Sipas çdo parametri teknik, Mali i Zi është në krye të kandidatëve për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Partia qendrore e koalicionit qeverisës, e formuar nga liderë të politikës së moderuar të lëvizjes protestuese të vitit 2020, të lidhur me Kishën Ortodokse Serbe, e ka rietiketuar veten si parti pro-evropiane. Ata e quajtën programin e tyre të reformës fiskale Evropa Tani, pas së cilës e emëruan më vonë partinë e tyre.
Në dy vitet e fundit, nga kandidatët e kësaj partie janë emëruar presidenti dhe kryeministri i Malit të Zi. Pavarësisht skandaleve të shumta – njëri prej të cilëve rezultoi në ndarjen e partisë dhe largimin nga partia të Presidentit të sapozgjedhur malazez – struktura politike në pushtet ka arritur të mbetet në pushtet, kryesisht falë mbështetjes së serbëve ultra-nacionalistëve pro-rusë nga ish-Fronti Demokratik, i riemëruar tani si Koalicioni Për të Ardhmen e Malit të Zi. Ky koalicion perceptohet gjerësisht si një zgjatim i influencës së Vuçiqit në Beograd dhe shpesh minon arritjet evropiane të ekipit të ri teknokratik të kryeministrit Spajiq duke nxjerrë çështje përçarëse. Anëtarë të tjerë të koalicionit përfshijnë partinë e vogël klienteliste Demokratët dhe partitë e vogla që përfaqësojnë boshnjakët dhe shqiptarët.
Pavarësisht skandaleve të shumta dhe shpërthimeve nacionaliste, koalicioni ka arritur të ruajë stabilitetin.
Kriza e fundit e madhe e qeverisë ksihte të bëjë me të shtënat në Cetinje, në të cilën u vranë 13 njerëz, përfshirë fëmijë. Kjo tragjedi nxiti protesta kundër paaftësisë së Ministrisë së Punëve të Brendshme, e cila drejtohet nga Demokratët, një parti që është bërë sinonim me klientelizmin, paaftësinë dhe qeverisjen e papërgjegjshme në Mal të Zi. Partia aktualisht mbikëqyr sektorin e sigurisë, i cili shpesh akuzohet për neglizhencë dhe për kompromentim nga ndikimi i inteligjencës serbe dhe ruse.
Megjithëse Spajiq e paraqet veten si një centrist pro-evropian, veprimet e tij – dhe ato të bashkëpunëtorëve të tij më të afërt – sugjerojnë të kundërtën. Flirtimi i tij me nacionalistët serbë pro-rusë dhe udhëheqësit e kishës, së bashku me mbështetjen e tij të fortë ndaj politikave të Elon Musk dhe ato të presidentit të SHBA-së, Donald Trump, ngrenë dyshime në lidhje me rreshtimin e tij të vërtetë politik.
Nuk është sekret që Spajiq është një entuziast i kriptomonedhave dhe ka lidhje të ngushta me lëvizjet ndërkombëtare libertariane. Pavarësisht premtimeve të mëparshme për reforma të mëdha dhe vendosjen e rregulloreve për kriptomonedhat që synojnë ta bëjnë Malin e Zi strehë kriptoje, këto iniciativa janë aktualisht në pritje.
Popullariteti i Spajiq fillimisht u rrit pas një rritje artificiale të pagave, e cila bleu mbështetjen e shumë qytetarëve. Megjithatë, kjo mbështetje ka ardhur duke u zbehur, veçanërisht për shkak të inflacionit, i cili u shkaktua pjesërisht nga reformat e tij fiskale. Ai është përpjekur të ruajë favorin publik duke premtuar investime të mëdha në infrastrukturë. Megjithatë, zgjedhjet e fundit lokale në Podgoricë dhe në qytetin e rëndësishëm ekonomikisht dhe turistik të Budvës tregojnë një rënie të mprehtë të popullaritetit të partisë së tij. Zgjedhjet e ardhshme në Nikshiq, qendra e dytë më e madhe dhe industriale e Malit të Zi, theksojnë më tej ndikimin e që vjen e dobësohet, pasi qyteti aktualisht qeveriset nga një nacionalist ekstrem serb nga koalicioni i tij.
Qeveria e Spajiqit përballet me sfida të mëdha. Axhenda evropiane kërkon reforma që Spajiq duket se nuk dëshiron t’i zbatojë. Rezistenca e tij ndaj harmonizimit të Malit të Zi me politikat e vizave të BE-së sugjeron se ai së shpejti mund të marrë guxim për t’i kundërshtuar më hapur direktivat e Brukselit.
Shumë gjëra do të varen nga rezultati i luftës në Ukrainë dhe ndryshimet më të gjera gjeopolitike, të cilat tashmë po shkaktojnë ndërprerje të mëdha në marrëdhëniet transatlantike. Edhe pse Mali i Zi është vend i vogël, ai do të duhet të zgjedhë një anë dhe të përcaktojë rrugën e tij përpara. Në rast të një krize më të madhe, koalicioni i Spajiqit mund ta gjejë veten në një dilemë edhe më të madhe.
Është ende shumë herët për të parashikuar afrimin e një administrate të dytë Trump ndaj Ballkanit, por diplomati i njohur Richard Grenell nuk shihet gjerësisht si i paanshëm apo objektiv – veçanërisht nëse pyet njerëzit në Kosovë, Bosnjë apo opozitën e Malit të Zi. Sinjalet fillestare, të paktën në rrjetin social X, bëjnë me dije se Spajiq dhe Grenell kanë një marrëdhënie miqësore.
Përveç fraksionit serb brenda partisë së Spajiqit, ka edhe anëtarë pro-evropianë, me orientim qytetar. Disa analistë parashikojnë një tjetër ndarje brenda partisë, e cila tashmë ka humbur presidentin malazez Jakov Milatoviq dhe ish-ministrin e drejtësisë Andrej Miloviq.
Opozita e Malit të Zi mbetet kryesisht e çorganizuar dhe e diskredituar për shkak të skandaleve të korrupsionit në të kaluarën dhe lidhjeve me krimin e organizuar. Për më tepër, partia më e madhe opozitare është ende në hije nga ndikimi i ish-presidentit malazez Milo Gjukanoviq.
Kjo opozitë e dobët lufton për të shfrytëzuar pakënaqësinë publike dhe nuk arrin të paraqesë një alternativë bindëse.
Kërcënimet më të mëdha për qeverinë aktuale vijnë nga presionet e brendshme dhe të jashtme, të cilat mund të jenë dërrmuese për administratën e brishtë por reziliente të Spajiq.
Nëse protestat në Serbi qetësohen dhe Vuçiq konsolidon pushtetin e tij, trajektorja evropiane e Malit të Zi mund të sabotohet. Ashtu si Putini nuk ka interes për një Ukrainë të begatë dhe të qëndrueshme, Vuçiq nuk ka interes për një Mal të Zi të lulëzuar dhe demokratik si një vend anëtar i BE-së.
Këto tensione do të duhet të zgjidhen disi dhe zgjidhja e tyre mund të vijë në kurriz të qeverisë së Spajiqit ose të ardhmes evropiane të Malit të Zi.
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës.
Ljubomir Filipoviq. Politolog malazez
