Çështjet e marrëdhënieve zyrtare të Brukselit dhe Uashingtonit me Beogradin kanë ardhur së fundmi në një fokus ndërkombëtar. Kur Rusia pushtoi Ukrainën, SHBA dhe Bashkimi Evropian përshpejtuan orientimin e tyre drejt Serbisë. “Në vend që të manipulojnë kërkesat kontradiktore të shteteve pluraliste dhe të ndara ballkanike, kryeqytetet perëndimore përqendruan pjesën më të madhe të përpjekjeve të tyre në një objektiv të veçantë,” shkroi CNN në rishikimin e tij të fundit. Platforma e mirënjohur e lajmeve beson se politika e Perëndimit kishte për qëllim kthimin e Serbisë në vathën evropiane dhe larg Rusisë, duke u fokusuar më plotësisht në mbështetjen e Ukrainës. Tradicionalisht një nga aleatët më të afërt të Moskës në Evropë, Beogradi ka luftuar prej kohësh për të balancuar lidhjet e tij historike me Rusinë me një të ardhme të mundshme të integrimit më të fortë evropian. Sipas CNN, diplomatët perëndimorë u përpoqën të largonin presidentin serb Aleksandar Vuçiç nga orbita e homologut të tij rus, presidentit Vladimir Putin, duke u zotuar për një rrugë më të shpejtë drejt anëtarësimit në BE dhe duke paralajmëruar izolim në rast se ata thyejnë gradën. Megjithatë, CNN vëren, 18 muaj më vonë, se qasja nuk ka qenë gjë tjetër veçse kërcënim dhe dënim, duke rezultuar në një dështim për të arritur objektivat e vendosura fillimisht. Serbia ka refuzuar t’i bashkohet sanksioneve të BE-së kundër Putinit dhe ka vazhduar të ndjekë interesat e veta në rajon me gjithnjë e më pak llogaridhënie, duke nxitur konflikte jashtë vendit për të larguar pakënaqësinë brenda vendit, duke siguruar që ata të mos qortohen në Perëndim.
Qeveritë perëndimore e kanë trajtuar prej kohësh Serbinë si një zë të pazëvendësueshëm ballkanik, ndonjëherë në kurriz të lojtarëve më periferikë, thonë disa vëzhgues. “Ata duket se besojnë se po e afrojnë Serbinë drejt BE-së dhe NATO-s dhe drejt mendimit perëndimor dhe larg Rusisë… Por kjo nuk është diçka që do të thoja se po reflektohet në terren,” tha Alicia Kearns, një ligjvënës britanike dhe kryetar i Komisionit të Përzgjedhur të Punëve të Jashtme Parlamentare. Vuçiç ka mbajtur prej kohësh marrëdhënie të ngushta me homologun e tij Rus Vladimir Putin. Duke folur pas një takimi të Këshillit të Sigurisë Kombëtare, rikujtoi deputeti britanik, ai justifikoi vendimin e tij për të mos sanksionuar Moskën sepse Rusia ishte “i vetmi vend që nuk kishte vendosur sanksione kundër nesh në vitet 1990”. “Ata mbështetën integritetin tonë territorial në OKB”, tha Vuçiq, duke iu referuar refuzimit të Rusisë për të njohur pavarësinë e Kosovës. Pavarësisht përpjekjeve të mbështetura nga BE në shumë drejtime për tranzicionin energjetik, Serbia mbetet kryesisht e varur nga Rusia, pasi i ka shitur shumicën e aksioneve të kompanisë së saj të naftës një gjiganti shtetëror rus Gazprom. Si rezultat, “pavarësisht shpresave të deklaruara të Serbisë për t’u bashkuar me BE-në, Vuçiç ka vazhduar të ecë në një litar të ngushtë midis Moskës dhe fuqive perëndimore”. Pavarësisht se u bashkua me rezolutat e OKB-së që dënojnë inkursionin e Rusisë në Ukrainë, lideri serb nuk ka treguar shumë vullnet për t’iu bashkuar sanksioneve perëndimore. Në prill, qeveria serbe mohoi raportet për shitje të armëve dhe municioneve në Ukrainë, pasi doli një dokument i Pentagonit që pretendonte të kundërtën. Në atë kohë, Serbia tha se po i qëndronte politikës së saj të neutralitetit, megjithëse disa zyrtarë perëndimorë i morën raportet si provë se politika e tyre po funksiononte. Disa analistë thanë për CNN se Serbia duhej të bënte shumë pak për të fituar lavdërimet e zyrtarëve amerikanë dhe evropianë, por Vuçiç la pas një sërë premtimesh të paplotësuara. “Kur patëm rizgjedhjen e tij [Vuçiqit në vitin 2020], të gjithëve na thanë, vetëm prisni deri pas zgjedhjeve, do të shihni papritmas se ai bëhet shumë i orientuar drejt Perëndimit dhe Evropës”, tha deputetja britanike Alicia Kearns. “Nuk ka ndodhur. Na u tha se nuk do të afrohej më shumë me Rusinë. Në shtator, ai nënshkroi një marrëveshje sigurie me Putinin. Herë pas here, ai qesh përballë Perëndimit. Dhe kur i pyes zyrtarët perëndimorë, ‘pse jeni kaq të vendosur ta lini Vuçiqin të luajë me ju?’, ata thonë se ai është alternativa më e mirë.”
