1. HYRJE
Stabiliteti i Bosnje dhe Hercegovinës (BeH) dhe i Ballkanit Perëndimor në përgjithësi mbetet një nga sfidat kryesore të politikës së sigurisë moderne evropiane. Edhe pse kanë kaluar më shumë se dy dekada nga përfundimi i luftës në BeH, faktorë të shumtë vazhdojnë të minojnë funksionalitetin institucional dhe stabilitetin e përgjithshëm të vendit. Në të njëjtën kohë, sfidat globale të sigurisë – siç është pushtimi rus i Ukrainës – e ndërlikojnë më tej dinamikën rajonale.
Çështja e stabilitetit të BeH nuk mund të vëzhgohet si diçka e veçuar. Ajo është e lidhur ngushtë me proceset gjeopolitike, ndikimin e fuqive globale, ambiciet rajonale dhe, më e rëndësishmja, dobësitë e brendshme. Ky raport analizon këto aspekte, me një fokus të veçantë në krahasimin e përfshirjes së SHBA në procesin e paqes në BeH gjatë viteve 1990 me angazhimin e saj aktual në kontekstin e Ukrainës.
2. FAKTORET KRYESORE TE STABILITETIT NE BOSNJE DHE HERCEGOVINE
2.1. Struktura e Dejtonit dhe blloku politik
BeH është një vend me një strukturë politike unike dhe shumë komplekse. E lindur nga Marrëveshja e Paqes e Dejtonit, kjo strukturë u imponua për t’i dhënë fund luftës, por me kalimin e kohës është bërë burim mosfunksionimi. Dy entitetet—Federata e BeH dhe Republika Srpska—së bashku me Distriktin e Brçkos, ndajnë autoritet me institucionet e nivelit shtetëror, ndërsa përfaqësimi etnik dominon proceset vendimmarrëse.
Pavarësisht ekzistencës së institucioneve që synojnë të garantojnë ekuilibrin, ngërçi politik është normë. Sfidat ndaj autoritetit të Gjykatës Kushtetuese, refuzimi për të zbatuar ligjet dhe kërcënimet e përsëritura secesioniste nga autoritetet e Republika Srpska testojnë vazhdimisht qëndrueshmërinë e kuadrit kushtetues të BeH.
2.2. Roli i Përfaqësuesit të Lartë dhe Komunitetit Ndërkombëtar
Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR), një mbetje e arkitekturës së paqes të vitit 1995, mbetet një mekanizëm qendror për ruajtjen e paqes. Përfaqësuesi i Lartë aktual Christian Schmidt përballet me mohimin e hapur të legjitimitetit të tij nga Republika Srpska dhe kërcënimet se institucionet e saj nuk do t’i njohin më vendimet e tij. Megjithatë, OHR vazhdon të ndërhyjë në proceset legjislative dhe institucionale për të parandaluar kriza më të thella.
2.3. Ekonomia e dobët dhe korrupsioni
Vendi gjithashtu lufton me papunësinë kronike, emigracionin e popullsisë dhe një gjyqësor jofunksional. Sipas Transparency International, korrupsioni është problem sistemik dhe i pranishëm në të gjitha nivelet e qeverisjes. Ky kombinim i vështirësive ekonomike dhe joefikasitetit ligjor gërryen besimin e publikut dhe ngadalëson përparimin drejt integrimit në BE.
3. NDIKIMI I INVAZIONIT RUS TË UKRAINËS NË RAJON
3.1. Tensionet gjeopolitike
Pushtimi i plotë i Rusisë në Ukrainë në vitin 2022 ka ndryshuar logjikën e sigurisë së Evropës. Ndërsa BeH nuk është nën kërcënimin e drejtpërdrejtë ushtarak, ndarjet e saj të brendshme dhe brishtësia institucionale e bëjnë atë të pambrojtur ndaj ndikimit të jashtëm. Federata Ruse përdor aktorët politikë rajonalë, veçanërisht në Republika Srpska, për të përhapur ndikimin e saj, për të minuar vlerat perëndimore dhe për të destabilizuar institucionet demokratike.
3.2. Aktivitetet e Ambasadës Ruse dhe Rrjetet Pro-Ruse në BeH
Ambasada ruse në Sarajevë nuk është thjesht një mision diplomatik – ajo vepron si një agjent politik. Përmes deklaratave publike, pjesëmarrjes në ngjarjet brenda Republika Srpska dhe takimeve të drejtpërdrejta me krerët lokalë, ambasada mbështet retorikën që kundërshton orientimin euro-atlantik të BeH. Shembuj të dukshëm përfshijnë pjesëmarrjen në festimet e 9 janarit (një festë antikushtetuese në Republika Srpska) dhe mohimin e hapur të gjenocidit në Srebrenicë.
