigja perëndimore tani duhet të orientohet jo vetëm në këmbënguljen e Serbisë, por edhe në pasojat më të gjera për stabilitetin rajonal. Bilanci delikat i pushtetit është subjekt i provave të mëtejshme, diçka që kërkon nga shtetet perëndimore një ripërshtatje delikate dhe strategjike. Megjithatë, kjo nuk duket se do të ndodhi për momentin, pasi përgjigja e Perëndimit mbetet e përmbajtur dhe tepër e thatë.
Politika e paqeruajtëse e Serbisë, e mbështetur nga Perëndimi, rrezikon të minojë besimin dhe besnikërinë, ndërkohë zgjedhjet e fundit në Serbi dhe ndalimet e figurave opozitare e kanë shtuar skepticizmin. Boshnjakët, shqiptarët dhe malazezët, të cilët tradicionalisht u janë përmbajtur vlerave perëndimore, tani po vënë në dyshim thellësinë e përkushtimit ndaj Perëndimit për shkak të gatishmërisë së tij për të kritikuar veprimet e liderëve dhe qeverive të tyre, në raport asimetrike me trajtimin e tyre ndaj Serbisë. Mbështetja e mëtejshme e qeverisë serbe, përkundër manifestimeve autoritare, nënvizon nevojën e rivlerësimit të strategjive perëndimore.
Në këtë kontekst, Perëndimi ndodhet në një fazë kritike, kur erozioni i besimit midis partnerëve tradicionalë kërcënon të ndryshojë formën e aleancave në rajon. Balanca mes paqeruajtjes dhe vlerave demokratike kërkon një rivlerësim strategjik për sigurimin i stabilitet dhe për të promovuar idealet demokratike në Ballkan, pasi lojtarët e jashtëm vetëm atë po presin, të mbushin vakumin.
Përfshirja e lojtarëve të tjerë si Kina, Rusia dhe vendet e Lindjes së Mesme/Gjirit Persik krijon disa kompleksitete gjeopolitike. Mund të jetë në interesat strategjike të këtyre lojtarëve që ta mbajnë Ballkanin në zonën gri të integrimit, pasi kjo krijon një mjedis më pak të rregulluar i cili nga ana tjetër mund të përdoret për të depërtuar më lehtë në tregjet evropiane. Përveç kësaj, aktorët joshtetërorë, duke përfshirë kripto-entuziastët dhe grupet e krimit të organizuar ndërkombëtar, janë gjithashtu lojtarë të rëndësishëm të mjedisit rajonal. Interesat e tyre vetjake mund të përkojnë me mbajtjen e Ballkanit në një gjendje pasigurie, duke nxitur një mjedis më pak të rregullt dhe më të favorshëm për korrupsion dhe përfitim të shpejtë financiar për disa projekte dhe ndërmarrëseve që punojnë jashtë kornizave tradicionale ligjore.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