“Duke supozuar se ne e sjellim disi mrekullisht Serbinë në BE, me këtë lloj regjimi, ju praktikisht po sillni një kalë tjetër trojan Rus në BE, siç keni në formën e [Kryeministrit Hungarez Viktor] Orban,” tha Majda Ruge, një eksperte e Ballkanit.
U la të nënkuptohet se është e mundur të ndikohet në procesin e zgjerimit, por definitivisht jo të neutralizohet ndikimi Rus në rajon. Në fakt, ky veprim do ta ndihmonte vetëm zgjerimin e këtij ndikimi në të gjithë BE-në. Edward Joseph, një pedagog i politikës së jashtme në Universitetin Johns Hopkins i cili shërbeu për më shumë se një dekadë në Ballkan, tha për CNN se “pyetja këtu është: Kush në administratën e Bidenit ende beson se Vuçiç është ky partner,” duke kujtuar sanksionet e fundit kundër Aleksandër Vulin, një mbështetës i hapur i Kremlinit, i cili drejton agjencinë e inteligjencës Serbe, si dëshmi se Uashingtoni “nuk është më rob” i asnjë iluzionesh për presidentin Serb. Por nëse kjo do të çojë në një ndryshim të politikës mbetet e paqartë.
Ndërkohë, Eduard Jozef beson se Vuçiç është duke rritur rreziqet. Ai ndaloi eksportin e armëve nga vendi për 30 ditë, duke thënë se “gjithçka duhet të përgatitet në rast agresioni kundër Republikës së Serbisë”. Sipas profesorit me bazë në SHBA, ky është një demonstrim i gatishmërisë për të hyrë në konflikt, prandaj ai dyshohet se kishte nevojë të ndalonte menjëherë të gjitha eksportet e armëve që ai pretendon se janë thelbësore për sigurinë kombëtare. Ky qëndrim nga ana e Presidentit të Serbisë ka pasur një mbështetje të caktuar publike. Në një ndeshje futbolli të Crvena Zvezda, ku mori pjesë edhe Vuçiq, tifozët nacionalistë serbë shfaqën një pankartë me mbishkrimin luftarak: “Kur ushtria të kthehet në Kosovë”.
Kështu, mund të arrihet në përfundimin se një sërë qendrash vendimmarrëse në Perëndim po rivlerësojnë vlerat e marrëdhënieve aktuale me Beogradin. Gjithnjë e më shumë po dëgjohen zëra që promovojnë nevojën për të rritur presionin ndaj presidentit të Serbisë Aleksandar Vuçiç për ta bërë atë të zhvendosë politikën e tij drejt një numri shtetesh fqinje dhe t’u përmbahet vlerave të përbashkëta evropiane dhe një pozicioni të rënë dakord Evropian ndaj agresionit të Rusisë. Ndërkohë, rezulton se ndikimi i Moskës në politikën e Beogradit është aq i madh sa edhe nëse Vuçiç përpiqet të bëjë disa rregullime në qëndrimin e tij, ato mund t’i kushtojnë shtrenjtë. Deri më tani, Vladimir Putin ka qenë po aq i popullarizuar në mesin e serbëve sa edhe vetë udhëheqësi i tyre. Dënimi i hapur i veprimeve të Kremlinit mund t’i kushtojë partisë në pushtet besimin ekzistues të shumë votuesve. Kjo u bë e mundur kryesisht sepse Beogradi është shtëpia e numrit më të madh të aseteve të inteligjencës Ruse në Evropë, të cilët kanë depërtuar thellë në elitën në pushtet, bizneset lokale, mediat dhe sektorin qytetar. Praktikisht të gjitha platformat kryesore mediatike në Serbi në një masë më të madhe ose më të vogël mbeten nën ndikimin rus. Prandaj dhe vlerësimet e larta publike të shefit të Kremlinit, i cili gëzon mbulim pozitiv si nga mediat proqeveritare ashtu edhe nga ato opozitare. Z dhe V, simbolet e ideologjisë naziste të Rusisë të quajtura “Rusizëm”, si dhe simbolet e Ortodoksisë Ruse, një nga shtyllat e kësaj ideologjie, mund të gjenden në shumë cepa të Beogradit dhe qyteteve të tjera anembanë Serbisë. Jeta publike në vend është praktikisht e mbushur me simbole miqësie me Rusinë, pavarësisht agresionit në shkallë të gjerë të kësaj të fundit që synon Ukrainën, kombin që bashkëthemeloi OKB-në, organizatën e ngarkuar pikërisht me parandalimin e luftërave të reja. Pa një de-Rusifikim serioz të të gjitha mediave serbe, është e pamundur të shpresohet për një ndryshim të opinionit publik në vend në lidhje me agresionin rus, që do të thotë se është mjaft e vështirë të pritet ndonjë ndryshim i pozicionit të Beogradit në raport me Moskën dhe Brukselin.