Përtej ambasadës, organizatat dhe mediat pro-ruse veprojnë në Republika Srpska dhe më gjerë, duke promovuar narrativa që diskreditojnë Ukrainën, justifikojnë agresionin rus dhe portretizojnë Perëndimin si armik. Dezinformimi dhe propaganda synojnë të zhvendosin opinionin publik dhe ta cilësojnë Rusinë si “mbrojtëse të botës ortodokse”.
3.3. Pjesëmarrja e qytetarëve nga Serbia dhe BeH në Luftën në Ukrainë
Që nga viti 2014, dhjetëra vullnetarë nga Serbia dhe Republika Srpska janë bashkuar me forcat pro-ruse në Donbas. Ndërsa Serbia zyrtarisht i ndalon qytetarët e saj të luftojnë në konflikte të huaja, dënimet janë minimale dhe shpesh simbolike. Rekrutimi kryhet nëpërmjet rrjeteve veterane, platformave online dhe ndërmjetësve rusë, duke paraqitur një sfidë sigurie për BeH dhe rajonin më të gjerë.
4. QASJA E SHBA-SË: KRAHASIMI I BOSNJES DHE UKRAINËS
Shtetet e Bashkuara luajtën një rol kyç në përfundimin e luftës në BeH gjatë viteve 1990. Nëpërmjet ndërmjetësimit në Dejton dhe me mbështetjen e BE-së dhe NATO-s, u arrit një marrëveshje paqeje që ndaloi luftimet dhe përcaktoi strukturën politike të vendit. Edhe pse kjo strukturë më vonë doli jofunksionale, qasja e SHBA ishte e drejtpërdrejtë, vendimtare dhe synonte stabilizimin e shpejtë.
Në rastin e Ukrainës, SHBA-ja është mbështetësi më i madh ushtarak dhe financiar i mbrojtjes së vendit kundër agresionit rus. Megjithatë, ndryshe nga BeH, aktualisht nuk ka asnjë format për negociatat e drejtpërdrejta të paqes nën ndërmjetësimin e SHBA. Në vend të kësaj, përfshirja e SHBA shprehet përmes dërgesave të armëve, mbështetjes diplomatike, sanksioneve kundër Rusisë dhe mbështetjes për ambiciet e Ukrainës në NATO dhe BE.
Ndërsa SHBA veproi si një garantues i paqes në BeH, në Ukrainë është një aleat i kohës së luftës, por jo një ndërmjetës i negociatave. Kjo pasqyron një transformim më të gjerë në dinamikën e fuqisë globale dhe natyrën në zhvillim të politikës së jashtme të SHBA-së në kriza komplekse ndërkombëtare.
5. SFIDAT DHE REKOMANDIME PËR TË ARDHMEN
BeH duhet të zgjidhë urgjentisht bllokimin e saj institucional, të zbatojë reformat kyçe në përputhje me procesin e pranimit në BE dhe të forcojë mekanizmat kundër korrupsionit. Njëkohësisht, ajo duhet të zhvillojë një strategji kombëtare për të kundërshtuar ndikimin e huaj dhe dezinformimin.
Roli i OHR duhet të përcaktohet qartë dhe të orientohet drejt ndërtimit të kapaciteteve vendase. EUFOR duhet të ruajë praninë e saj si një forcë stabilizuese, ndërsa bashkëpunimi i NATO-s duhet të forcohet përmes stërvitjeve të përbashkëta dhe shkëmbimit të inteligjencës.
Në kontekstin e pushtimit rus, BeH duhet të harmonizojë politikën e saj të jashtme me BE-në dhe SHBA-në dhe të dënojë pa mëdyshje shkeljet e ligjit ndërkombëtar. Aktivitetet pro-ruse – sado simbolike – nuk duhet të mbeten pa përgjigje. Për më tepër, legjislacioni duhet të përcaktojë dhe penalizojë qartë pjesëmarrjen e qytetarëve të BeH në luftërat e huaja.
6. PËRFUNDIM
Stabiliteti i Bosnjë-Hercegovinës varet nga një kombinim i përgjegjësisë së brendshme dhe mbështetjes së jashtme. Pushtimi rus i Ukrainës shërben si një kujtesë e fortë se paqja nuk është e garantuar, por duhet mbrojtur në mënyrë aktive përmes vigjilencës, qëndrueshmërisë institucionale dhe bashkëpunimit ndërkombëtar. Ballkani Perëndimor mbetet një hapësirë e ndjeshme gjeopolitike, me BeH si komponentin e saj më të cenueshëm. Në këtë kontekst, pozicionimi i vendosur kundër agresionit, reforma gjithëpërfshirëse dhe rezistenca ndaj ndikimeve autoritare janë thelbësore për paqen e qëndrueshme.
Nino Bilajac. Journalist, Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) BiH
Materialet e publikuara në rubrikën “Opinionet” pasqyrojnë mendimin personal të autorit dhe mund të mos përkojnë me qëndrimin e Qendrës
